ΤΟ ΣΙΔΕΡΟΠΟΡΤΟ

Παναγιώτης Δημάκης

Η οροσειρά του Καλλιδρόμου πού ταπεινώνεται ανατολικά, στο Σφίγγιον Όρος και το φυσικό του ανάγλυφο, διασχίζεται κυρίως από την αρχαία Βασιλική οδό, Θερμοπυλών-Ελατείας. Τα πυκνά αδιαπέραστα δάση, τα κερατολιθικά και σχιστολιθικά εξάρματα ανατολικά και οι βραχώδεις κατακρημνίσεις, δημιουργούν φυσική οχύρωση.......

Aπό το άκρον τού εξάρματος, τού Ανεμόμυλου, μέχρι τα “Πριόνια”, από όπου συσσωρεύεται, μια πυκνή συστάδα σχιστολιθικών σχηματισμών, πού σχηματίζουν ένα υποτυπώδες, οχυρωματικό τείχος, πού σ’ ένα σημείο στενεύει πολύ, δημιουργείται μία στενή δίοδος, μία πύλη, το Σιδερόπορτο, από το οποίο διήρχοντο οι κάτοικοι, για να καλλιεργήσουν τα κτήματα τών Βασιλικών. Η αρχαία Βασιλική οδός Θερμοπυλών-Ελατείας πού μέσω της Γέφυρας του Σπερχειού, αποτελούσε την τροφοδοτική φλέβα Βορρά-Νότου, για την διακίνηση τού εμπορίου, τού πολιτισμού και τών ιδεών, ήταν και ο δρόμος των διαδρομών τών βαρβαρικών φύλων, πού με την περιφερειακή εξασθένιση τού Βυζαντινού Κράτους, άρχισαν από τον 5ο αιώνα με τους Βησιγότθους κ.λ.π. και αργότερα με τους Σλαύους, να διασπούν τα οχυρωματικά έργα και να εισβάλλουν, στη Νότια Ελλάδα.

