ΤΑ ΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΚΑΙ Η ΛΑΪΚΗ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΑ" Πώς διαβάζουμε τα "Μερομήνια" Παρουσίαση Βίκτωρ Παν. Σαμπώ

Οι άνθρωποι της υπαίθρου διατήρησαν και διατηρούν ακόμη από γενιά σε γενιά και για χιλιάδες χρόνια την πρακτική γνώση της μελέτης και πρόγνωσης του καιρού......

 Εξετάζοντας συστηματικά κάποια φυσικά φαινόμενα ή «σημάδια» στον ουρανό, μπορούν να μαντέψουν ή να «δουν» τα μερομήνια, δηλαδή ν’ αποκωδικοποιήσουν τον καιρό ολόκληρου του επόμενου έτους, μέσα στις πρώτες δώδεκα ημέρες του Αυγούστου, αρχής γενομένης από την πρώτη ημέρα του μήνα.

Μερομήνια ονομάζει ο λαός τις δώδεκα (12) πρώτες ημέρες του Αυγούστου. Παρατηρώντας τα καιρικά φαινόμενα αυτών των πρώτων ημερών της, οι άνθρωποι μάντευαν την καιρική κατάσταση των επόμενων δώδεκα (12) στην αρχή φεγγαριών και αργότερα μηνών. Μερομήνια ονομάζονται οι μέρες που γίνεται η πρόβλεψη, από τις λέξεις «μέρα και μήνας» γιατί σε κάθε μέρα απ’ αυτές, αντιστοιχεί ένα πλήρες κύκλος του φεγγαριού (γιόμιση και χάση) ή ένας μήνας. Κατά τον Ν. Πολίτη τα μερομήνια ήταν λείψανα αρχαίων προγνωστικών του καιρού, που έχουν άμεση σχέση με αστρολογικές παρατηρήσεις.

Τα μερομήνια δεν περιγράφονται, είναι θέμα γνώσης και πρακτικής και όχι θεωρίας. Μπορεί αρκετοί άνθρωποι να παρατηρούν το ίδιο πράγμα αλλά να έχουν διαφορετικές αντιλήψεις και οι προβλέψεις τους να μην ταυτίζονται. Η διαφορά δεν θα είναι ακραία, μα η πρόβλεψη του καθενός μπορεί να μη συμπέσει ως προς την ένταση του φαινομένου.

Τα μερομήνια είναι κατάλοιπο παλαιών αστρολογικών παρατηρήσεων  που απόκτησε ο άνθρωπος εξετάζοντας τα καιρικά φαινόμεναμε βάση τ’ άστρα. Πίστευαν ότι μπορούσαν να μαντέψουν τον καιρό που θα έχει κάθε μήνας αν εξέταζαν τις πρώτες τρεις ή έξι ήδώδεκα μέρες των μηνών Ιουλίου ή Αυγούστου ή κατ’ άλλους του Μαρτίου ή Ιανουαρίου. Τα Μερομήνια (Μήνας + ημέρα) είναι γνωστά και ως Μηναλλάγια (Μήνας + αλλαγή).

Σε διάφορες περιοχές της χώρας μας είναι γνωστά ως Μερομήνια, Μηνολόγια, Καταμήνια, Νερομήνια, Κεφαλομήνια,Καταμηνάτα, Αλλαξομήνια, Προφάνερα ή Φανερά, Λογομήνια, Δρίμες, Δρίματα κ.λπ. Πιστεύεται ότι ο Θεός έδωσε τα μερομήνιασαν σημάδια του καιρού για να βοηθήσει τους ανθρώπους της υπαίθρου να μπορούν να τα ερμηνεύουν ώστε να προγραμματίζουνκαι να σχεδιάζουν τις εργασίες τους.

