ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ 1911 – 1996

Του  Αλέξανδρου  Ι . Βαλάσκα

 Σαν σήμερα στις 18 Μαρτίου 1996 η πατρίδα μας επτώχευε  πνευματικά αφού έφευγε από την ζωή ένας εκ των νεώτερων λογοτεχνών του εικοστού αιώνα ο μεγάλος Νομπελίστας ποιητής και ζωγράφος Οδυσσέας Ελύτης . .....

    Αισθάνομαι ο ελαχιστότερος για να προσεγγίσω επιστημονικά να εκφέρω άποψη και να εκθειάσω το ποιητικό έργο του μεγάλου αυτού σύγχρονου ποιητή μας .  Άλλωστε έχουν αξιολογήσει, έχουν εκφρασθεί και έχουν αναγνωρίσει το έργο του όχι μόνο Έλληνες ομότεχνοί του αλλά πλείστοι ακόμη ξένοι άνθρωποι των γραμμάτων .

 Η ταπεινότης  μου , προσεγγίζουσα όπως και ο κάθε μέσος Έλλην,  με σχετική  μορφωτική και πνευματική επάρκεια , το ποιητικό έργο του Ελύτη και κυρίως το μελοποιημένο του έργο που είχε και την ευρύτερη απήχηση και αποδοχή αφού μίλησε , συνεχίζει να μιλά και θα μιλά αενάως στην ψυχή του κάθε έλληνα ανεξαρτήτου κοινωνικής , οικονομικής , ιδεολογικής και πολιτικής τάξεως και πεποιθήσεως , δεν μπορεί να μη σταθεί με σεβασμό και πραγματικό δέος στην σημαντικότητα του ποιητικού του έργου από πλευράς ανάδειξης και εξύμνησης του κάλους , της ιστορίας , της σοφίας , των τεχνών και εν τέλει των διαχρονικών αξιών αυτής της πατρίδος . Η ποίηση του Ελύτη, όπως άλλωστε και αυτή του Σολωμού , του Παλαμά , του Σικελιανού του Ρίτσου αποπνέουν άρωμα Ελλάδος και ο Ελύτης δεν μπορεί παρά να θεωρείται , κατά την άποψή μου, η αντιπροσωπευτικότερη διαχρονικά μορφή του Έλληνα.

Προς τεκμηρίωση της άποψής μου αυτής επιτρέψτε μου αντί άλλων τεκμηρίων να παραθέσω την παρακάτω ομιλία του ίδιου του ποιητή που εκφώνησε στους Έλληνες μετανάστες στη Στοκχόλμη τον Νοέμβριο του 1979 , μετά την τελετή απονομής του βραβείου Νόμπελ της Σουηδικής Ακαδημίας για το έργο του.

  Είναι μια ομιλία, από την πρώτη λέξη μέχρι την τελευταία , πραγματικός ύμνος στην ελληνική γλώσσα , στην ιστορία μας , στις αξίες της φυλής μας , στην ΠΑΤΡΙΔΑ .

 Μια ομιλία γεμάτη  Ελλάδα . Και κυρίως μια ομιλία που αναδεικνύει το μέγεθος του ανδρός μέσα από την ταπεινοφροσύνη και το συναίσθημα που αποπνέει . Είναι ένα κείμενο «διδαχή»για όλους εμάς που με περίσσια περηφάνια καμωνόμαστε σήμερα ως απόγονοι των μεγάλων Ελλήνων Φιλοσόφων και των Ηρωϊκών μορφών της Φυλής μας .

                                                                                 Αλέξανδρος Ι. Βαλάσκας

                                                                                      Επισμηναγός  ε.α.

