Τα παλιά έθιμα στα χωριά μας. Του Κώστα Δ. Τριανταφύλλου.

Αναζητώντας γραπτές  πηγές που αναφέρονται στην  ιστορία, την λαογραφία και την οικονομία της περιοχής μας, εντόπισα  την κατάθεση λαογραφικών εργασιών από  φοιτητές που κατάγονται από τα χωριά μας ή από δασκάλους που έχουν υπηρετήσει στα σχολεία τους.....

Η αναζήτηση έγινε έχοντας υπόψη ότι:

--  Τα έθιμα που αναφέρονται σ΄ αυτές προέρχονται από άτομα που τα έζησαν τα ίδια στα χωριά μας και πλέον δεν είναι στην ζωή. Επομένως, προέρχονται από τις πιο γνήσιες προφορικές πηγές.

-- Τα περισσότερα έθιμα έχουν λησμονηθεί ή δεν γίνεται  πιστή αναπαράσταση τους στα περισσότερα χωριά αλλά ούτε και από τους  λαογραφικούς και χορευτικούς συλλόγους. Αυτό οφείλεται, όπως όλοι γνωρίζουμε, στην εσωτερική μετανάστευση, από τα χωριά προς τα μεγάλα αστικά κέντρα, που έγινε το τρίτο τέταρτο του προηγούμενου  αιώνα.

Η έρευνα έγινε  στο Λαογραφικό Αρχείο του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, στο αρχείο πρωτογενούς λαογραφικής ύλης, συλλογή χειρογράφων και ειδικότερα στο ευρετήριο: Τετράδια Λαογραφίας. Τα έθιμα που αναφέρονται στα χωριά μας αναζητήθηκαν μεταξύ 3825 λημμάτων που κάποιος ενδιαφερόμενος μπορεί να βρει στην ψηφιακή βιβλιοθήκη «ΠΕΡΓΑΜΟΣ», όπου είναι καταχωρημένα τα πλήρη κείμενα των εργασιών.

Βέβαια, έχουν κυκλοφορήσει και βιβλία με έθιμα που έχουν εκδώσει συντοπίτες μας. Η καταγραφή τους ίσως να αποτελέσει αντικείμενο νέας ερευνητικής προσπάθειας.

Από την έρευνα  προκύπτει ότι για την Αμφίκλεια έχουν γίνει  συνολικά 16 εργασίες, την Δαύλεια 8, την Αταλάντη και την Δρυμαία από 4, τον Πολύδροσο, την Τιθορέα και τον Μώλο από 3, την Κολάκα, το Μόδι, τους Ξυλικούς, το Παλαιοχώρι, την Τραγάνα, τα Καστέλλια και την Λιλαία από 2 και για τα υπόλοιπα χωριά από μία. Λαογραφική συλλογή δεν εντοπίσαμε για την Ελάτεια, την Αγία Μαρίνα, τα Καμένα Βούρλα κλπ.

 Οι εργασίες είναι : (Μετά το ονοματεπώνυμο του καταγραφέα, ακολουθούν, ο αριθμός του χειρόγραφου και ο χρόνος που έγινε η έρευνα)

1.    ΑΓΙΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟΣ

Βασιλική Καψάλη                                3345           1979.

      Συλλογή λαογραφικού υλικού.

                     2. ΑΜΦΙΚΛΕΙΑ (ΔΑΔΙ).

1.    Λ. Τσιτσιπής                               3                 1965.

Συλλογή λαογραφικού υλικού εξ Αμφίκλειας (Δαδί) Πληροφοριοδότης Ζυγούρος Ιωάννης, ετών 70.

Εργασία] Συλλογή λαογραφικού υλικού εξ Αμφικλείας (Δαδί) Λοκρίδος, του νομού Φθιώτιδος.

     Αύξων αριθμός χειρογράφου:  3

     Περίοδος συλλογής υλικού: 1964 - 1965

        Γεωγραφική Περιοχή:   Στερεά Ελλάδα – Φθιώτιδα

                 Πόλη / Χωριό:     Αμφίκλεια (Δαδί) Λοκρίδος

Συλλογέας: Λουκάς Τσιτσιπής

Έτος κατάθεσης εργασίας:     1965

Περίοδος συλλογής υλικού:   1964 – 1965

2.  Αικατερίνη Πανάγου 53   1966                   

Πληροφοριοδότες: Βαφιά Ευγενία, ετών 75, απόφοιτος δημοτικού. Πολίτου Παγώνα ετών 80, απόφοιτος δημοτικού.

3. Ευγενία Παπατσούτσου      2681          1974                            Έθιμα εορταστικά από των Χριστουγέννων έως των Θεοφανίων, του Πάσχα και της Αποκριάς εις Αμφίκλεια, του νομού Φθιώτιδος.