Βάσει των παρατηρήσεων που πραγματοποιούν αποφαίνονται στο, ότι καιρό θα κάνει τη πρώτη μέρα της παρατήρησης τον ίδιο καιρό θα κάνει τον πρώτο μήνα του χρόνου. Αυτό συνεπάγεται από τις κινήσεις της Σελήνης, που όπως γνωρίζουμε η Σελήνηεπηρεάζει κατά μεγάλο ποσοστό τις καιρικές συνθήκες. Στην Ηλεία (Πελοπόννησος) ο καιρός της πρώτης Αυγούστου αντιστοιχεί για τον καιρό που θα κάνει το μήνα Αύγουστο. Η δεύτερη μέρα του Αυγούστου αντιστοιχεί για το Σεπτέμβριο κ. ο. κ. Στη Λέσβο αρχίζουν τις παρατηρήσεις και προβλέψεις του καιρού από τις 26 Ιουλίου ως τις 6 Αυγούστου. Στα Κύθηρα αρχίζουν από τις 20 Ιουλίου γιορτή του Προφήτη Ηλία. Στον Πόντο μετρούν τις πρώτες ημέρες του Γενάρη. Οι παρατηρήσεις του καιρού της 1ης Γενάρη αφορούν τη πρόβλεψη του Γενάρη και ούτω καθεξής. Σε άλλα μέρη της χώρας η πρόβλεψη του καιρού άρχιζε σε διαφορετικές ημερομηνίες. Σε αρκετές περιοχές υπάρχει η αντίληψη, ότι οι μέρες αυτές είναι αποφράδες  [ = ακατονόμαστες (από τη ρίζα φραδ- που αρχικά σήμαινε 'λέω', και από την οποία προέρχονται οι λέξεις 'φράση' και 'ευφραδής') Ο όρος αποφράς ή αποφράδα μέρα παραμένει στα νεοελληνικά για να χαρακτηρίσει μια ζοφερή, γρουσούζικη μέρα]. Κατά συνέπεια τις ημέρες των Μερομήνιων απαγορεύονται οι βαριές εργασίες. Πίστευαν ότι αν τις ημέρες εκείνες ο ξυλουργός έκοβε ξύλα για στέγες, πατώματα, φράχτες ή είδη οικιακής χρήσης, η ξυλεία θα σαρακωνόταν. Αν οι νοικοκυρές έπλεναν τα ρούχα τότε αυτά θα φθειρόταν πολύ γρήγορα γιατί έρχονται οι Δρίμες, νεράιδες που ζουν στα φαράγγια και στις κακοτοπιές και τα ξεσχίζουν. Πρόσεχαν πολύ τη κάθε εκδήλωση τους. Δεν έκαναν γάμους και προξενιά τις ημέρες των Μερομήνιων διότι πίστευαν ότι οι γάμοι θα διαλυόταν και τα προξενιά θα χαλούσαν. Οι γυναίκες δεν λούζονταν την νύκτα και δεν έβγαιναν έξω από το σπίτι.
Τα Μερομήνια βασίζονται σε παμπάλαιες αντιλήψεις των αρχαίων που πίστευαν ότι τα ουράνια σώματα επηρεάζουν την ατμόσφαιρα της γης. Ειδικά εκείνοι που μετρούσαν τα Μερομήνια από τις 20 Ιουλίου πίστευαν ότι τότε γίνεται η εμφάνιση του Αστερισμού του Κυνός.

Η ουράνια σφαίρα. Ο αστερισμός του Κυνός

Ο Αστερισμός αυτός ήταν προσφιλής στους Αστρολόγους και στους Μάγους για μαντικές παρατηρήσεις. Ταυτίζεται η αρχή των Μερομήνιων με τη γιορτή του Προφήτη Ηλία διότι πίστευαν ότι ο Προφήτης Ηλίας ήταν κύριος της βροχής και των μετεωρολογικώνφαινομένων. 

Ο ήλιος, το φεγγάρι, η παρουσία κομητών, η πούλια και ο ουρανός γενικότερα, αποτέλεσαν τους καθοδηγητές όχι μόνο των ναυτικών, αλλά και των στεριανών. Οι παλιοί γεωργοί, που δεν είχαν ούτε γνώση της επιστήμης της Μετεωρολογίας, ούτε τη βοήθεια των γεωπόνων, αλλά και ο απλός λαός γενικότερα, βασιζόταν σε σημεία του ουρανού για να προβλέψει τις εκδηλώσεις τωνκαιρικών φαινομένων και να προγραμματίσει τις διάφορες εργασίες του, γεωργικές, οικιακές, ναυτικές, κ.λπ. .

