Η μάχη της Αλαμάνας (23 Απριλίου 1821) του Ηλία Χ. Θάνου

 Ερχόμαστε ίσως στο διασημότερο γεγονός αυτού του Απρίλη που δεν είναι άλλο από την μάχη στην Αλαμάνα. Αυτή τη μάχη η οποία οδήγησε στον πρόωρο, μαρτυρικό και ηρωικό θάνατο που μνημονεύεται και θα μνημονεύεται για χρόνια. Αυτός δεν είναι άλλος από τον θάνατο του Αθανάσιου Διάκου. Αλλά ας πιάσουμε τα πράγματα από την αρχή. ......

Ο Χουρσίτ πασάς που πολεμούσε τον αποστάτη Αλή πασά των Ιωαννίνων μαθαίνοντας τα επαναστατικά γεγονότα στην Πελοπόννησο και τη Στερεά Ελλάδα έστειλε για εκεί τον Κιοσέ Μεχμέτ πασά και τον Ομέρ Βρυώνη. Οι δύο αυτοί πασάδες είχαν μια δύναμη 8000 πεζών και 900 ιππέων και έφτασαν στην περιοχή την 18η Απριλίου. Αφού λύθηκε η πολιορκία της Υπάτης στρατοπέδευσαν ο Κιοσέ Μεχμέτ κοντά στην Λαμία και ο Ομέρ Βρυώνης κοντά στο Λιανοκλάδι¹.

Στο μεταξύ, ο Α. Διάκος για να είναι σίγουρος από μια πρώτη αποτυχία και να έχει ασφαλή τα νώτα του από εκείνες τις πλευρές, έστειλε τον Μπούσγο να επαναστατήσει την Θήβα (1η Απριλίου) , και τον Κοντοσόπουλο να επαναστατήσει την Αταλάντη(Τέλη Μαρτίου). Ο Διάκος είχε ως σκοπό να ξεκαθαρίσει το έδαφος από την παρουσία Τούρκων στην περιοχή από την Λιβαδειά ως τις Θερμοπύλες² . Έπειτα ήρθαν τα γεγονότα στην Μενδενίτσα.

Ο Διάκος όμως επειγόμενος να καταλάβει την Αλαμάνα άφησε μικρή δύναμη στην Μενδενίτσα και ανεχώρησε για το Χάνι της Αλαμάνας κοντά στην θρυλική γέφυρα(10 Απριλίου). Μετά έρχονται τα γεγονότα στην Υπάτη με την ανεπιτυχή πολιορκία της την οποία αναγκάστηκαν να λύσουν γρήγορα γιατί μεταξύ 18ης και 19ης Απριλίου ο Κιοσέ Μεχμέτ προέλασε εναντίον τους( όπως λέχθηκε παραπάνω)³.

Μετά από σύσκεψη στους Κομποτάδες οι οπλαρχηγοί αποφάσισαν να εκτελέσουν τους Τούρκους που είχαν ως αιχμαλώτους από τα Σαλώνα και τις άλλες περιοχές, λόγω αδυναμίας φυλάξεως τους, παρ’οτι είχαν εγγυηθεί τη ζωή τους⁴ .Ύστερα άρχισαν να σκέφτονται πως θα αντιταχθούν στις εχθρικές δυνάμεις.

Για να πετύχουν τα σχέδια τους αποφάσισαν ότι έπρεπε να συλλέξουν πληροφορίες.

Αυτό το πέτυχαν με το να στείλουν το απόγευμα της 19ης Απριλίου ένα σώμα εκ των τολμηρώτατων ανδρών, με την εντολή να μην γίνουν αντιληπτοί.

Όμως τελικά τους κατάλαβαν και έτσι οι οπλαρχηγοί αναγκάστηκαν να φύγουν από εκεί⁵. Μετά οι οπλαρχηγοί κίνησαν για τη Χαλκομάτα όπου κι έφτασαν στις 20 του μηνα⁶. Μοναδική τους σκέψη ήταν με πιο τρόπο θα αντιπαρατεθούν καλύτερα με τους πολυάριθμους Τούρκους.