4. Βασιλική Καραΐσκου         1032          1969.

Συλλογή λαογραφικού υλικού Ένδυμα, υπόδημα, άσματα κλπ.

5. Γεώργιος  Κρικώνης           1034          1970. 

Συλλογή λαογραφικής ύλης Τεύχος Α΄  Ένδυμα, χοροί, τρόφιμα, βιοτεχνία, παροιμίες, λαϊκή ιατρική, μύθοι, παραμύθια κλπ, συνολικά έντεκα κατηγορίες εθίμων.

Το  τεύχος έχει 213 σελίδες, μαζί με  φωτογραφίες.

6. Αρετή Ρεστέμη                    1214           1971 

Τεύχος Α΄ Συλλογή  λαογραφικής ύλης. Ένδυση, υπόδηση, τρόφιμα, αμπελουργία, ποιμενικά, ξυλοτεχνία, γάμος, τελευτή, μαγγανεία,

7. Βασιλική Καραΐσκου        1581            1972.

Πληροφορίες για τους Σαρακατσάνους της Αμφίκλειας Λοκρίδος ν. Φθιώτιδος, σελ. 15 .

8. Ιωάννα Τσαπρούνη             1812          1973.        

Συλλογή λαογραφικού υλικού.

9.        Νικόλαος Ζυγούρος    2216          1975.        

Συλλογή λαογραφικής ύλης.

10. Κωνσταντίνα Μπακαλέξη         3547          1981. 

  Συλλογή λαογραφικού υλικού.

11.Νικόλαος Σκλαβούνος                3697          1995.

Συλλογή λαογραφικού υλικού.

12. Κωσταντίνα Κατσαρή.               3770          1998.

  Συλλογή λαογραφικού υλικού.

3.        ΑΤΑΛΑΝΤΗ.

Αγγελική Σκλαβουνάκη.                                     264   1974

Εορταστικά έθιμα από 14ης Νοεμβρίου (Άγιος Φίλιππος, Λαζάρια, Βαΐων, Μ . Εβδομάς, Αγίου Γεωργίου, Πεντηκοστή) έως 1ης Μαΐου – Εορταστικά έθιμα από των Χριστουγέννων μέχρι των Θεοφανίων εις το χωρίον Αταλάντη Λοκρίδος.

4.        ΔΡΥΜΑΙΑ (ΓΛΟΥΝΙΣΤΑ).

1. Δροσούλα Πιστόλη.            1492          1971.

Συλλογή λαογραφικής ύλης. σελ. 116 γεωργικά, γέννηση, τελευτή,  Πληροφορίες περί ένδυσης, υπόδησης κλπ.

2. Χρυσούλα Τσιλίρη.            2041          1973.

Συλλογή λαογραφικής ύλης.

3. Χρυσούλα Τσιλίρη.            2606          1974.

 Συλλογή λαογραφικής ύλης

4..  Μαρία Σύρου.                    3346          1979

Συλλογή γραφικής ύλης.

5.        ΚΑΤΩ ΤΙΘΟΡΕΑ (ΚΗΦΙΣΟΧΩΡΙ).

  Παναγούλα Τσουμπού.         2223          1975. .

Συλλογή γραφικής ύλης.

           

6.        ΚΟΛΑΚΑ.

1. Χρίστος Ευαγγελίου           12               1965

Συλλογή λαογραφικού υλικού. Πληροφοριοδότες: Σωτηρία Γαρουφαλιά . Ευαγγελίου Μαρία .

2. Χρίστος Ευαγγελίου           85               1967

  Συλλογή λαογραφικού υλικού. Πληροφοριοδότης : Ευαγγελίου 70 ετών.

                               7. ΚΑΛΑΠΟΔΙ.

 Αθηνά Μουρτέζα - Ευαγγελία Γ. Πλατίτσα.   3777  1999.

Συλλογή παραμυθιών από το χωριό Καλαπόδι.

8.        ΛΕΥΚΟΧΩΡΙ (ΜΑΝΕΣΙ).

Ευσταθία Ματσούκα.               2219         1975.

Συλλογή λαογραφικού υλικού. 1996.

9.        ΛΟΓΓΟΣ.

 Σεραφείμ Χριστόπουλος       1197          1970.

Αινίγματα και καθαρογλωσσήματα από το χωρίον Λόγγος Λοκρίδος.

                                     10.ΜΑΛΕΣΙΝΑ.

 Κ. Καραστάθης             1390           1971.

Συλλογή λαογραφικής ύλης.

11. ΜΕΝΔΕΝΙΤΣΑ.

Καλλιόπη Μανδρά .      2766          1976. 

  Συλλογή λαογραφικής ύλης.

12. ΜΟΔΙ.

1. Βασίλειος Σηφακάκης        1582          1972.

Συλλογή γραφικής ύλης.