Λαϊκή Μετεωρολογία

Ας δούμε μια καταγραφή σημαντικών σημείων που εξέταζαν ή εξετάζουν οι άνθρωποι της υπαίθρου για να προβλέψει τον καιρό.

Υπάρχουν τρεις περίοδοι πρόβλεψης, η μακροπρόθεσμη, η μεσοπρόθεσμη και η βραχυπρόθεσμη. Για την μακροπρόθεσμηπρόβλεψη χρησιμοποιούν τα μερομήνια, για τη μεσοπρόθεσμη τ’ άστρα, ιδίως το φεγγάρι και για τη βραχυπρόθεσμη τα ζώα, τα πουλιά και τα έντομα.

Ήλιος

- Όταν ο ήλιος ανατέλλει λαμπρός, η μέρα θα είναι αίθρια.

- Όταν λάμπει όλη την μέρα χωρίς καμία κηλίδα, και την επομένη θα υπάρχει καλοκαιρία.
- Άσπρος ήλιος, μαύρη μέρα.

- Όταν ο ήλιος ανατέλλει άσπρος και θαμπός, έρχεται σκοτεινιά ή βροχή.
- Ήλιος που ανατέλλει θαμπός και οι ακτίνες του σκίζονται (σκορπίζονται) άλλες προς Βορρά και άλλες προς Νότο, προμηνύει βροχήή άνεμο.
- Ήλιος που ανατέλλει με πυκνό κύκλο γύρω του, αλλά που όσο περνάει η ώρα ο κύκλος διαλύεται, προμηνύει καλοκαιρία.

- Του ήλιου κύκλος άνεμος, του φεγγαριού βρεχάμενος.

- Ήλιος που δύει σε κόκκινο ουρανό, προμηνύει άνεμο.

- Ήλιος που δύει σε πορτοκαλόχρωμο ουρανό χωρίς σύννεφα, προμηνύει καλοκαιρία.
- Ήλιος που δύει τον χειμώνα σε χρώμα ώχρας, προμηνύει καλοκαιρία.
- Ήλιος που δύει με σύννεφα παχιά και χαλκόχρωμα προς το μέρος της Ανατολής, προμηνύει βροχή.

- Του ήλιου ποδάρια ή σορόκο ή μαϊστράλια.

- Ήλιος ποδαράτος, αγέρας φουρτουνάτος.

- Ήλιος με ποδάρια, όστριες και μαϊστράλια.

- Ήλιος που ακτινοβο

λεί ανάμεσα απ' τα σύννεφα κατά τη Δύση του λέγεται πως «έχει πόδια» και προμηνύει άνεμο με κακοκαιρία. Το ίδιο προμηνύει, εάν «έχει πόδια» μετά την ανατολή του.

- Ήλιος που καίει πολύ προμηνύει βροχή.

- Κόκκινη ανατολή, κατουρημένη δύση.

- Μικρό στέμμα γύρω από τον ήλιο, προμηνύει πιθανή βροχή.

- Μεγάλο στέμμα γύρω του, διώχνει την βροχή.

- Ο χειμωνιάτικος ήλιος με πολύ κρύο, λέγεται «ήλιος με δόντια».

- Όταν υπάρχει συννεφόκαμα (ήλιος που καίει κρυμμένος πίσω από σύννεφα), θα βρέξει.
- Όταν ο ήλιος ανατέλλει (συνήθως τρέμοντας) μέσα σε κόκκινο σύννεφο, θα βρέξει την ίδια μέρα ή τις επόμενες.

- Ήλιος που ανατέλλει μέσα σε σύννεφα σαν σπαθιά προμηνύει σύντομα βροχή.
- Όταν γύρω απ' τον ήλιο υπάρχει μαύρος κύκλος αρκετά φαρδύς, έρχεται θύελλα. -- Όταν υπάρχουν δύο κύκλοι τέτοιοι, η θύελλαθα είναι σφοδρότερη.
- Ήλιος με μαύρες κηλίδες προμηνύει βροχή. Με κηλίδες κόκκινες, αέρα. Με μαύρες και κόκκινες ταυτόχρονα, και βροχή και αέρα.
- Όταν οι ακτίνες του ήλιου στη δύση του ή στην ανατολή του είναι συγκεντρωμένες σε μία μόνο φωτεινή δέσμη, θα βρέξει.