Η γνώμη του Δυοβουνιώτη ήταν να μην κατατμηθούν πολύ τα ελληνικά στρατεύματα, άλλωστε ήταν γύρω στους 1500,αλλά να τοποθετηθούν σε δύο οχυρώματα κοντά στο Γοργοπόταμο. Αντίθετα ο Πανουργιάς και ο Διάκος, υποστήριζαν ότι έπρεπε οπωσδήποτε να καταληφθούν οι δυο δρόμοι που οδηγούσαν , ο ένας στη Λοκρίδα και στη Βοιωτία και ο δεύτερος στη Φωκίδα.

Τελικά , συμφώνησε και ο Δυοβουνιώτης⁷. Οι δυνάμεις χωρίστηκαν ως εξής: ο Δυοβουνιώτης με 400 έπιασε τη γέφυρα του Γοργοποτάμου και ο Πανουργιάς με 600 κατευθύνθηκε στο χωριό Μουσταφάμπεη (Ηράκλεια) και στη Χαλκωμάτα. Στο Μουσταφάμπεη οχυρώθηκαν λίγοι άνδρες (200) υπό τον Κομνά Τράκα ( Αγοριανίτης ) και τον Παπαντρέα Κοκκοβιστιανό, ενώ ο ίδιος ο Πανουργιάς μαζί με τον επίσκοπο Σαλώνων Ησαΐα και 400 έπιασαν τη Χαλκωμάτα.

Ενώ, ο Διάκος με 300 έπιασε την περιοχή στο κέντρο ανάμεσα στην μονή Δαμάστας και τη γέφυρα για να ελέγχει τον δρόμο προς Θερμοπύλες^8,9. Οι αξιωματικοί του Διάκου , Καλύβας και Μπακογιάννης μαζί με τον Αναγνώστη Καλπούζο έπιασαν την γέφυρα με λίγους άνδρες¹⁰.

Οι αντίπαλοι όμως από τις 18 Απριλίου είχαν φτάσει το Λιανοκλάδι. Έτσι οι Έλληνες δεν είχαν τον κατάλληλο χρόνο να οχυρωθούν αποτελεσματικά όταν οι εχθροί ξεκίνησαν την επίθεση, ο Ομέρ Βρυώνης που βρισκόταν στο Λιανοκλάδι και στο μεταξύ ερχόταν και ο Κιοσέ Μεχμέτ πασάς από την Λαμία¹¹. Πρώτα επιτέθηκαν με το ιππικό που λόγω του εδάφους τους βοηθούσε. Τότε ο Δυοβουνιώτης αποτραβήχτηκε ψηλότερα στην θέση Δέμα, όπου δεν μπορούσαν τα ιππικά στρατεύματα να φτάσουν¹². Μετά ο Βρυώνης πλησίασε το χωριό Μουσταφάμπεη (Ηράκλεια) αλλά βρήκε του εκεί Έλληνες καλά οχυρωμένους εντός των σπιτιών , της εκκλησίας και του μύλου και δεν τους χτύπησε¹³. Ο Ομέρ Βρυώνης χώρισε το στράτευμά του σε τρία μέρη. Το πρώτο κτύπησε την Χαλκομάτα, το δεύτερο την Αλαμάνα και το τρίτο τα γύρω υψώματα, ώστε να παγιδευτουν οι υποχωρούντες Έλληνες.

Πράγματι, ο Δυοβουνιώτης αποκλεισμένος στο Δέμα δεν μπορούσε να βοηθήσει.

Ο Πανουργιάς στη Χαλκωμάτα τραυματίστηκε βαριά κι αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν.

Τότε, ήταν που αποκεφαλίστηκε ο επίσκοπος Σαλώνων Ησαϊας, ενώ σκοτώθηκε και ο αδερφός του μοναχός παπα-Γιάννης και ένας ανιψιός του¹⁴. Ο Βρυώνης αφού ησύχασε από την Χαλκωμάτα έστειλε λίγους με τον Χασάν Τομαρίτσα και τον Μεχμέτ Τσαπάρη να απασχολούν αυτούς στο Μουσταφάμπεη (Ηράκλεια) και έσμιξε τις δυνάμεις του με τον Κιοσέ Μεχμέτ, που εν τω μεταξύ είχε φτάσει από την Λαμία¹⁵. Και έριξαν μια δύναμη περίπου 8000 ανδρών έναντι των 400- 500 του Διάκου στην Αλαμάνα.