2. Ασπασία Σχοινά.                 33              1966         

Συλλογή λαογραφικού υλικού.

 

  13.ΜΩΛΟΣ.

1. Σοφία Παπακωστάκη.        648             1969

  Συλλογή λαογραφικού υλικού.

2. Ζωή Τσιτσιπή                      1811          1973.

  Συλλογή λαογραφικής ύλης.

3. Ε. Δ. Μπουρούνη                3710          1995. 

Συλλογή λαογραφικής ύλης.

                               14. ΞΥΛΙΚΟΙ.

1. Ιωάννης Ντάσιος.                401             1968.

Συλλογή λαογραφικού υλικού.

2. Μαρία Παρασκευά.            1580          1972.

Συλλογή λαογραφικής ύλης. Οικ. Σκεύη, τρόφιμα, ένδυσις, υπόδησις, γεωργικά, άσματα κλπ.

           

15. ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙ

1.Δήμητρα Πηλάλη.                2220          1975.        

Συλλογή γραφικής ύλης.

2.  Μαρία Βρανοπούλου Παλαιοχώρι.      3594                   1982.

Συλλογή λαογραφικής ύλης

16. ΠΑΝΑΓΙΤΣΑ.

1. Ασημίνα Τσαπρούνη          498             1968.  

[Εργασία] Λαϊκά έθιμα από των Απόκρεω μέχρι της Πεντηκοστής εκ Παναγίτσης Λοκρίδος, του νομού Φθιώτιδος.

Αύξων αριθμός χειρογράφου:         498

Περίοδος συλλογής υλικού:   1968

Γεωγραφική Περιοχή:   Στερεά Ελλάδα – Φθιώτιδα

Πόλη / Χωριό:      Παναγίτσα Λοκρίδος Φθιώτιδος

Τσαπρούνη Ασημίνα Τετράδιο. Στο εξώφυλλο απεικόνιση του Σταυρού.

17. ΡΕΓΓΙΝΙ.

1. Ρίζος Μαντζούκας    Ρεγγίνι       1394         1971

  Συλλογή λαογραφικού υλικού.

2. Παναγιώτα Ζαββού    Ρεγγίνι      1814          1973

  Συλλογή λαογραφικού υλικού.

 18.  ΣΚΑΡΦΕΙΑ.(ΆΝΤΕΡΑΣ).

 Ευανθία Κοσμά.                     Σκάρφεια            2767          1976

  Συλλογή λαογραφικής ύλης.

            19. ΤΙΘΟΡΕΑ (ΒΕΛΙΤΣΑ).

1.  Βασιλική Αθανασοπούλου.                  2116          1974

  Συλλογή λαογραφικού υλικού.

2. Χρυσούλα Μακρή.                       3600    1982      

 Συλλογή λαογραφικής ύλης.(Α΄- Β΄). Συλλογή μη διαθέσιμη.

20. ΤΙΘΡΟΝΙΟ (ΝΤΕΡΝΙΤΣΑ).

 Ελένη Βίδου.       189   1968.       

Συλλογή λαογραφικού υλικού. 

Πληροφοριοδότες: Κατσικούδη Γαρουφαλιά, ετών 30, απόφοιτος δημοτικού.

Κατσικούδης Ευθύμιος ετών 75, αγράμματος.

Τζώρτζα Δέσπω, ετών 72 αγράμματος

και Κουτσουμπέλης Παναγιώτης ετών 40.

21. ΤΡΑΓΑΝΑ.

1. Αργυρώ Χρυσικού.             2051          1973.

Συλλογή λαογραφικού υλικού.

2. Αργυρώ Χρυσικού.             2615          1974.

Συλλογή λαογραφικής ύλης.

                               Άλλες λαογραφικές συλλογές

Στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών έχουν κατατεθεί συλλογές λαογραφικής ύλης και για τα ακόλουθα χωριά της ευρύτερης περιοχής.

1. ΑΝΘΟΧΩΙ (ΜΠΕΛΕΣΙ) ΒΟΙΩΤΙΑΣ.

Βασιλική Κίτσου.                    1804      1973.

  Συλλογή λαογραφικού υλικό

                    

2. ΔΑΥΛΕΙΑ

1. Μαρία Κόμπρου.                2211      1975.

  Συλλογή λαογραφικού υλικού.

2. Ευαγγελία Καπαρού. 1903      1973

  Συλλογή λαογραφικού υλικού.

3. Ι. Γκίκας.                              1030      1970

  Συλλογή λαογραφικού υλικού. Χάρτης περιοχής

4. Αθηνά Φατσέτα.                  1028      1970

  Συλλογή λαογραφικού υλικού

5. Αναστασία Δέλλιου.           164        1968.

Συλλογή λαογραφικού υλικού.

6. Ευφροσύνη Χριστοπούλου.         165       1968.