- Όταν πριν απ’ την ανατολή του ήλιου υπάρχει ένα μικρό σύννεφο πάνω από τον ορίζοντα και ο ήλιος ανατέλλει χωρίς ακτίνες, θα βρέξει πολύ.

- Ήλιος που ανατέλλει ή δύει ζεστός με κόκκινες ακτίνες προμηνύει πολυήμερους ανέμους.
- Όταν στην ανατολή ή στην δύση του ήλιου υπάρχουν κοκκινωπά σύννεφα προς τα βόρεια και προς τα νότια, έρχεταιοπωσδήποτε κακοκαιρία. Όταν υπάρχουν μόνο προς τα βόρεια, έρχεται βόρειος άνεμος. Όταν υπάρχουν μόνο προς τα νότια, έρχεται νότιος άνεμος με πιθανή βροχή.

- Όταν μετά από μια βροχερή ημέρα μαυριδερά σύννεφα καλύπτουν τον ήλιο στην δύση του και οι ακτίνες του σκορπίζονται άτακτα γύρω απ' τα σύννεφα, θα βρέξει και την επομένη.

- Όταν οι ακτίνες του ήλιου λάμπουν θαμπά, όπως τότε που γίνεται έκλειψη ηλίου, θα βρέξει.

- Όταν, πριν ανατείλει ο ήλιος, οι ακτίνες του είναι σκοτεινές, έρχεται άνεμος και βροχή. Όταν είναι πολύ σκοτεινές, θα βρέξειοπωσδήποτε. Όταν δεν είναι σκοτεινές, αλλά καλύπτονται απλώς από ελαφρό πέπλο από σύννεφα, θα έρθει άνεμος.
- Αντήλιο (σχηματισμός δεύτερου ήλιου, οφειλόμενος σε αντανάκλαση του ηλιακού δίσκου στα σύννεφα): όταν σχηματιστούν δύο αντήλια και ταυτόχρονα αλώνι γύρω από τον ήλιο, θα βρέξει σύντομα.

Κομήτης

- Η εμφάνιση ενός κομήτη γενικώς προμηνύει ξηρασία και χειμώνα ψυχρό με ανεμοταραχές.
- Εάν εμφανιστούν πολλοί κομήτες, στη χρονιά θα υπάρχει μεγάλη ανομβρία.
- Όταν ο κομήτης αργήσει να διαλυθεί, περιμένουμε παρατεταμένη ξηρασία.

Ουρανός

- Όταν πριν απ’ την ανατολή του ήλιου ο ουρανός είναι κόκκινος και χάσει το χρώμα αυτό, όταν ανατείλει ο ήλιος, θα βρέξει.

- Όταν το πρωί είναι κόκκινος ή κίτρινος, θα βρέξει με άνεμο.

- Όταν στη δύση του ήλιου είναι ροζ, προμηνύει καλοκαιρία.

- Όταν στην δύση του ήλιου είναι σκοτεινός και θολός, προμηνύει άνεμο.

- Όταν στη δύση του ηλίου είναι βαθυκόκκινος, προμηνύει ανεμόβροχο.

- Όταν στη δύση του ήλιου είναι λαμπρά κίτρινος, προμηνύει άνεμο.

- Όταν στη δύση του ήλιου είναι αμυδρά κίτρινος, προμηνύει βροχή.

- Όταν σε μια ζεστή μέρα μαυρίσει προς την ανατολή ή τη δύση του ήλιου, έρχεται άνεμος.
- Υπερβολικά διαυγής ουρανός προμηνύει βροχή.

- Όταν μετά από θύελλα εμφανιστεί «φρύδι» (κυανόχρωμο τμήμα του ουρανού στο βάθος του ορίζοντα), έρχεται νηνεμία.

- Άστρα τον χειμώνα, σύννεφα το καλοκαίρι.

Πούλια

- Η ανατολή της (τέλος Μαΐου) δηλώνει αρχή καλοκαιριού.