Απ’ αυτούς τους λίγους οι 200 ήταν στην γέφυρα και το εκεί χάνι. Το χάνι το κρατούσαν ο Καλύβας με τον Μπακογιάννη, μαζί με δύο άλλους, οι οποίοι κάποια στιγμή το έπιασαν, αφού ενημέρωσαν πρώτα τον Διάκο, με σκοπό να συγκρατήσουν λίγο τις δυνάμεις για να μην πέσουν όλες πάνω στο Διάκο^15α. Έτσι μαζί με τους δικούς τους πολεμούσαν υπεράνθρωπα για μην πέσουν όλοι οι εχθροί απάνω στον Διάκο.

Ο Διάκος πολεμούσε μπροστά. Η μάχη άνιση.

Οι πολεμιστες έπεφταν ο ένας μετά τον άλλο.Ο Βασίλης Μπούσγος παρακαλούσε τον Διάκο να φύγει. Ο ιπποκόμος του Μπισμπιρίγος του έφερε το άλογο του , την Αστέρω, αλλά αυτός του αποκρίθηκε:<<ο Διάκος δεν φεύγει, δεν εγκαταλείπει τους συντρόφους του>>¹⁶. Γύρω από τον Διάκο είχαν μείνει για να πεθάνουν μαζί του 48 παλικάρια. Τα όπλα τους από την πολλή χρήση, άχρηστα. Οι εχθροί όλο και ερχόντουσαν. Δίπλα στον Διάκο πέφτει νεκρός ο αδερφός του Μήτσος.

Τότε ο Διάκος ταμπουρώθηκε πίσω από τον αδερφό του και συνέχισε την μάχη.

Μα οι εχθροί πολλοί και οι νεκροί επίσης. Τότε, με 10 παλικάρια κατάφερε να τραβηχτεί σε βραχότοπο. Αλλά πια μόνο με μαχαίρες και πιστόλες πολεμούσαν. Ένα βόλι πήρε τον Διάκο στην δεξιά ωμοπλάτη. Το σπαθί του σπασμένο. Οι τελευταίοι σύντροφοι του σκοτώθηκαν, εκτός από τον Μπούσγο, οποίος γλύτωσε ανοίγοντας δρόμο ανάμεσα στους εχθρούς. Τον Διάκο τον έπιασαν ζωντανό. Τον έδεσαν και όπως ήταν πληγωμένος , με φοβερούς πόνους , τον έβαλαν πάνω στο μουλάρι.

Ο Καλύβας και ο Μπακογιάννης όταν πια δεν έβλεπαν κανέναν πάνω στην γέφυρα άνοιξαν την πόρτα από το χάνι να δούνε τι απέγινε.

Τότε, περνούσε η πομπή με τον Διάκο. Τους είδε και τους φώναξε:<<Καλύβα , Μπακογιάννη, δέκα χιλιάδες με κρατάν>>. Αυτοί όρμησαν να τον ελευθερώσουν με τα σπαθιά αλλά βρήκαν τον θάνατο¹⁷. Η μάχη είχε τελειώσει.

Την επόμενη, δηλαδή την 24η Απριλίου ο Διάκος, αγνώριστος, μεταφέρεται ενώπιον του Ομέρ Βρυώνη που τον ήξερε από παλιά.

Αυτός αναρρωτήθηκε πως επέτρεψε ο Διάκος να τον πιάσουν. Ο Διάκος του αποκρίθηκε:<<Αν ήξερα, θα φύλαγα το τελευταίο φουσέκι για τον εαυτό μου>>.Στην συζήτηση μπήκε και ο Κιοσέ Μεχμέτ που του επεσήμανε τον άδικο αγώνα και του πρότεινε να πάει μ’αυτούς.

Αν αρνιόταν θα τον παλούκωναν. Ο Διάκος αποκρίθηκε:<<Έχει και άλλους σαν κι εμένα ο τόπος μου>>

 και <<Ούτε σε δουλεύω (=υπηρετώ),ούε σ’ωφελώ αν σε δουλέψω>>¹⁸. 

