ΤΟ ΕΚΚΛΗΣΑΚΙ ΤΟΥ ΓΕΝΕΣΙΟΥ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΛΙΛΑΙΑ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ. (Εορτάζει 8 Σεπτεμβρίου).

Στην ανατολική πλευρά της περιτειχισμένης κάτω πόλης της Αρχαίας Λιλαίας, δίπλα στη δυτική όχθη του χειμάρρου «Αγοριανίτη», είναι χτισμένο εδώ και 128  χρόνια  εξωκκλήσι της Αγόριανης αφιερωμένο στο Γενέσιον  της Θεοτόκου.     

(Εορτάζει 8 Σεπτεμβρίου).  ....

Ο χώρος αυτός που στην εγχώρια προφορική παράδοση φέρει το τοπωνύμιο «Κούστα», ήταν κατά την αρχαιότητα χώρος νεκροταφείου της αρχαίας Λιλαίας, χωρίς να αποκλείεται η συνέχεια της χρήσης του ως νεκροταφείου και κατά τα πρώτα χριστιανικά χρόνια. 

Κτήτωρ  του ναϊδρίου εν έτη 1897, είναι ο Ιερεύς της Αγόριανης Παναγιώτης Βούλγαρης. 

( Η οικογένεια Βούλγαρη έχει Πανωσουβαλιώτικη καταγωγή. 

Ήταν οικογένεια ιερωμένων  και γι’ αυτό από την τουρκοκρατία ακόμη μπορούσε λόγω των «προνομίων» να κατέχει  ιδιόκτητο κλήρο. Κατείχε ολόκληρο το μικρό ποτιστικό οροπέδιο ανατολικά της Απάνω Σουβάλας,(θέση «Βούργαρη» και σήμερα). 

Κατείχε πιθανώς ολόκληρο το «Βουργαρόρεμα» βορείως της Σουβάλας, μέρος του οποίου αρδευόταν από υδραύλακα που μετέφερε νερό από την Απάνω Σουβάλα!  

(Και εδώ το τοπωνύμιο προέρχεται από το επώνυμο της ιδιοκτήτριας οικογένειας Βούλγαρη). 

Τέλος κατείχε  ποτιστικό αγρόκτημα περίπου 30 στρεμμάτων εντός της ερειπωμένης πια από την εποχή της Φραγκοκρατίας-Καταλανοκρατίας πόλης της αρχαίας Λιλαίας. Στο αγρόκτημα αυτό είναι χτισμένο το εκκλησάκι.

Το   ναΐδριο του Γενεσίου της Θεοτόκου είναι χτισμένο πάνω στα ερείπια προϋπάρχοντος εκεί παλαιοχριστιανικού ναού, (πιθανώς ταυτώνυμου), μέλη του οποίου αποτέλεσαν το δομικό υλικό του σε δεύτερη χρήση. 

Στη δεξιά παραστάδα της εξώθυρας είναι τοποθετημένο τεμάχιο λίθου με λαξευτό διάκοσμο φέρον τρία χαρακτηριστικά χριστιανικά ανθέμια. 

Στο μικρό λιθοσωρό που απέμεινε δίπλα του από τα αχρησιμοποίητα παλαιοχριστιανικά μέλη διακρίνεται τεμάχιο λίθινης παραστάδας  εξώθυρας διακοσμημένο με γλυπτό κυματοειδή διάκοσμο, όμοιο με αυτόν της Παλιοπαναγιάς στις Πηγές του Κηφισού

  Η οικογένεια Βούλγαρη  μετανάστευσε από την Απάνω Σουβάλα στην Αγόριανη τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια οπότε άρχισε και η κτίση του χωριού της Κάτω Αγόριανης. Στον εκλογικό κατάλογο της Αγόριανης του 1864 εμφανίζονται δύο αδέρφια. Ο Λουκάς Βούλγαρης του Πέτρου ετών 22 γεωργός και ο Λουκάς-Παναγιώτης Βούργαρης του Πέτρου ετών 25 ποιμήν.

 (Προφανώς ο δεύτερος είναι ο μετέπειτα ιερωμένος, ο οποίος το 1864 δεν είχε ακόμη χειροτονηθεί). 

Μεταπολεμικά η οικογένεια Βούλγαρη μετανάστευσε από την Αγόριανη και έκτοτε το επώνυμο έσβησε από το χωριό. Το αγρόκτημα στην «Κούστα» τεμαχίστηκε και περιήλθε σε νέους ιδιοκτήτες.

