Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΚΟΣΜΑ - Του Παναγιώτη Δημάκη

Ο αγαπημένος Άγιος τών αγροτοποιμένων, τών ορεσιβίων κατοίκων, τών απροσίτων βραχόπυργων τής Πίνδου, τών Μακεδονικών και Ηπειρωτικών ορέων, ο νεομάρτυς Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, 1714-1774, γεννήθηκε στο Μεγάλο Δένδρο Αιτωλίας,.....

από γονείς χωρικούς, πού συμπλήρωναν το πενιχρό τούς εισόδημα, ώς υφαντήδες, τις μακρές χειμωνιάτικες ώρες, και, ο Κοσμάς, από μικρός έζησε, τήν στερημένη πικρή τους ζωή, και όπως περιγράφει, ο άλλος μεγάλος τού Γένους διδάσκαλος, ο Ρήγας Φεραίος,... σπηλιαίς να κατοικούμε...στες Ράχες στα βουνά..σαν άγρια θεριά.... και όλοι χωρίς εξαίρεση έχουν χρέος να ηξεύρουν γράμματα...τα μηνύματα τού Διαφωτισμού, ταξιδεύουν, φθάνουν αχνά και μακρινά και βρίσκουν, τον μικρό Κοσμά να μαθητεύει, στα Μοναστήρια τής Ναυπακτίας, στο Ελληνοσχολείο τών Βραγγιανών και κυρίως στήν Αθωνιάδα Σχολή, τού Αγίου Όρους, όπου με εξαίρετους διδασκάλους, τον Ευγένιο Βούλγαρη, Παναγιώτη Παλαμά κ.α. έλαβε καλή και βαθιά μόρφωση, παρέμεινε όμως, παντοτινά, ένας χωρικός τής υπαίθρου, αφοσιωμένος στο όραμά του, τήν επαναφορά τών αρχαίων χριστιανικών αρετών, τής αλληλεγγύης, τής αγάπης και τής ισότητας, πού είχαν θολώσει ήδη, και, κυρίως, τήν διάσωση τής γλώσσας και τής θρησκείας. Λιτοδίαιτος, ταπεινός αλλά φλογερός ρήτορας, καλούσε το ποίμνιο του, να ιδρύσει πρώτα σχολεία, άμεσα, να αποτάξει τα ασημικά και τα μεταξωτά, αυτά να γίνουν σχολειά και γράμματα, για όλους. 

Αυτό έθιγε τούς εμπόρους, πού άρχισαν να τον κατηγορούν ότι ζημιώνονται και το Τουρκικό κράτος χάνει φόρους, ώσπου κατάφεραν, τον Κούρτ-πασά τού Βερατίου*, να τον απαγχονίσει. 

Ο σπόρος πού έσπειρε όμως, στα βουνά και στούς κάμπους δεν χάθηκε, ακόμη τα βήματά του αντηχούν στα χωριά τής Ναυπακτίας, τής Ευρυτανίας, Καλλιδρόμης, Κερασόβου, Κέδρων, Λεοντίτου, Παλιοχορίγκοβου, Πρασιάς, Στεφανιάδας, τών οικισμών και ποιμενικών εγκαταστάσεων, τής Αργιθέας και τόσων άλλων, όπου έστηνε τον ξύλινο σταυρό και από το σκαμνί, εδίδασκε για μία δίκαιη κοινωνία, τα πλήθη, τις ομάδες τών ποιμένων, στα βοσκοτόπια τους, μιλώντας στήν γλώσσα τους και ξεκλειδώνοντας τις καρδιές των. Αυτός ήταν και ο λόγος, πού οι κάτοικοι τής Ηπειρωτικής Ελλάδος, τον ελάτρευσαν, με αφοσίωση έκτοτε και εξακολουθεί, να δημιουργεί, μέχρι σήμερα τούς θρύλους του, στούς τόπους, όπου έγραψε, με τα φωτεινά τού βήματα, σελίδες τής ζωής, τού αναγεννωμένου Νεοελληνισμού. Σημείωσις. 

Το παρόν δεν αποτελεί, το Συναξάρι τού Αγίου, περί τού οποίου, πολλοί και αξιότεροι, έγραψαν, ούτε ο χώρος είναι κατάλληλος και αρμόζει. Σκοπό έχει να αναδείξει, τήν διασωθείσα, αυθεντική καταγραφή, τού ανωνύμου μοναχού χρονογράφου, περί τού θανάτου τού Πατρο--Κοσμά πού παρατίθεται. Είναι και ένα χρέος αυτό, προς τούς συμπατριώτες μας, πού συνοίκησαν τήν χώρα τής Ελάτειας και ζούν παραγωγικά και ειρηνικά μαζί μας.

* Το Βεράτιο δεν ήταν μία τυχαία επιλογή, τού εθνεγέρτη Κοσμά, αλλά σκόπευσε ο ίδιος εκεί, στον πυρήνα, μίας φοβερής και αδυσώπητης, κρυφής και φανερής πάλης, το πνευματικό κέντρο, τής λεγόμενης μεγάλης Μουζακιάς, όπου ο εκάστοτε μητροπολίτης Βελεγράδων, εποίμαινε συμπαγή και ισχυρή ορθόδοξη χριστιανική ομάδα, υπό τον Τούρκο πασά. Μάλιστα παράλληλα, η θρησκευτική τέχνη, τα εργαστήρια, η Σχολή τού " Κόκκινου ζωγράφου " Ονούφριου Νεοκαστρίτη, δίνει ένα μέτρο τής ακμής και τής λάμψης τής πόλης, τών Βελεγράδων. 

Στήν μεγάλη και ασταθή αυτή Περιφέρεια, επέλεξε να διδάξει, γνωρίζοντας, ότι θα αντιμετώπιζε άνομα συμφέροντα, προσυλητισμών, εθνοτικών βλέψεων, εκμεταλλεύσεων, αιρέσεων και δογμάτων. Το συναρπαστικό χρονικό πού κατέγραψε ο άγνωστος μοναχός φώτο 2-3.