Οι δύο αρχηγοί εκτιμώντας το ήθος του και με την σκέψη ότι θα τους ήταν χρήσιμος στο μέλλον για να τον ανταλλάξουν με άλλους σημαντικούς Τούρκους ομήρους, αποφάσισαν να τον κρατήσουν όμηρο.

Όμως η επιμονή του Τούρκου άρχοντα της Λαμίας , Χαλίλ μπέη, τους ανάγκασε να συγκατατεθούν στην φρικτή θανάτωση , για παραδειγματισμό των υπολοίπων ραγιάδων.

Το απόγευμα της ίδιας ημέρα οδηγήθηκε σε μια μάντρα , όπου σήμερα υψώνεται το μνημείο του.Ο Διάκος επί του τραυματισμένου ώμου του έφερε το όργανο του μαρτυρίου του και Ασιάτες Τούρκοι , ως ειδικοί, τον <<επασσάλωσαν>>.

Ο Διάκος πριν εκπνεύσει αποκρίθηκε στους Αλβανούς που τον ήξεραν από τα Ιωάννινα και τους είπε: <<Δεν βρίσκεται κανένα παλικάρι να μου ρίξει μια πιστολιά να με γλιτώσει από τους χαλδούπηδες;>>¹⁹. Κάποιοι αναφέρουν πως αυτό το είπε καθώς πήγαινε προς τον τόπο εκείνο πετώντας την σούβλα από τον ώμο του.

Η παράδοση τον θέλει έιτε καθώς πήγαινε για την Λαμία την 23η Απριλίου του είτε την ώρα του μαρτυρίου του να λέει το δίστιχο:

<<Για δες καιρό που διάλεξε ο χάρος να με πάρει

Τώρα π’ ανθίζουν τα κλαδιά και βγάζει η γης χορτάρι>>.

Ο Γεώργιος Κρέμος στο έργο του << Νεωτάτη Γενική Ιστορία>> γράφει:

<<Ο δε σκόλοψ εξήλθεν εις το άνωθεν μέρος της δεξιάς ωμοπλάτης του. Περί δε τον Διάκον ετοποθέτησαν τας κεφαλάς των εν τη ιδία μάχη φονευθέντων Ελλήνων περί τας 80, εν αις ήσαν η γεραρά κεφαλή του Αμφίσσης Ησαιου, του αδελφού του Παπαϊωάννου, η του αδελφού του Διάκου Δημητρίου, η του Μπακογιάννη, Καλύβα, Αναγνώστου Καλπούζου, η του Γιαννάκη Παπαχατζή εκ Δαμάστας γυναικοξαδέλφου Σπύρου Τράκα ον αιχμαλωτίσαντες εφόνευσαν καθ’οδόν>>²⁰.

 Ήταν ημέρα Κυριακή 3:30μ.μ²¹.

Ενώ αυτά συνέβαιναν στην Αλαμάνα, από την Λειβαδιά ξεκίνησε στις 23 Απριλίου εκστρατευτικό σώμα 1000 ανδρών για να ενισχύσει τον Διάκο. Όταν το σώμα πλησίασε στο Δαδί, οι επικεφαλής κόνσολοι και οπλαρχηγοί πληροφορήθηκαν τα γεγονότα στην Αλαμάνα και ιδιαίτερα τη σύλληψη του Διάκου.

Αυτά προκάλεσαν έντονη ανησυχία.

<<Με λόγια θερμά και με φαινομενική ψυχραιμία οι κόνσολοι της Λιβαδειάς και οι προύχοντες του Δαδιού προσπαθούσανε να τους εγκαρδιώσουν>> 

αναφέρει ο Τάκης Λάππας στο έργο του <<Ρουμελιώτες στην Επανάσταση>>. Η έλλειψη αρχηγού έφερε και πτώση του ηθικού, έτσι έπρεπε να βρεθεί αντικαταστάτης του Διάκου. Οι κόνσολοι και οι δημογέροντες του Δαδιού διόρισαν τον Βασίλη Μπούσγο που βρισκόταν εκεί κοντά τους.