- Η δύση της (πρώτο 15ήμερο Νοεμβρίου) αρχή χειμώνα.

- Πούλια πλακωμένη σπέρνει, όστρια καμωμένη.

- Τον καιρό που κάνει, όταν δύει, θα τον κάνει επί σαράντα μέρες.

- Όταν δύσει με καλοκαιρία, ο χειμώνας θα είναι ήπιος.

- Η Πούλια βασιλεύοντας και πίσω παραγγέλνοντας, «Μήτε τσοπάνος στο βουνό μήτε ζευγάς στον κάμπο».

Το Φεγγάρι

Το φεγγάρι κατά τη διάρκεια ενός μήνα περνά από τέσσερις φάσεις (1ο, 2ο, 3ο και 4ο τέταρτο). Ανάλογα λοιπόν με τι καιρό θα «μπει» σε καθένα από τις περιόδους, τον ίδιο καιρό θα έχει μέχρι να αλλάξει το τέταρτο.

- Ξάπλα το φεγγάρι, όρθιος ο καραβοκύρης.

- Όρθιο το φεγγάρι, ξάπλα ο καραβοκύρης.

- Ορθό φεγγάρι, δίπλα ο ναύτης. (Όταν το φεγγάρι εμφανίζεται πλαγιαστό, έρχεται κακοκαιρία. Και αντίστροφα).

- Φεγγάρι θαμπό και με άκρες όχι ευκρινείς αλλά στρογγυλεμένες προμηνύει βροχή.

- Όταν οι δύο άκρες του φεγγαριού κρατάνε κατακόρυφη στάση χωρίς καμία κλίση, ίσως βρέξει.

- Όταν το φεγγάρι παραμένει κατακόρυφο επί τέσσερις ημέρες, έρχεται θύελλα.
- Όταν την τρίτη ημέρα του νέου φεγγαριού το περιβάλει κύκλος κοκκινωπός, έρχεται μεγάλη θύελλα.

- Κύκλο έχει το φεγγάρι; Για βροχή για ανεμοζάλη.

- Όταν το φεγγάρι αποβραδίς περιβάλλεται από έντονα θαμπό κύκλο, την επομένη

 θα έχει πυκνή συννεφιά ή θα βρέξει.

- Όταν ο έντονα θαμπός αυτός κύκλος συνοδεύεται από άνεμο, έρχεται κακοκαιρία.
- Μικρό στέμμα (κύκλος) γύρω απ' το φεγγάρι προμηνύει βροχή.

- Όταν ο κύκλος που περιβάλλει το φεγγάρι είναι ανοικτός σε ένα σημείο, από εκεί θα έρθει άνεμος.

- Μεγάλο στέμμα (κύκλος) γύρω απ' το φεγγάρι απομακρύνει τη βροχή.

- Όταν το φεγγάρι την άνοιξη έχει χρώμα πυρόξανθο, οι παγετοί είναι πιθανοί τη νύχτα.

- Όταν οι άκρες του νέου φεγγαριού την τρίτη ημέρα είναι λεπτές και καθαρές, έρχεται καλοκαιρία.

- Όταν οι άκρες του νέου φεγγαριού την τρίτη ημέρα είναι λεπτές αλλά κοκκινωπές, έρχεται άνεμος.

- Όταν το γεμάτο φεγγάρι έχει καθαρό φως, θα υπάρχει πολύ καλός καιρός. Όταν είναι κατακόκκινο, έρχεται άνεμος. Όταν υπάρχουν μαύρες κηλίδες, θα βρέξει.
- Όταν γύρω απ' το φεγγάρι υπάρχει μια άλως (αλώνι, κύκλος, στέμμα), έρχεται άνεμος ή καλοκαιρία. Άνεμος, εάν η άλως έχει ρήγματα. Καλοκαιρία, εάν η άλως σβήνει ομαλά προς την έξω περιφέρεια της.

- Όταν γύρω απ' το φεγγάρι υπάρχουν δύο άλω (αλώνια), έρχεται θύελλα. Όταν υπάρχουν τρεις, η κακοκαιρία θα είναι ακόμασφοδρότερη. Και όσο πιο μαύρες είναι η άλω και με πιο πολλά πήγματα, τόσο σφοδρότερη η κακοκαιρία.