 Ένα μεγάλο μέρος αγοράστηκε από τον επόμενο Ιερέα του χωριού Παπαθύμιο Μελεμέτη που τη δεκαετία του 1920 διαδέχτηκε τον Παπαβούλγαρη και το υπόλοιπο από την οικ. Λάζου και άλλες αγοριανίτικες οικογένειες.  Παρόμοιο ποτιστικό αγρόκτημα περ. 40 στρεμμάτων, βρισκόταν ακριβώς απέναντι από το αγρόκτημα Βούλγαρη, εφαπτόμενο στην ανατολική όχθη του «Αγοριανίτη» και έφτανε μέχρι τα ριζά του λόφου στη «Σεντούκα». 

Ανήκε στην επίσης Σουβαλιώτικη οικογένεια ιερωμένων  Λούβρου.

 (Θέση «Λούβρη» και σήμερα.) 

Μέχρι προ 50ετίας  ήταν ακόμη ακέραιο.

Το εκκλησάκι του Γενεσίου της Θεοτόκου άντεξε τη μανία της φύσης κατά την καταστροφική πλημμύρα του «Αγοριανίτη» της 14-9 1958 και σύμφωνα με την προφορική παράδοση σαν από θαύμα δεν εισήλθαν  καθόλου λασπόνερα στο εσωτερικό του, παρά αυτά εναπόθεσε η πλημμύρα μαζί με άλλα φερτά υλικά, στον περιβάλλοντα χώρο του.

 Το 1959 ο εγγονός του κτήτωρος Παναγιώτης Βούλγαρης  καθάρισε το αγρόκτημα από τις προσχώσεις της πλημμύρας και ανακαίνισε και τον ναΐσκο. 

Την οριστική μορφή του διαμόρφωσε κατά τη δεκαετία του ’90 ο παλιός Ιερεύς της Αγόριανης Σουβαλιώτης  Παπα-Νίκος Ματαράς.

ΣΣ: 1. Η δενδροστοιχία που διακρίνεται δεξιά στην γκραβούρα του Hallmandel δίνει την αίσθηση μικρού ποταμιού. Πρόκειται όμως για τεχνητή τάφρο εφαπτόμενη στην δυτική πλευρά των τειχών της αρχαίας Λιλαίας που τροφοδοτείτο με νερό από το αρχαίο Ρωμαϊκό υδραγωγείο, προερχόμενο από τη θέση «Βαμπακιά» της Επταλόφου. Το υδραγωγείο υδροδοτούσε τόσο την ακρόπολη όσο και την κάτω πόλη της Λιλαίας και στη συνέχεια κατέληγε στην τάφρο, καθιστώντας έτσι την δυτική πλευρά των τειχών απρόσιτη.

ΣΣ: 2. Στη σειρά των ερειπίων της παλαιοχριστιανικής εκκλησίας που απεικονίζονται στην γκραβούρα του Hallmandel δεσπόζει ένας σχεδόν ακέραιος μαρμάρινος θρόνος. Προφανώς πρόκειται για τον «Δεσποτικό Θρόνο» του παλαιοχριστιανικού ναού.

ΣΣ: 3. Για την απώτερη καταγωγή της οικογένειας Βούλγαρη δεν υπάρχουν στοιχεία. Η ετυμολογία του επωνύμου, ο πλούτος, καθώς και η πατροπαράδοτη ιεροσύνη των μελών της, μας επιτρέπει να εικάσουμε ότι πιθανώς να πρόκειται για παρακλάδι της τεράστιας ευγενούς Κωνσταντινοπολίτικης οικογένειας των Βουλγάρεων που εγκαταστάθηκε εδώ μετά την Άλωση, όπως και πολλές άλλες οικογένειες της Διασποράς. (Κομναίοι, Λαζαίοι, Πολιτόπουλοι, Οικονόμου, Ευταξίες κλπ.).

ΣΣ: 4. Η γκραβούρα του Hallmandel  “RUINS IN LILAIA IN PHOKIS” πρωτοδημοσιεύτηκε στην ελληνική βιβλιογραφία στο έργο του γράφοντος «ΛΙΛΑΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΞ» εκδόσεις Μέμφις Αθήνα 2022.

 

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΤΟΙΚΟΣ                   ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

 ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ                 1. Φ.Ντάσιου: «Αρχαίοι οικισμοί στην

       ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ                                  κοιλάδα του Κηφισού».

                                                 2. Μελέτη αρχαιολόγου Θρεψιάδη                                 

                                          (Αρχαιολογική Εφημερίς 1973, 85)                                             

                                                3. Θρύλοι & παραδόσεις Σουβάλας-Αγόριανης.                           

katikosdim@gmail.com