  Συλλογή λαογραφικού υλικού.

7. Μαρία Τσιμτσιλή.                        637       1969.

  Ποιμενικά, γάμος, οικογένεια, παροιμίες, άσματα.

8. Αθηνά Φατσέα                              104       1970.

  Συλλογή λαογραφικού υλικού.

                               3. ΚΑΣΤΕΛΛΙΑ

1. Αικατ. Βλαχάκη.                 3307     1978.

  Συλλογή λαογραφικού υλικού.

2. Αλεξάνδρα Τσαμαδά.         3606     1981

4. ΛΙΛΑΙΑ (ΚΑΤΩ ΑΓΟΡΙΑΝΗ).

 1.  Βασιλική Παπαναστασίου.        3343       1979.

  Συλλογή λαογραφικού υλικού.

2. Μαρία Αλεξάνδρου.                     3545       1980.

Συλλογή λαογραφικό υλικό.

5. ΠΟΛΥΔΡΟΣΟΣ (ΣΟΥΒΑΛΑ).

           

    1. Λελούδα Καραχρίστου.           3449           1979

  Συλλογή λαογραφικού υλικού.

2)  Δημ. Μπασακίδης.                      1385           1971

Συλλογή λαογραφικής ύλης

3. Κων. Σκουρογιάννης                    548             1968.

  Συλλογή λαογραφικού υλικού.

                       

[Εργασία] Έθιμα από της τελευταίας Κυριακής των Απόκρεω μέχρι και της Κυριακής του Θωμά εκ του χωρίου Πολυδρόσου, της επαρχίας Παρνασσίδος, του νομού Φωκίδος.

  Αύξων αριθμός χειρογράφου:       548

Περίοδος συλλογής υλικού:   1968

Γεωγραφική Περιοχή:   Στερεά Ελλάδα - Φωκίδα

Πόλη / Χωριό:      Πολύδροσον Παρνασσίδος Φωκίδος

  Σκουρογιάννης Κων.     

 ΑΛΛΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Εργασίες για έθιμα έχουν κατατεθεί και στο Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας  της Ακαδημίας Αθηνών. Αφορούν την χρονική περίοδο 1901- 1967 . Η έρευνα πραγματοποιήθηκε το ακαδημαϊκό έτος 1966- 67, από φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, υπό την εποπτεία του καθηγητή Γ. Κ. Σπυριδάκη. (1)

( Μετά το επώνυμο του συντάκτου της  έρευνας, ακολουθούν το χωριό , στο οποίο έγινε η συλλογή των εθίμων, ο χρόνος,  ο αριθμός του χειρόγραφου, το έτος συλλογής) .

--Ζωγράφου Μαρίνα. Γεωργικά έθιμα Βελίτσης Λοκρίδος. 1953. Κ.  Λαογρ . Χφον αρ. 1856. Γεωργικός βίος και λαϊκή λατρεία.

--  Γαγάνης Ευστ. Αγροτικά έθιμα εξ Αμφικλείας Λοκρίδος. 1952.   Κ. Λαογρ. , Χφον. αρ.  1737.

-- Κεραμόπουλος Αντ. Τραγούδι από το Δαδί Παρνασσού. 1955. Κ. Λαογρ.  Χφον αρ. 2170.

-- Ξηρομερίτου Αικατερίνη. Αποκριάτικα έθιμα εξ Αμφικλείας Λοκρίδος. 1954. Κ. Λαογρ. Χφον αρ. 2122 .

-- Ξηρομερίτου Αικατερίνη, Πως εορτάζεται το Σάββατον του Λαζάρου και η Κυριακή των Βαϊων εις την πατρίδα μου (Αμφίκλεια Λοκρίδος). 1954. Κ. Λαογρ. Χφον 2120.

- Καντάς Κ. Καντάς. Ο γάμος  στο Ζέλι Λοκρίδος, άλλοτε και τώρα. Συλλογή δημοτικών τραγουδιών που λέγονται στο χωριό. 1965. Χφον αρ. 2962.

  Άσματα 471, ειδήσεις περί γάμου, δεισιδ. Συνηθειών και τροφών

-- Θεοφανόπουλος Ι.  γροτικά έθιμα Αταλάντης. 1952. Χφον  αρ. 1752.Ειδήσεις περί γεωργικού βίου, λαϊκής λατρείας,  δεισιδαιμονίαι.

-- Αδάμ Δημ. Αγροτικά έθιμα Αταλάντης. 1952. Κ. Λαογρ.  Χφον αρ.1752.

--- Ιωαννίδου Μαρία Λαογραφικά Αταλάντης από το έτος 1930. Κ. Λαογρ. Χφον αρ.1312.

Σημ. 1 : Επετηρίδα Εταιρείας Στερεοελλαδικών Μελετών.

 Κώστας Δ. Τριανταφύλλου.