- Όταν το φεγγάρι έχει αλώνι, προμηνύει αλλαγή του καιρού.

- Βρεμένο γύρισμα (χάση), αμπαριού γέμισμα.

- Όταν το νέο φεγγάρι είναι σκοτεινό, θα βρέξει. Όταν είναι κόκκινο, θα έρθει άνεμος.

Τα ζώα 

Παλιά οι άνθρωποι της υπαίθρου, που ζούσαν κυριολεκτικά στην ύπαιθρο, αφού εκεί ήταν τα χωράφια τους, με αποτέλεσμα να μην πηγαίνουν για μέρες σπίτι τους στο χωριό, είχε σαν επακόλουθο την ανάπτυξη μιας ιδιαίτερης σχέσης με τα στοιχεία τις φύσης. Έτσι λοιπόν, ανάλογα με το άκουσμα του κελαηδίσματος συγκεκριμένων πουλιών κατάφερναν να διαπιστώσουν τι καιρό θα κάνει τις αμέσως επόμενες ημέρες.

 Οι τσοπάνηδες μάλιστα την πρωταυγουστιά είχαν/έχουν και τη «σκυλομαντεία». Παρατηρούσαν τα σκυλιά τους πως κοιμούνται. Κι αν αυτά κοιμούνται ξάπλα με τεντωμένα τα πόδια, λένε: «Καλοχειμωνιά θα ’χουμε και γλυκοκαιριά». Αν δούνε όμως πως αυτάκοιμούνται μαζεμένα, κουλουριασμένα με το κεφάλι χωμένο στα πόδια τους, τους ακούς να λένε: «κακοχειμωνιά θα ’χουμε φέτος, κακοχειμωνιά με χιόνια και παγοβροχιές». 

- Κόκορας που λαλεί παράκαιρα (πρόωρα) προλέγει αλλαγή καιρού.

- Όταν η γάτα στο παραγώνι νίβεται κατά την όστρια θα έρθει χειμώνας (βροχή), κατά τον βοριά- κρύα και κατά τον μαΐστροχαλαζόκαιρος.

- Όταν το γουρούνι, οι γίδες, τα μαρτίνια ή και τα πρόβατα της στάνης χοροπηδάνε, σημαίνει αλλαξοκαιριά, (συνήθως βροχή).

- Σαν ουρλιάζουν τα τσακάλια όξω από το χωριό από βραδύς θα έρθει βαρυχειμωνιά.

- Σκάρισμα μυρμηγκοφωλιάς σε λιακάδες το χινόπωρο, προμηνάει πολυμερή βαρυχειμωνιά.
- Σφήκες που σκαρίζουν μες το σπίτι πέφτοντας από τις χαραμάδες της σκεπής προμηνάνε χειμώνα.

- Όταν τα χελιδόνια πετούν χαμηλά θα βρέξει.

- Όταν τα παπιά, οι χήνες και κότες φτερουγάνε δίχως λόγο τότε θα βρέξει.

- Όταν σκούζει ο Γούβης (Βίας – Μπούφος) για νερό, θα βρέξει κι όταν σκούζει η Κουκουβάγια θα έχουμε ξέρα.

- Σαν βγαίνουν τα καβούρια από τα λαγκάδια, προμηνύουν βροχή.

- Τα χέλια σαν βγαίνουν στην στεριά φοβούνται βροχή.

- Όταν τσιμπάνε οι μύγες θα βρέξει.

- Τα πολλά βελανίδια δηλώνουν κακοχειμωνιά

- Αν τα έλατα είναι πολύ φορτωμένα με κουκουνάρια, θα έχουμε βαρυχειμωνιά.

- Αν το σκυλί ψάχνει να βρει τόπο για να προφυλαχθεί, σημαίνει ότι θα έχουμε

βαρυχειμωνιά.
- Αν εμφανισθούν πρόωρα αποδημητικά πουλιά, σημαίνει ότι θα έχουμε

βαρυχειμωνιά.

Βίκτωρ Παν. Σαμπώ