Συζητούσαμε με ένα φίλο και συν-ορειβάτη στο τηλέφωνο -είχαμε και καιρό να τα πούμε- και ανάμεσα στα βουνά και τις κοινές αγωνίες, ήταν επόμενο η συζήτηση να επεκταθεί στην πολυπλοκότητα της πολιτικής κατάστασης.....
Συμβαίνει σχεδόν πάντα αυτό, όταν συζητώ με παλιούς φίλους και παλιούς συνοδοιπόρους στην αριστερά.
Είναι λογικό να αναρωτιούνται οι πάντες σήμερα: πού θα μας οδηγήσει τελικά αυτή η κατάσταση, η κατάσταση στην Ελλάδα, στην Ευρώπη, στον κόσμο. Είναι η κρίση στην οικονομία, η κρίση στην κοινωνία, η βία, οι πόλεμοι, η φτώχεια, η προσφυγιά, η καταρράκωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η κλιματική αλλαγή. Υπάρχει ελπίδα για ανάκαμψη; Δύσκολη η απάντηση. Μου αρέσει, ως οικολογών, να τονίζω ότι η κρίση, μπορεί να εμφανίζεται ως κρίση οικονομική και κρίση αξιών, αλλά είναι βαθειά οικολογική κρίση. Κάτω από αυτό το πρίσμα πρέπει να την προσεγγίζουμε και να την αναλύουμε.
Τόνισα μάλιστα στο φίλο μου, τον αριστερό -για να ικανοποιήσω μερικά από τα πολλά ερωτήματά του και τις αντιρρήσεις του- ότι η αριστερά του μέλλοντος θα είναι η οικολογία. Και για να έρθουμε πιο κοντά στο θέμα, του είπα ότι η βασική αντίθεση στην κοινωνία μετατοπίζεται σταδιακά από την αντίθεση ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία -που έλεγε ο Μαρξ και λέει η αριστερά- στην αντίθεση ανάμεσα στην βιωσιμότητα και την μη βιωσιμότητα. Στην άδικη και άνιση σήμερα κατανομή του παγκόσμιου πλούτου υπεισέρχεται δυνατά η έννοια της βιωσιμότητας και του οικολογικού αποτυπώματος των κρατών, των λαών, των κοινωνιών, των οικονομιών, των καταναλωτών, που καλούνται να οδηγήσουν τα πράγματα σε μια πιο δίκαιη κατανομή των αγαθών. Περισσότερο από κάθε άλλη φορά γίνεται αντιληπτό ότι χρειάζεται να αλλάξουν τα κυρίαρχα πρότυπα παραγωγής και κατανάλωσης, να αναπτυχθεί μια οικολογική οπτική και πρακτική για την κοινωνία και την οικονομία. Εδώ έχει σημαντικό ρόλο να παίξει η πολιτική οικολογία.
Αποσπασματικά αναφέρω μερικές πτυχές του ζητήματος, που προέκυψαν και από τη συζήτηση: Σήμερα ως οικολογία -πέρα από τον επιστημονικό της ορισμό και την επιστημονική της προσέγγιση- με πολύ απλά λόγια νοείται η φροντίδα για το περιβάλλον∙ καθοριστικός παράγοντας, όπως όλοι αναγνωρίζουν, της ποιότητας ζωής και της ποιότητας ενός πολιτισμού. Η πολιτική οικολογία από την άλλη στηρίζει την ανάλυσή της στην αλληλεπίδραση του φυσικού περιβάλλοντος και της κοινωνίας. Στηρίζεται στην υπόθεση ότι η επίδραση, που ασκεί ο άνθρωπος στο περιβάλλον, και μάλιστα στη σημερινή της έκταση και διάσταση, μπορεί να έχει άμεσες, καταστροφικές και μη αναστρέψιμες συνέπειες. Η κλιματική αλλαγή και κρίση είναι η πολυσυζητημένη συνέπεια.