Ακολούθως το σώμα με επικεφαλής τον Βασίλη Μπούσγο στρατοπεδευσε στην Νευρόπολη και στο Ελευθεροχώρι. Σύντομα, όμως αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν αυτές τις θέσεις λόγω τις προσβολής τους από τις δυνάμεις του Ομέρ Βρυώνη²².

 

1.Δημήτριος Ιωάν. Βασιλείου, 1821-1822 τα σημαντικότερα γεγονότα της ευρυτέρας περιοχής του Δαδίου, Δαδί 2021,σελ.29

2. ΣΑΡΑΝΤΟΣ Ι. ΚΑΡΓΑΚΟΣ. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821, εκδόσεις Realnews,Β’ ΜΕΡΟΣ, σελ.134-135

3. ΣΑΡΑΝΤΟΣ Ι. ΚΑΡΓΑΚΟΣ. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821, εκδόσεις Realnews,Β’ ΜΕΡΟΣ, σελ.135

4.ΣΑΡΑΝΤΟΣ Ι. ΚΑΡΓΑΚΟΣ. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821, εκδόσεις Realnews,Β’ ΜΕΡΟΣ, σελ.135

5.Δημήτριος Ιωάν. Βασιλείου, 1821-1822 τα σημαντικότερα γεγονότα της ευρυτέρας περιοχής του Δαδίου, Δαδί 2021,σελ.29

6.ΣΑΡΑΝΤΟΣ Ι. ΚΑΡΓΑΚΟΣ. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821, εκδόσεις Realnews,Β’ ΜΕΡΟΣ, σελ.136

7.ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ,Τόμος 27,έκδοση ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Α.Ε.,σελ.111-112

8.Δημήτριος Ιωάν. Βασιλείου, 1821-1822 τα σημαντικότερα γεγονότα της ευρυτέρας περιοχής του Δαδίου, Δαδί 2021,σελ.30

9.ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ,Τόμος 27,έκδοση ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Α.Ε.,σελ.112

10. ΓΕΩΡΓΙΟΥ Π.ΚΡΕΜΟΥ,ΝΕΩΤΑΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΩΣ ΤΕΤΑΡΤΟΣ ΤΟΜΟΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟΣ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ Α. ΠΟΛΥΖΩΙΔΟΥ, ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ, ΠΑΡΑ ΤΩ ΕΚΔΟΤΗ Σ.Κ.ΒΛΑΣΤΩ,ΟΔΟΣ ΕΡΜΟΥ 63-ΟΔΟΣ ΝΙΚΗΣ 14,1890,σελ785

11. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ,Τόμος 27,έκδοση ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Α.Ε.,σελ.112

12.ΣΑΡΑΝΤΟΣ Ι. ΚΑΡΓΑΚΟΣ. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821, εκδόσεις Realnews,Β’ ΜΕΡΟΣ, σελ.136

13.ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΤΡΙΚΟΥΠΗ,ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ, ΕΚΔΟΣΙΣ ΤΡΙΤΗ,ΤΟΜΟΣ Α’,ΕΚΔΟΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΑΣΛΑΝΗΣ,ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ,ΕΚ ΤΟΥ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΥ ΤΗΣ <<ΩΡΑΣ>>,1888 σελ.178

14.ΣΑΡΑΝΤΟΣ Ι. ΚΑΡΓΑΚΟΣ. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821, εκδόσεις Realnews,Β’ ΜΕΡΟΣ, σελ.136

15.ΓΕΩΡΓΙΟΥ Π.ΚΡΕΜΟΥ,ΝΕΩΤΑΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΩΣ ΤΕΤΑΡΤΟΣ ΤΟΜΟΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟΣ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ Α. ΠΟΛΥΖΩΙΔΟΥ, ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ, ΠΑΡΑ ΤΩ ΕΚΔΟΤΗ Σ.Κ.ΒΛΑΣΤΩ,ΟΔΟΣ ΕΡΜΟΥ 63-ΟΔΟΣ ΝΙΚΗΣ 14,1890,σελ.786

15α.ΧΡ.Α.ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ, ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1821,1979 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΕΔΕΜΑΔΗ, 2021, για αυτή την έκδοση, ΤΟ ΒΗΜΑ/ ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ Α.Ε., Τόμος Α’, σελ.86

