Με τον Αντώνη Σαμαράκη, πριν από 50 χρόνια.... Για ένα καθημερινό "Οχι"

Πώς εννοούσε  την επανάσταση;               

"Την εννοώ ακριβώς όπως γράφεται: επανάσταση. Δηλαδή όχι συμβιβασμούς, αλλά χτύπημα στη ρίζα του κακού. Ο,τι συνθέτει το ζοφερό σήμερα, πρέπει να πάψει να υπάρχει: πόλεμος, πείνα, υποδούλωση ανθρώπου από άνθρωπο…

Πώς θα τα εκμηδενίσουμε όλα αυτά; Με ξόρκια; Δεν νομίζω. Η μόνη λύση είναι η καθημερινή επανάσταση, το καθημερινό "Οχι" σε οτιδήποτε ατιμάζει την ανθρωπιά".           

Γράφει ο Δημήτρης Γκιώνης

«Ηγέτες, που να είναι –επιτέλους!– άξιοι του λαού», έλεγε με υψωμένη φωνή ο Αντώνης......

Σαμαράκης τον Μάρτιο του 1966 (ήγουν πριν από 50 και χρόνια), σε συνέντευξη στο περιοδικό «Η γενιά μας» (φύλλο 17), της Νεολαίας Λαμπράκη με αφορμή την έκδοση του μυθιστορήματός του «Το Λάθος» - του πιο γνωστού, πολυδιαβασμένου, πολυμεταφρασμένου και βραβευμένου βιβλίου του. Και στη συνέχεια, απαντώντας στην ερώτηση τι έχει περισσότερο ανάγκη αυτός ο τόπος:

«Να μπορούν [οι ηγέτες] να σταθούν στο ύψος που βρίσκεται ο λαός μας. Στο δικό του πνευματικό και ηθικό επίπεδο. Ηγέτες είναι το πρώτο που χρειάζεται για να προχωρήσει αλλιώτικα απ’ ό,τι ώς τώρα.

Υπάρχει όμως κι ένα δεύτερο που χρειάζεται παράλληλα με το πρώτο: να νιώσει ο λαός μας τη δύναμή του και την ευθύνη που έχει –που έχουμε όλοι μας– για το σήμερα και το αύριο της Ελλάδας, και να την εκφράσει τούτη τη συνείδηση, όχι επιπόλαια και με παροδικές εκρήξεις, αλλά με συνέπεια και πείσμα. Και, πρώτα πρώτα με στόχο την αλλαγή σε όλους τους τομείς».

«Το Λάθος»

Να θυμίσω ότι λίγους μήνες πριν (Ιούλιος του 1965) είχε προκύψει το βασιλικό πραξικόπημα (η αποπομπή του εκλεγμένου πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου), με τις αλλεπάλληλες (διορισμένες από τον Κωνσταντίνο) κυβερνήσεις αποστατών και τον λαό να διαδηλώνει καθημερινά. Οπότε η συνέντευξη σχετιζόταν και με αυτά τα γεγονότα.

Πριν προχωρήσω σε μερικά (ανθεκτικά) αποσπάσματα από τη συνέντευξη, να θυμίσω επίσης ότι ο Σαμαράκης έφυγε από τη ζωή στις 8 Αυγούστου 2003, στα 84 του. Του «Λάθους» είχαν προηγηθεί οι –πολυδιαβασμένες επίσης– συλλογές διηγημάτων του «Ζητείται ελπίς» (1954), «Σήμα κινδύνου» (1959) και «Αρνούμαι» (1961).

Να θυμίσω ακόμη ότι το «Λάθος» έχει θέμα την ύπαρξη ενός σχεδίου για την απόσπαση ομολογίας ενός υπόπτου, που κατηγορείται ότι υπονομεύει το καθεστώς. Το μοναδικό λάθος των ανακριτών είναι ο ανθρώπινος παράγοντας. Ενας παράγοντας που ανατρέπει τελικά το σχέδιο, αλλά που έχει τίμημα τον θάνατο.

