ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΛΕΥΤΑ ΕΛΑΤΕΙΑΣ .

Στην μία και μοναδική αποτύπωση, αυτή, απεικονίζεται το χωριό Λευτα Ελατείας, χάρις στην πρόνοια και την ευαισθησία του Άγγλου περιηγητή Ε. Dodwell, πού με τον συνοδό του αρχιτέκτονα, ζωγράφο καί χαράκτη Pomardi διέτρεξε τήν κοιλάδα του Κηφισού, επισκέφθηκε τα ερείπια τής Ελατείας και τής Αθηνάς Κραναίας, τα έτη 1801-1805-1806 .....
και περιέγραψε στο βιβλίο του «Α classical and topographical tour through Greece», τα όσα είδε. 
Στήν επίσκεψή του όμως, στα ερείπια τού ναού, τής Κραναίας Αθηνάς είδε περισσότερα και χάρη στήν ευαισθησία τού Pomardi, επέλεξε τήν ωραιότερη γωνία θέασης τών Ελατικών πεδίων, από τήν Β.Δ. γωνία τού αναλημματικού τοίχου τού ναού, πού πιστεύει ότι κατασκευάστηκαν με τον αυστηρό ρυθμό τής Τίρυνθας. 
Και μας κατέλιπεν αυτή τήν μοναδική υπέροχη χαλκογραφία πού αποτυπώνει, για πάντα, με λεπτομέρειες, όχι μόνο τα σωζόμενα ερείπια, στεφανωμένα με τα αιωνόβια πουρνάρια, πού επιζούν μέχρι σήμερα, αλλά όπως συνήθιζε ο Pomardi για τούς φιλίστορες, και φανταστούμε τους δύο βοσκούς, να μοιάζουν σαν προστάτες, παραστάτες αγαθοδαίμονες τού Ιερού, δίνοντας έτσι κίνηση στήν εικόνα. 
Δεν είναι όμως οι λεπτομέρειες, τών παναρχαίων λίθων, με τα ανερμήνευτα ακόμη ανοίγματα (ανακουφιστικά; απορροή υδάτων; ), αλλά η τελεία χάραξη, πού μας παραδίδει, στο αριστερό άκρο, τήν μοναδική απεικόνιση τών Λεύτων, πού είναι η ιστορική εξέλιξη τής Ελατείας, τήν ακρόπολη τής Ελατείας με το κτίσμα στήν κορυφή, εν μέσω ερειπίων, το Δραχμάνι, το Μάνεση και στο βάθος τήν Βελίτσα. Είναι η μεγαλύτερη προσφορά, αυτή η εικονιστική ένδειξη του τόπου, από τούς δύο ακαταπόνητους περιηγητές στούς οποίους οφείλουμε χάριτες. 
Μπορούμε να τούς φανταστούμε καθιστούς, πάνω στους τεράστιους κατεργασμένους λίθους, του Ιερού, να παρατηρούν τήν χώρα τής Ελάτειας με τήν μεγαλοπρεπή θέα, τού δικόρυμβου Παρνασσού, μέσα σ’ ένα φως γαλάζιο και καθαρό, πού μπορεί να σε μεταμορφώσει από περιηγητή σε ποιητή, πού μέσα στις ερημιές ζητά τήν δικαίωση τών οραματισμών του. Με την σύγχρονη τεχνολογία τής μεγέθυνσης και τής υψηλής ανάλυσης, επίσης κατέστη δυνατή, η ανάγνωση τού συντάγματος τών οικιών τών Λεύτων, όπου επικέντρωσε ο χαράκτης, τήν προσοχή του, απεικονίζοντας τα Λεύτα πού τόσο σύντομα εγκατελείφθησαν και ερήμωσαν (περί το 1850). 
Στήν μεσαιωνική διάταξη, τών σπιτιών τών Λεύτων, πού οφείλουμε χάριτες για την λεπτή χάραξη και τήν λεπτομερή αποτύπωση, πού έκανε ο Pomardi συνοδός τού E. Dodwell, στήν περιήγηση του στην Ελάτεια. 
Διακρίνεται καθαρά, μπροστά ένα χαμηλό μακρόστενο κτήριο, με τρούλο και τέσσερα ανοίγματα παραθύρων στήν γραμμή. Αυτό το καθορίζει, περισσότερο ώς ναό σχημόκτισμα ( Μονή Αγ. Γεωργίου Λεύτων ). 
Επίσης ο υψηλός πύργος, πού κατοικούσε ο Τούρκος σπαχής, πού αναφέρει και ο Pomardi και ο Leake. 
Πιο κάτω η ακρόπολη τής Ελατείας, με κτίσμα στήν κορυφή, ίχνη ερειπίων, ενώ στο βάθος διακρίνεται το Δραχμάνι, μικρότερο από τα Λεύτα και αραιότερο οικιστικό πλέγμα.