Ως προέκταση αυτής της λογικής -και της λογικής της εξάντλησης των πόρων σε συνδυασμό και με την εκτίναξη του ανθρώπινου πληθυσμού- η πολιτική οικολογία εισάγει, ως βασικό στοιχείο στις ανθρώπινες δραστηριότητες, την έννοια της βιωσιμότητας (φοβάμαι εδώ μόνο ότι ελάχιστοι κατανοούν την έννοια της βιωσιμότητας από αυτούς που αναφέρονται σ’ αυτή, ιδιαίτερα οι κυβερνητικοί παράγοντες της χώρας μας). Η πολιτική οικολογία υποστηρίζει την ανάγκη για διαφοροποίηση και ριζικό μετασχηματισμό του συστήματος παραγωγής και κατανάλωσης, αλλά και της ίδιας της κοινωνικής οργάνωσης. Υποστηρίζει την αποκέντρωση με ουσιαστική αυτοδιοίκηση, την τοπικοποίηση και περιφερειοποίηση της οικονομίας. Υποστηρίζει το δικαίωμα των τοπικών πληθυσμών να επιλέγουν το δικό τους τρόπο να παράγουν και να καταναλώνουν, το δικό τους τρόπο να συμβιώνουν.
Με λίγα λόγια υποστηρίζει την επανεκτίμηση των πραγματικών αναγκών της κοινωνίας και το πέρασμα στη δραστική μείωση της υλικής παραγωγής και της κατανάλωσης. Μια κοινωνία και μια οικονομία στην οποία ο πρωταρχικός σκοπός δεν θα είναι το κέρδος∙ και ο πλούτος δεν θα εκφράζεται ούτε θα μετριέται με χρηματικούς όρους. Αναφερόμαστε σε μια ουσιαστική ρήξη με τον οικονομισμό. Όχι λιτότητα και φτώχεια, όπως θα σκεφτόταν κάποιος, αλλά να ξεφύγουμε από τις υπερβολικές «απαιτήσεις» της αγοράς και την μη οικονομία, να περάσουμε στην πραγματική οικονομία και στις πραγματικές ανάγκες και να μιλάμε για ανταποδοτικές αξίες και κοινά κοινωνικά αγαθά. Ως επιστέγασμα των παραπάνω του πέταξα και τον όρο της αποανάπτυξης, που μπορεί να προβληματίζει, αλλά αυτός είναι και ο ρόλος του. Κατάλαβα ότι δεν του άρεσε...
Ως παράδειγμα ανέφερα στη συζήτηση επίσης, ότι τα φαραωνικά έργα και οι μεγάλες κατασκευές, η ατέλειωτη δόμηση ολόκληρων περιοχών, οι φαραωνικές τουριστικές επενδύσεις, που ανατρέπουν τη φέρουσα ικανότητα, οι εξορύξεις των υδρογονανθράκων που μεθοδεύονται, τα αεροδρόμια και οι αυτοκινητόδρομοι, που έρχονται να ανατρέψουν και να μπετονοποιήσουν, να ρυπάνουν και να καταστρέψουν το φυσικό περιβάλλον που μας απέμεινε, αναγκαστικά έρχονται σε σύγκρουση με τα παραπάνω.
Σε έναν κόσμο επίσης της βίας και του πολέμου όλα αυτά φαντάζουν ουτοπία. Και έτσι είναι. Άρα η ειρήνη σήμερα είναι το μέγιστο αγαθό, και το μεγάλο στοίχημα που πρέπει να κερδίσουμε ως λαοί και ως ανθρωπότητα. Όλα τα όλα έρχονται πιο βολικά.
Αυτός είναι ο ρόλος της πολιτικής οικολογίας: ρόλος κινηματικός, ριζοσπαστικός, καταλύτης μέσα στην κοινωνία, με το βλέμμα στο μέλλον. Έρχεται να ριζώσει στην πολιτική σκηνή, όχι σαν ειδικός «τομέας» δημόσιας δράσης, όπως προτείνουν κάποιοι, αλλά ως συνολική ελπιδοφόρα οπτική της κοινωνίας. Να προχωρήσει ανεξάρτητη και όχι «προστατευόμενη» άλλων πολιτικών δυνάμεων, που έχουν διαφορετικές προτεραιότητες στη δράση τους.
Κανείς πιστεύω δεν έχει να χάσει από μια τέτοια εξέλιξη. Τον είδα προβληματισμένο. Άλλωστε σήμερα όλοι έχουμε γίνει δύσπιστοι…
Λαμία, Δεκέμβρης 2019
Στέφανος Σταμέλλος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου