«ΧΑΙΡΕΤΑ ΜΟΥ ΤΟΝ ΠΛΑΤΑΝΟ»

Παρουσιάζει: ο Βίκτωρ Σαμπώ

Είναι ο κατάλληλος  τίτλος σήμερα. Ταιριάζει με αυτά που ζούμε, και είναι φράση που τη λέμε συνήθως, όταν θέλουμε να ειρωνευτούμε κάποιον που μοιράζει απραγματοποίητες υποσχέσεις. ....

Μια άλλη εκδοχή για την προέλευση της φράσης, την θέλει να είναι το συγκαλυμμένο μήνυμα που έστειλε λίγο πριν πεθάνει ο αγωνιστής Κατσαντώνης στην οικογένειά του, ώστε να βρουν τα λάφυρα. Ο ήρωας ξεψυχώντας, είπε στους συντρόφους του "πείτε στη γυναίκα και στον γιο μου να μου χαιρετάν τον πλάτανο" γεγονός που πέρασε και στο σχετικό δημοτικό τραγούδι.

"Σαν πας, πουλί μου, στο Μοριά,
Σαν πας στην Άγια Λαύρα,
Χαιρέτα μου τον πλάτανο,
Κι αυτόν τον Κατσαντώνη,
Πες του να κάτσει φρόνιμα,
Πολύ ταπεινωμένα,
Δεν ειν' ο περσινός καιρός,
Κι ο περσινός ο χρόνος.

Λέγεται ότι ο Κατσαντώνης είχε θάψει κάτω από έναν πλάτανο τους θησαυρούς του Αλή Πασά, οι οποίοι  δεν βρέθηκαν ποτέ. 

 "Η πλάτανος" όπως την έλεγαν οι αρχαίοι, ή ο Πλάτανος όπως τον ονομάζουμε σήμερα, είναι μακρόβιος (υπάρχουν στη χώρα μας  πλατάνια μεγαλύτερα των 1000 ετών). Μεγαλόσωμος, το ύψος του φτάνει και τα 70 μέτρα, η περίμετρος του κορμού του  έως και τα 12μ, και χαρακτηρίζεται σωστά σαν "ο γίγαντας και ο βασιλιάς του ελληνικού φυτικού βασιλείου".  

Είναι δέντρο φυλλοβόλο (ρίχνει τα φύλλα του το χειμώνα) φιλόφωτο και υγρόφιλο, και συνδέεται στενά τόσο με το φυσικό περιβάλλον, όσο και με την Ελληνική ιστορία. Η αναφορά σήμερα σ' αυτόν δε γίνεται για τους καρπούς του, αλλά για ό,τι συμβολίζει, και για τους κινδύνους που έτυχε να διατρέχει (αναφέρονται στο τέλος).

Παράδοση

Στην ελληνική μυθολογία, η Πλάτανος λέγεται ότι ήταν αδελφή των γιγάντων Αλωάδων, και  κόρη του Ποσειδώνα.

 Όταν εκείνοι πέθαναν, από τη θλίψη της  μεταμορφώθηκε σε δέντρο. Από τον πατέρα της κληρονόμησε την αγάπη της για το υγρό στοιχείο έτσι φυτρώνει μόνο σε μέρη όπου υπάρχουν νερά, είτε στην επιφάνεια είτε στο υπέδαφος, και από τα αδέρφια της το γιγάντιο ανάστημα.

 Αναφορές για τον πλάτανο έχουμε από την ομηρική εποχή, με τον Μενέλαο να φυτεύει την Μενελαΐδα πλάτανο στις Καρυές και τον Αγαμέμνονα να θυσιάζει κάτω από τον πλάτανο της Αυλίδας. 

Ιστορικός θεωρείται και ο αιωνόβιος πλάτανος της Κω, που πιστεύουν ότι διατηρείταιαπό την εποχή την Ιπποκράτη, και κάτω απ' αυτόν δίδασκε .

Διάσημοι πλάτανοι  υπάρχουν ακόμη σε πολλά σημεία της Ελλάδας.

 Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας πολλοί πλάτανοι της χώρας έγιναν γνωστοί με αφορμή τη χρήση τους από τους Τούρκους για τον απαγχονισμό των Ελλήνων αγωνιστών, όπως ο πλάτανος του Αλή Πασά στα Γιάννενα, ο πλάτανος της Άρτας, ο πλάτανος της Έδεσσας, ο πλάτανος των Κομποτάδων της Λαμίας, κ.ά. Ένας από απ' αυτούς, ήταν και ο πλάτανος της Τριπολιτσάς, που η παράδοση λέει ότι μόλις οι Έλληνες την κυρίευσαν το Σεπτέμβρη του 1821, ο Κολοκοτρώνης διέταξε και τον έκοψαν  για να ξεχαστούν όσα έγιναν. Τον πλάτανο τον συναντάμε σε πολλά δημοτικά τραγούδια, ιδιαίτερα στα κλέφτικα, σαν αιώνιο μάρτυρα των γεγονότων.

Τι έχεις καημένε πλάτανε και στέκεις μαραμένος,
με τις ριζούλες στο νερό, με τη δροσιά στα φύλλα;
Μήπως βοριάς σε φύσηξε, μήπως κακό χαλάζι;
-Παιδιά μ', σαν με ρωτήσατε, να σας το μολογήσω.
Αλή Πασάς επέρασε με δεκαοχτώ χιλιάδες
κι όλοι στον ίσκιο μ' έκατσαν και κατ' απ' τη δροσιά μου
κι όλοι σημάδι μ' έβαλαν κι όλοι με ντουφεκίσαν
άλλοι βαρούν στους κλώνους μου κι άλλοι βαρούν τα φύλλα
κι ο σκύλος ο Αλή Πασάς βαρεί μες στη καρδιά μου
μαράθηκαν τα φύλλα μου, μαράθηκε η καρδιά μου.
Του Βαρλάμη 

Τρία πλάτανια, τα τρία αράδα αράδα,
κ' ένας πλάτανος παχύν ήσκιον οπόχει!
'Στα κλωνάρια του σπαθιά ναι κρεμασμένα,
και 'ς τη ρίζα του τουφέκια ακουμπισμένα,
κι' αποκάτω του ο Βαρλάμης ξαπλωμένος.

Αρκαδία-της αγάπης

Μωρή Μαγουλιανίτισσα τι μας κουνάς το χέρι
Μαζί θα το γλεντήσουμε τούτο το καλοκαίρι.
Θυμάσαι που σε φίλησα στον πλάτανο στη βρύση
και βάλαμε και μάρτυρες τα φύλλα του πλατάνου
Τα φύλλα τώρα πέσανε και ποιός θα μαρτυρήσει
Θα μαρτυρήσει ο πλάτανος, θα μαρτυρήσει η βρύση.

Και σε  παροιμίες:

«Ο πλάτανος θέλει νερό κι η λεύκα θέλει αγέρα.»
«Όταν δεις πλάτανο και βάτο έχει και νερό αποκάτω.»

Ο Κρητικός πλάτανος. 

Στη Κρήτη υπάρχει μια σπάνια και ενδημική ποικιλία πλατάνων (Platanus orientalis var. Cretica), με περίπου 50 δέντρα να έχουν αναφερθεί σε όλο το νησί. Το χαρακτηριστικό της ποικιλίας αυτής είναι ότι είναι αειθαλής, δηλαδή δεν ρίχνει τα φύλλα της το χειμώνα, σε αντίθεση με τους κοινούς φυλλοβόλους πλάτανους. Ένα από αυτά τα πλατάνια με μυθολογική αξία  είναι ο πλάτανος της Γόρτυνας,ο οποίος στέκεται ακόμη αγέρωχος στο βάθος του σημερινού αρχαιολογικού χώρου.

Ήταν αφιερωμένος στον Δία, καθώς σύμφωνα με την μυθολογία κάτω από το δέντρο ζευγάρωσε ο Δίας με την Ευρώπη - μετά την αρπαγή της από τη Φοινίκη και τη μεταφορά της στη Κρήτη - όπου γέννησε το Μίνωα, το Σαρπηδόνα και τον Ραδάμανθυ. Από τότε ο πλάτανος δεν έχανε το φύλλωμα του. Η σπουδαιότητα που δινόταν στο δέντρο, φαίνεται από τη σχετική απεικόνιση αυτού του περιστατικού στα νομίσματα της Γόρτυνας. Η λατρεία του δέντρου συνεχίστηκε έως τις μέρες μας, καθώς κάποιοι πίστευαν ότι  είχε τη μαγική ιδιότητα να βοηθάει τα ζευγάρια να αποκτούν αγόρια, κι έτσι έπαιρναν μαζί τους μερικά φύλλα.
 Το ξύλο του πλατάνου είναι πολύ καλός αγωγός του ηλεκτρισμού γι’ αυτό προσβάλλεται εύκολα από κεραυνούς. Υπάρχουν παραδείγματα πλατάνων που κεραυνοβολήθηκαν κάτω από ουρανό σχεδόν αίθριο. Γι' αυτό πρέπει να αποφεύγει κανείς να κάθεται κάτω από πλατάνια σε ώρα καταιγίδας.

Άλλες χρήσεις: Είναι δέντρο που το ξύλο του  δεν είναι κατάλληλο για καύσιμη ύλη. Τα φύλλα του και τα άνθη του τα χρησιμοποιούσαν στο παρελθόν  σαν ισχυρά αποχρεμπτικά, ενώ τη σκόνη της φλούδας του σαν αιμοστατικό στις πληγές και στα εγκαύματα για την ανακούφιση και την θεραπεία τους. 

Σημειώσεις: Σήμερα, ανησυχητικές διαστάσεις έχει πάρει η εξάπλωση ενός μύκητα που «σιγοτρώει» και τελικά σκοτώνει τα αιωνόβια αυτά δέντρα.
Πώς μεταδίδεται: Ο κυριότερος παράγοντας διασποράς του μύκητα σε μεγάλες αποστάσεις, σύμφωνα με τους επιστήμονες του Μπενάκειου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου, θεωρείται ο άνθρωπος. Μπορεί να μεταδοθεί  με τα εργαλεία κλάδευσης και υλοτομίας και αυτό γιατί τα σπόρια του μύκητα επιβιώνουν για πολλές ημέρες στα εργαλεία, ιδιαίτερα όταν αυτά δεν έχουν καθαριστεί. Ο Ceratocystis platani παραμένει ενεργός στο κομμένο ξύλο ή στα νεκρωμένα από την ασθένεια δέντρα, ίσως και περισσότερο από δύο χρόνια. Οι ειδικοί εφιστούν την προσοχή όλων, γιατί όπως επισημαίνουν ακόμη και το πριονίδι που προκύπτει από τον τεμαχισμό των μολυσμένων δένδρων μπορεί να μεταφερθεί σε μεγάλες αποστάσεις με τον άνεμο, ή ακόμη και με το νερό στα ποτάμια.

-Από το 1976 ο Πλάτανος της Άρτας έχει ανακηρυχτεί διατηρητέο μνημείο της φύσης. Βιβλιογραφία:
Κ.Ρωμαίος, Ελλάς, Λαογραφία-Γεωγραφία, Εκδ.Γιοβάνη

Τα δημοτικά τραγούδια είναι από:http://www.myriobiblos.gr/ 

Οι εικόνες http://www.iliaoikonomia.gr, www.artainfo.gr