ΤΟ «ΚΟΥΜΠΩΜΑ» Ή «ΡΟΥΜΠΩΜΑ» ΤΟΥ ΚΟΥΚΟΥ [Λαϊκές προλήψεις]

Παρουσιάζει ο Βίκτωρ Σαμπώ

  Οι λαϊκές προλήψεις και δεισιδαιμονίες, παλιότερα, αποτελούσαν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής του απλοϊκού, αλλά ευφάνταστου λαού μας......

 Μια απ’ αυτές έχει σχέση με το λάλημα του κούκου και το «κούμπωμα» που πάθαινε όποιος τον άκουγε το πρωί νηστικός.

Για το λόγο αυτό ποτέ δεν έβγαιναν νηστικοί από το σπίτι το πρωί, την εποχή της άνοιξης, γιατί τέτοια εποχή ο κούκος «καιροφυλακτεί»!

Δεν έπρεπε να τους «κουμπώσει» ή να τους «ρουμπώσει», δηλαδή να ακούσουν κούκο να "λαλάει" όταν ήταν  νηστικοί, γιατί αυτό θα είχε αρνητικές επιρροές σ' αυτόν που θα του συνέβαινε όπως σύγχυση, κακή ψυχική υγεία κλπ.!

Αξίζει να δούμε μερικά επιπλέον για τη λέξη κουμπώνω-ρουμπώνω, που προέρχεται από το ρήμα ρομβόω, κοινώς ρουμπώνω και ρουμπεύω που στην βασική του έννοια σημαίνει, ζωγραφίζω, σχηματίζω ρόμβους.

Ο ρόμβος θεωρήθηκε από πολύ παλιά σχήμα με μαγικές ιδιότητες και το ρήμα ρομβόω κατέληξε να σημαίνει μαγεύω, επιδρώ υπέρλογα και υπερφυσικά με ρόμβους, (αλλά και με σύγχρονη απαγγελία κατάλληλων μαγικών ασμάτων).

Το ρήμα κυμβόω κοινώς κουμπώνω ή κουμπεύω, που αρχικά σήμαινε δένω κόμπους και κατόπιν μαγεύω με τους κόμπους, έχει παρόμοια σημασία. Στη μέση και την παθητική φωνή το κουμπώνομαι σημαίνει αποστομώνομαι, ταράσσομαι, πάσχω από αφασία. Η τελετουργική και μαγική διάθεση διακρίνεται στον γνωστό δημοτικό γλωσσοδέτη:

«Ο Ρουμπής, ο κουμπής, ο ρουμποκομπολογής...

να ρουμπέψει, να κουμπέψει,  να ρουμποκομπολογέψει».

Κι επειδή ο εν αφασία ή ο ταραγμένος εξαπατείται εύκολα, τελικά οι λέξεις  «σε κούμπωσα» και «σε ρούμπωσα»,  σημαίνουν σε μάγεψα, σε εξουδετέρωσα, σε αχρήστευσα και γενικά σε νίκησα. Έτσι, «ρούμπος» = η επιτυχία, η νίκη και «σε ρούμπωσα» =σε νίκησα.

Να λοιπόν γιατί  οι παλιοί έβαζαν πάντα το πρωί στο στόμα τους έστω και μια μπουκιά, μικρό κομμάτι ψωμί, για να αποφύγουν το «κούμπωμα»  του κούκου... ή της τρυγόνας

Αντίθετα αν τύχαινε και άκουγαν το λάλημα του κούκου, πριν βάλλουν κάτι στο στόμα τους, τότε λέγανε ότι τους «κούμπωσε» και ότι πολλές στενοχώριες τους περίμεναν μέσα στο χρόνο. 

«Τρυγονίτσας κούμπωμα, τριών χρονών σκόνταμμα».

Επιπλέον, επειδή ο κούκος θεωρείται ο άγγελος της άνοιξης και συνεπώς και της ευτυχίας, υπήρχε κοινή πρόληψη πως αν κάποιος κρατούσε επάνω του χρήματα όταν ακουγόταν ο πρώτος κούκος της άνοιξης, τότε θα είχε χρήματα όλο το χρόνο.

Ακόμα, οι ανύπαντρες κοπέλες μετρούσαν πόσες φορές επαναλάμβανε το «κούκου» το πουλί και ο αριθμός αυτός πίστευαν ότι αντιστοιχούσε στον αριθμό των ετών που θα περνούσαν ως το γάμος τους.

Το λάλημά του, ανάλογα αν ακουγόταν νωρίς στην εποχή ή αργά, χρησίμευε για καιρικές προγνώσεις: «Αν λάλαγε πριν του Βαγγελισμού, θα έκανε καλή χρονιά και θα ζέσταινε ο καιρός. Άμα άργηγε νά’ρθει, δεν κινάγαν να φύγουν, να πάρουν τα βουνά οι τσοπάνηδες» (Πύλος Μεσσηνίας).

Ο κούκος και το χαρακτηριστικό κάλεσμά του «το κούκου», έχουν χρησιμοποιηθεί στα γνωστά μηχανικά ρολόγια, για να δηλώνουν την ώρα.

ΓΝΩΜΙΚΑ

Πολλά είναι τα γνωμικά που περιλαμβάνουν τον κούκο στη θεματολογία τους. Η συνήθεια του πτηνού να κάθεται μόνο του, προτιμώντας ψηλά σημεία (δένδρα, κολώνες κλπ), καθώς και να μην έχει δική του φωλιά, αλλά και η συνήθειά του να «πετάει» έξω από τη φωλιά των θετών του γονέων τους «συνδαιτυμόνες» του ώστε να μείνει ολομόναχος, συνετέλεσαν ώστε το όνομά του να συνδέεται με τη μοναξιά και την ερημιά:

«Απόμεινε σαν κούκος», «Έμεινε στο σπίτι σαν τον κούκο» «Ένας κούκος μοναχός».

Η ίδια έκφραση χρησιμοποιείται και για δύο μοναχικά πρόσωπα (συνήθως άτεκνα ζευγάρια), ή το πολύ για τρία άτομα για να τονιστεί η περιορισμένη ποσότητα: «Ήταν όλοι τρεις κούκοι».

Αυτή η συγκεκριμένη φράση υπάρχει επακριβώς στον Αριστοφάνη: « Κόκκυγες τρεις», (Αχαρνής 598), αλλά και στον Ησύχιο: «Κόκκυγες επί υπονοηθέντων πλειόνων είναι, και ολίγων όντων». Από τη φράση αυτή προήλθε και η έκφραση «Τρεις κι ο κούκος», που επιτείνει τη διακωμώδηση.

ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ

·                Θα σου κοστίσει ο κούκος αηδόνι, για κάτι ασήμαντο που πληρώνεται ακριβά.

·                Βουβάθηκε σαν ο κούκος τ’ αϊ-Γιαννιού, (βλ. και Λαογραφία)

·                 Κούκου, τρυγόνας κούμπωμα, τρία χρόνια σκόνταμμα, για τις «γρουσούζικες» επιδράσεις του κούκου σε όποιον τον συναντούσε (βλ. και Λαογραφία)

·                Ένας κούκος δεν φέρνει την άνοιξη, επειδή χρειάζονται περισσότερα από ένα άτομα για την ευόδωση μιας εργασίας.

 

Ακόμη:

Το παιχνίδι της πόκας «κούκος μονός» λέγεται έτσι επειδή το αρχικό φύλλο μπαίνει στη μέση πάνω στο τραπέζι μόνο του, σαν τον κούκο - πρέπει να είναι το μοναδικό παιχνίδι όπου συμβαίνει κάτι τέτοιο.

Κούκος λέγεται επίσης ένα είδος σκούφου, ίσως από το χρώμα. 

Δεν μου κάνει κούκου (αργκό)

Ο κούκος θεωρείται από τα πλέον χρήσιμα πουλιά, μιας και είναι από τα σπάνια πουλιά που τρώνε τις τριχωτές κάμπιες των πεύκων. Εκτός από κάμπιες, τρέφεται με έντομα, σπόρους και μικρούς καρπούς.