16.ΣΑΡΑΝΤΟΣ Ι. ΚΑΡΓΑΚΟΣ. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821, εκδόσεις Realnews,Β’ ΜΕΡΟΣ, σελ.137

17. ΧΡ.Α.ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ, ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1821,ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΕΔΕΜΑΔΗ, Τόμος Α’, σελ.87

18.ΣΑΡΑΝΤΟΣ Ι. ΚΑΡΓΑΚΟΣ. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821, εκδόσεις Realnews,Β’ ΜΕΡΟΣ, σελ.137

19.ΣΑΡΑΝΤΟΣ Ι. ΚΑΡΓΑΚΟΣ. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821, εκδόσεις Realnews,Β’ ΜΕΡΟΣ, σελ.137

20.Δημήτριος Ιωάν. Βασιλείου, 1821-1822 τα σημαντικότερα γεγονότα της ευρυτέρας περιοχής του Δαδίου, Δαδί 2021,σελ.31

21. ΧΡΗΣΤΟΥ Ι. ΒΛΑΣΣΟΠΟΥΛΟΥ,ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ ΤΟΥ ΑΓΩΝΟΣ, ΑΘΗΝΑΙ 1930 ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΥ Α.Ε., ΟΔΟΣ ΣΤΑΔΙΟΥ-4, σελ.34

22.Δημήτριος Ιωάν. Βασιλείου, 1821-1822 τα σημαντικότερα γεγονότα της ευρυτέρας περιοχής του Δαδίου, Δαδί 2021,σελ.31-32

Βιβλιογραφία (και για τα δύο άρθρα):

-ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ,Τόμος 27,έκδοση ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Α.Ε.,σελ.111,112,113

-Γεωργίου Π. Κρέμου, Χρονολόγια της Ελληνικής Ιστορίας προς χρήσιν παντός φιλομαθούς ιδία δε των εν τοις γυμνασίοις μαθητών, Τμήμα Γ’ ,σελ.8,9

-Τρικούπη, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, ΕΚΔΟΣΙΣ ΔΕΥΤΕΡΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΘΕΙΣΑ ΚΑΙ ΔΙΟΡΘΩΘΗΣΑ ΕΝ ΛΟΝΔΙΝΩ,Τόμος Α’, σελ.170-176

-Δημήτριος Ιωάν. Βασιλείου, 1821-1822 τα σημαντικότερα γεγονότα της ευρυτέρας περιοχής του Δαδίου, Δαδί 2021,σελ.29,30,31,32

-ΣΑΡΑΝΤΟΣ Ι. ΚΑΡΓΑΚΟΣ. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821, εκδόσεις Realnews,Β’ ΜΕΡΟΣ, σελ.133,134,135,136,137,138,139

-ΧΡ.Α.ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ, ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1821,ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΕΔΕΜΑΔΗ, Τόμος Α’, σελ.85,86,87 και Τόμος Β’ σελ.22

-ΧΡΗΣΤΟΥ Ι. ΒΛΑΣΣΟΠΟΥΛΟΥ,ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ ΤΟΥ ΑΓΩΝΟΣ, ΑΘΗΝΑΙ 1930 ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΥ Α.Ε., ΟΔΟΣ ΣΤΑΔΙΟΥ-4, σελ.32,33,34

-ΓΕΩΡΓΙΟΥ Π.ΚΡΕΜΟΥ,ΝΕΩΤΑΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΩΣ ΤΕΤΑΡΤΟΣ ΤΟΜΟΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟΣ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ Α. ΠΟΛΥΖΩΙΔΟΥ, ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ, ΠΑΡΑ ΤΩ ΕΚΔΟΤΗ Σ.Κ.ΒΛΑΣΤΩ,ΟΔΟΣ ΕΡΜΟΥ 63-ΟΔΟΣ ΝΙΚΗΣ 14,1890,σελ.  784,785,786

-ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΤΡΙΚΟΥΠΗ,ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ, ΕΚΔΟΣΙΣ ΤΡΙΤΗ,ΤΟΜΟΣ Α’,ΕΚΔΟΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΑΣΛΑΝΗΣ,ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ,ΕΚ ΤΟΥ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΥ ΤΗΣ <<ΩΡΑΣ>>,1888 σελ.178