Oμιλία του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη

«Αγαπητοί φίλοι, περίμενα πρώτα να τελειώσουν οι επίσημες γιορτές που προβλέπει η "Έβδομάδα Νόμπελ" και ύστερα να 'ρθω σ' επαφή μαζί σας. Το έκανα γιατί ήθελα να νιώθω ξένoιαστος και ξεκούραστος. Ξεκούραστος βέβαια δεν είμαι. Χρειάστηκε να βάλω τα δυνατά μου για να τα βγάλω πέρα με τις απαιτήσεις της δημοσιότητας, τις συνεντεύξεις και τις τηλεοράσεις. Αλλά ένιωθα κάθε στιγμή ότι δεν εκπροσωπούσα το ταπεινό μου άτομο αλλά ολόκληρη τη χώρα μου. Κι έπρεπε να την βγάλω ασπροπρόσωπη. Δεν ξέρω αν το κατάφερα. Δεν είμαι καμωμένος για τέτοια. Για τιμές και για δόξες. Τη ζωή μου την πέρασα κλεισμένος μέσα σε 50 τετραγωνικά (μέτρα), παλεύοντας με τη γλώσσα. Επειδή αυτό είναι στο βάθος ή ποίηση: μια πάλη συνεχής με τη γλώσσα. Τη γλώσσα την ελληνική που είναι η πιο παλιά και η πιο πλούσια γλώσσα του κόσμου. Ό,τι και να πει ένας ποιητής, μικρό ή μεγάλο, σημαντικό ή ασήμαντο, δεν φέρνει αποτέλεσμα, θέλω να πω δεν γίνεται ποίηση αν δεν περάσει από την κρησάρα της γλώσσας, αν δεν φτάσει στην όσο γίνεται πιο τέλεια έκφραση. Ακόμα και οι πιο μεγάλες ιδέες, οι πιο ευγενικές, οι πιο επαναστατικές, παραμένουν σκέτα άρθρα εάν δεν καταφέρει ο τεχνίτης να ταιριάσει σωστά τα λόγια του. Μόνον τότε μπορεί ένας στίχος να φτάσει στα χείλια των πολλών, να γίνει κτήμα τους. Μόνον τότε μπορεί να 'ρθει και ο συνθέτης να βάλει μουσική, να γίνουν οι στίχοι τραγούδι. Και για ένα τραγούδι ζούμε, στο βάθος, όλοι μας. Το τραγούδι που λέει τους καϋμούς και τους πόθους του καθενός μας. Τόσο είναι αλήθεια ότι το μεγαλείο και η ταπεινοσύνη πάνε μαζί, ταιριάζουν. Ταπεινά εργάστηκα σ΄όλη μου τη ζωή. Και η μόνη ανταμοιβή που γνώρισα πριν από τη σημερινή, ήταν ν' ακούσω τους συμπατριώτες μου να με τραγουδούν. Να τραγουδούν το ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ που μου χρειάστηκε τεσσάρων χρόνων μοναξιά και αδιάπτωτη προσπάθεια, για να το τελειώσω. Δεν το λέω για να περηφανευτώ. Δεν έρχομαι σήμερα για να σας κάνω τον σπουδαίο. Κανείς δεν είναι σπουδαίος από εμάς. Από εμάς, άλλος κάνει τη δουλειά του σωστά κι άλλος δεν την κάνει. Αυτό είναι όλο. Όμως θέλω να μάθετε, όπως το έμαθα κι εγώ στα 68 μου χρόνια: μόνον αν κάνεις σωστά τη δουλειά σου, ο κόπος δεν θα πάει χαμένος. Ξέρω, μαντεύω, ότι πολλοί από εσάς περίμεναν άλλα πράγματα από εμένα. Τους ζητώ συγγνώμην που δεν θα τους ικανοποιήσω. Αν είχα το ταλέντο του ομιλητή, του δάσκαλου, του ηγέτη, θα είχα ίσως αφιερωθεί στην πολιτική. Τώρα δεν είμαι παρά ένας γραφιάς που πιστεύει σε ορισμένα πράγματα. Κι αυτά τα πράγματα θέλει να τα γνωρίσει και στους άλλους, να τα βγάλει από μέσα του, να τα κάνει έργο. Εμένα μου έλαχε ν' αγαπήσω τον τόπο μου όπως τον αγαπάτε κι εσείς. Να τι είναι που μας ενώνει απόψε όλους εδώ πέρα. Η αγάπη μας για την Ελλάδα. Βέβαια, υπάρχουν πολλοί τρόποι ν' αγαπά ένας λαός τη χώρα του. Αλλά για τον ποιητή, πιστεύω, υπάρχει μόνον ένας: ν' ανήκει σ' ολόκληρο το λαό του. Πάνω από τις διαιρέσεις και τις διχόνοιες, ο ποιητής να στέκει και ν' αγαπά όλον τον λαό του, ν' ανήκει, το ξαναλέω, σ' όλο τον λαό του. Δεν γίνεται αλλιώς. Η πατρίδα είναι μία. Ο καθένας στον τομέα του ας έρθει και ας κάνει κάτι, όπως αυτός το νομίζει καλύτερα. Όμως ο πνευματικός άνθρωπος βλέπει το σύνολο. Θέλω να πιστεύω πως ίσως κι ο ξενιτεμένος, το ίδιο. Για εμάς η Ελλάδα είναι αυτές οι στεριές οι καμένες στον ήλιο κι αυτά τα γαλάζια πέλαγα με τους αφρούς των κυμάτων. Είναι οι μελαχρινές ή καστανόξανθες κοπέλες, είναι τ' άσπρα σπιτάκια τ' ασβεστωμένα και τα ταβερνάκια και τα τραγούδια τις νύχτες με το φεγγάρι πλάι στην ακροθαλασσιά ή κάτω από κάποιο πλατάνι. Είναι οι πατεράδες μας κι οι παππούδες μας με το τουφέκι στο χέρι, αυτοί που λευτερώσανε την πατρίδα μας και πιο πίσω, πιο παλιά, όλοι μας οι πρόγονοι που κι αυτοί ένα μονάχα είχανε στο νου τους -όπως κι εμείς σήμερα: τον αγώνα για τη λευτεριά. Είπε ένας Γάλλος ποιητής, ο Ρεμπώ, πως η πράξη για τον ποιητή είναι ο λόγος του. Κι είχε δίκιο. Αυτό έκανε ο Σολωμός, που για να γράψει το αθάνατο ποίημα του "'Ελεύθεροι Πολιορκημένοι", έσωσε και παράδωσε στη φυλετική μας μνήμη το Μεσολόγγι και τους αγώνες του. Αυτό έκαναν ο Παλαμάς, ο Σικελιανός, ο Σεφέρης. Στα φτωχά μου μέτρα το ίδιο πάσχισα να κάνω κι εγώ. Πάσχισα να κλείσω μέσα στην ψυχή μου, την ψυχή όλου του ελληνικού λαού. Να δω πόσο μοιάζανε όλοι οι αγώνες του, από την αρχαία εποχή ίσαμε σήμερα, για το δίκηo και για τη λευτεριά. Κι αυτό θα κάνω όσα χρόνια μου δώσει ο Θεός να ζήσω. Αυτή είναι η πράξη μου. Και το γεγονός ότι έφτασαν να την αναγνωρίσουν οι ξένοι, είναι μια νίκη. Όχι δική μου νίκη. Δική σας. Γι' αυτό σας ευχαριστώ. Κι αν μου το συγχωρείτε να σας δώσω μια γνώμη - ακούστε την: όσο καλά κι αν ζείτε σ' αυτή τη φιλόξενη, την ευγενική χώρα, όσο κι αν νιώθετε καλά και στεριώνετε, και κάνετε οικογένεια - μην ξεχνάτε την πατρίδα μας, και προ παντός, τη γλώσσα μας. Πρέπει να 'σαστε περήφανοι, να 'μαστε όλοι περήφανοι, εμείς και τα παιδιά μας για τη γλώσσα μας. Είμαστε οι μόνοι σ' ολόκληρη την Ευρώπη που έχουμε το προνόμιο να λέμε τον ουρανό "ουρανό" και τη θάλασσα "θάλασσα" όπως την έλεγαν ο Όμηρος και ο Πλάτωνας πριν δυόμισι χιλιάδες χρόνια. Δεν είναι λίγο αυτό. Η γλώσσα δεν είναι μόνον ένα μέσον επικοινωνίας. Κουβαλάει την ψυχή του λαού μας κι όλη του την ιστορία και όλη του την ευγένεια. Χαίρομαι κι αυτή τη στιγμή που σας μιλάω σ' αυτή τη γλώσσα και σας χαιρετώ, σας αποχαιρετώ μάλλον, αφού η στιγμή έφτασε να φύγω. Όμως ένα κομμάτι της ψυχής μου σας το αφήνω μαζί μ' ένα μεγάλο ευχαριστώ που με ακούσατε. Μακάρι να μπορούσε να σας μείνει, να το κρατήσετε, σαν ένα μικρό φυλαχτό από την πατρίδα».  Ευχαριστώ την αγαπητή μου ανεψιά Έφη Κασσαβέτη για την καλοσύνη που είχε να μου διαβιβάσει και μου γνωρίσει το άγνωστο σε εμένα κείμενο της ομιλίας του Οδυσσέα Ελύτη στη Στοκχόλμη το 1979 .                                                                                              Αλέξανδρος Ι.Β.