Οπότε το ερώτημα στον συγγραφέα είναι, μήπως αυτό σημαίνει ότι ο θάνατος είναι το τίμημα κάθε αφυπνισμένης συνείδησης; Και η απάντησή του:

«Οχι, δεν είναι αναπόφευκτος ο θάνατος. Γιατί να μην είναι ο αγώνας, η τελική νίκη, που θα δικαιώσει τους αληθινά ελεύθερους; Στο "Λάθος" αυτό που συμβαίνει είναι κατάφαση ζωής, στοιχείο θετικό. Θα μπορούσε θαυμάσια να μην είναι θάνατος, να είναι κάτι άλλο. Αυτό τo "κάτι άλλο" θα το δώσω στο καινούργιο μυθιστόρημα που ετοιμάζω».

Ενα κατοπινό ερώτημα αφορά τη στάση των πνευματικών ανθρώπων στα γεγονότα των ημερών εκείνων.

«Οχι σαν πνευματικός άνθρωπος –ετικέτα συχνότατα χωρίς αντίκρισμα, ειδικά στον τόπο μας– αλλά σαν απλός άνθρωπος, νιώθω αηδία […] Δεν ξεχνώ τις ελάχιστες τιμητικές εξαιρέσεις. Την κατάσταση όμως έσωσαν –και θα τη σώζουν ώς το τέλος– οι νέοι μας και ο λαός γενικότερα».

Με τους νέους

Τελευταία (τότε) ο Σαμαράκης είχε δώσει στο Γαλλικό Ινστιτούτο διάλεξη με θέμα: «Οι νέοι και το αύριο». Και ήταν εκεί που κάλεσε τους νέους να επαναστατήσουν στο σήμερα και να δημιουργήσουν το δικό τους αύριο. Και το ερώτημα: Πώς εννοούσε αυτή την επανάσταση;

«Την εννοώ ακριβώς όπως γράφεται: επανάσταση. Δηλαδή όχι συμβιβασμούς, αλλά χτύπημα στη ρίζα του κακού. Ο,τι συνθέτει το ζοφερό σήμερα, πρέπει να πάψει να υπάρχει: πόλεμος, πείνα, υποδούλωση ανθρώπου από άνθρωπο…

»Πώς θα τα εκμηδενίσουμε όλα αυτά; Με ξόρκια; Δεν νομίζω. Η μόνη λύση είναι η καθημερινή επανάσταση, το καθημερινό "Οχι" σε οτιδήποτε ατιμάζει την ανθρωπιά».

Πίστευε ότι οι νέοι διαθέτουν τις προϋποθέσεις για μια τέτοια επανάσταση;

«Ναι. Πρώτα πρώτα επειδή είναι νέοι. Εχουν τη δύναμη, το πάθος και την αγνότητα, που μονάχα οι νέοι μπορούν να δώσουν. Οι νέοι μας την επανάσταση την έχουν στο αίμα τους. Γι’ αυτούς είναι κάτι εντελώς φυσιολογικό. Εχουν το ένστικτο της επανάστασης».

Μετά «Το Λάθος» ο Σαμαράκης έβγαλε και άλλα βιβλία, αλλά όχι «ένα μυθιστόρημα, που ξεκινάει από την αγωνία και τον αγώνα των νέων», όπως ανέφερε στη συνέχεια της συνέντευξης. Η έγνοια του ωστόσο για τους νέους κράτησε ώς το τέλος της ζωής του.

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ  

Αποσπάσματα από το οπτικοακουστικό υλικό του αρχείο της Ελένης Σαμαράκη.

Ο Φρέντυ Γερμανός με τον Αντώνη Σαμαράκη

ΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΚΑΙ  ΤΑ  ΒΙΝΤΕΟ ΔΙΚΗΣ ΜΑΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