Παρά τις προσπάθειες τού Ιουστινιανού, με το τείχος, πού αναφέρει ο Προκόπιος (1) , η κατάσταση συν τώ χρόνω, επιδεινoύτο (2) και οι αρχαίες πόλεις, πού καταλαμβάνονται καταστρέφονται και οι πληθυσμοί ανδραποδίζονται. Οι εναπομείναντες κάτοικοι, δημιουργούν πλέον μικρότερους οικισμούς, στις παρυφές τών αρχαίων πόλεων. Έτσι τα Λεύτα, συνεχίζουν την ιστορική διαδρομή της Ελατείας, χωρίς όμως την αμυντική προστασία του βορείου τείχους, στο Σβαρνιά (Πλακολιθιά), πού διήκει βόρεια, σ’ όλο το μήκος τής χώρας τής Ελάτειας, και ασφαλίζει την βόρεια πλευρά, πού όριζε την κοιλάδα του Κηφισού, με το οροπέδιο τών Βασιλικών, με ένα μικρότερο ημιονικό δρόμο, πού διασώζεται μέχρι σήμερα, κατά τμήματα και μάλιστα, έχει σηματοδοτηθεί πρόσφατα, ώς “ορειβατικό” μονοπάτι, από τον αντιδήμαρχο Ελατείας Αθ. Β. Κορομπιλη. Ο Δρόμος αυτός, μέσω τών Λυκορρευμάτων, Παπαδούκα-Βασιλικά, κατέληγε στην γνωστή διαδρομή, τής αρχαίας Βασιλικής οδού. Επίσης, διευθυνόμενος δεξιά, προς Μαραθιά-Ταχταλί, κατέληγε στο αρχαίο λιμένα τών Φωκέων, τον Δαφνούντα και στον Λογγό.
Η επικοινωνία αυτή, με τον Μαλιακό Κόλπο, μέσω τής οδού αυτής, που ονομαζόταν και Βλαχόστρατα, λόγω τής ετήσιας μετακινήσεως, τών Βλαχοποιμένων προς τα χειμαδιά του κάμπου, όπως και η επικοινωνία, με τον λιμένα της Σκάλας Αταλάντης, μέσω της, αρχαίας ορεινής οδού, πού αναφέρει ο W. LEAKE, τής Βαρβαρόστρατας, πού περνά από τις παρυφές τού Κασίδη (ΒΑΡΒΑ) στο Τουρκόρεμμα, το Καμάρι, Καλαπόδι, Σκάλα. Αυτός ήταν ο άλλος δρόμος, πού έφερνε τα απαραίτητα, για την διαβίωση είδη, όπως το αλάτι, αλλά διευκόλυνε και την διάθεση τών πλεονασμάτων της παραγωγής τής κοιλάδας. Η λέξη Σιδερόπορτο, ανακαλεί στην μνήμη την Φραγκοκρατία, όπου ανάλογοι ονοματολογικοί τύποι, όπως Σιδηρόκαστρο, αλλά και Σιδηρόπορτο, συναντώνται στον χώρο της Κεντρικής Ελλάδος. Oι Φράγκοι κατακτητές, επίσης έδωσαν το όνομα Ριτζέρι (Roger), Τζιουφρέδες (3), (τοποθεσία μεταξύ Μοδίου-Κουδούνας) και τού Σιδερόπορτου Λεύτων Ελατείας. Η λέξις Σιδερόπορτον, έχει καθιερωθεί και χρησιμοποιηθεί κατά την Φραγκοκρατία, από την ελληνική λέξη, σίδηρος και porta λατινική, (όντας και οι ίδιοι σιδηρόφρακτοι). Πράγματι στη φωτογράφιση, διακρίνεται δεξιά χαμηλά στον βράχο, ο τόρμος στερέωσης τής πόρτας.
Η ερμηνεία και ανάλυση τής σημασίας τού Σιδερόπορτου Λεύτων, υπερβαίνει τής δυνατότητες της εργασίας αυτής, που απλά καταγράφει, τον χώρο, τις ονομασίες και την χρήση, τού ορεινού ημιονικού δρόμου, για μακρά χρονική περίοδο. Η οροσειρά τού Καλλιδρόμου Ορους, πού δεσπόζει πάνω από την Ελάτεια, μπορεί να ονομαστεί υδαταποθήκη της Κεντρικής Ελλάδος. Ποταμίσκοι, ρυάκια, πηγές (4) στις πτυχώσεις τού βουνού, δημιουργούν ένα υδάτινο πλέγμα, τροφοδοσίας τού Κηφισού και κατά συνέπεια της πεδιάδας, τής οποία η ευφορία ήταν γνωστή, από τα αρχαία χρόνια (5).
Σήμερα ο υδροφόρος ορίζοντας έχει ταπεινωθεί λόγω τής εκτεταμένης υδροληψίας για τις καλλιέργειες, ακόμη και για την τροφοδοσία σε νερό, τών Αθηνών.
Μία πολύ καλή αναφορά της οδού αυτής της «Βλαχοστράτας» έχουμε υπό τον Ν.Π. Παπαγιαννόπουλο (6) ΕΓΚΟΛΠΙΟΝ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΝ Αθήναι 1889 σελ. 126 «… 7ον Δύο οδοί άγουσιν από των Θερμοπυλών είς Δραχμάνιον, συνδέουσαι την κοιλάδα του Σπερχειού μετά τής τού Βοιωτικού Κηφισσού. Αι οδοί αύται, προ τής κατασκευής τών αμαξιτών οδών, ήσαν αι μάλλον συχναζόμεναι.
Η από τής Λαμίας δια τών Θερμοπυλών και τού Μόλου, καταλιμπάνουσα μεταξύ Μόλου και Κενουρίου την αμαξιτήν οδόν Αταλάντης, διέρχεται πλησίον τού χωρίου Ρεγκίνι και δια τού όρους της Κνημίδος (Λυκορεύματα) λήγει είς Ελάτειαν (Δραχμάνι), το ημιονικόν τμήμα της οδού ταύτης έχει μήκος 5 ωρών πορείας.
Η ετέρα από τών Θερμοπυλών μεταβαίνει είς Μενδενίτσαν και εκείθεν δια τού Δερβενίου επί, τού όρους τής Κνημίδος, Σουλέμπεϊ είς την Ελάτειαν, η οδός αύτη καίπερ συντομωτέρα τής πρώτης, είναι δυσβατωτέρα και επομένως ήττον συνήθης…». Πρέπει να σημειωθεί εδώ, ότι το σημερινό μονοπάτι (πού είναι σηματοδοτημένο από τον Δήμο Ελατείας), διέρχεται εκτός από το Σιδερόπορτο, από το αρχαίο υδραγωγείο τής Ελατείας, τα Λυκορρέματα, ένα ονειρικό τοπίο με το γαλάζιο χρώμα τών νερών τού καταρράκτη στο Κλίμα, τις Πλύστρες, Παπαδούκα, Τρανό Βαρκό κλπ.
Το τοπίο αυτό, ανέγγιχτο και παρθένο, από την σημερινή καταλήστευση, τού φυσικού περιβάλλοντος, αποτελεί πνεύμονα οξυγόνου, πυρήνα αναπαραγωγής χλωρίδας και πανίδας, χώρος όπου μπορεί ακούσεις τις εξαίσιες μουσικές τού μυστικού θιάσου, πού διέρχεται, σιωπηλά την ρεματιά, όπου μόνο, η αντίστιξη, στο κελάρυσμα τών νερών, το πέταγμα ενός πουλιού διακόπτει, τούς χορούς πού οι νυκτοβάτες-ονειροπόλοι περαστικοί, περιγράφουν για τις νεράϊδες στις Πλύστρες.

1 ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ Haury-Withe Leipsig 1963
2 ΖΩΣΙΜΟΣ Nέα Ιστορία Βekker 1837 Parchoud Zosime Histoire nouvelle PARIS 1971
3 Μισέρ Τζεφρέ τον έλεγαν Βιλλαρδουίν το Επίκλην (Buchon CHRONIQUES DE ROMANIE βιβλ. 1 σελ 16 BUCHON (Collection des chroniques Buchon XIII siècle PARIS 1825)
4 Το αρχαίο υδραγωγείο τής Ελατείας, το Κλίμα, οι Πλύστρες, το Τρανό Βαρκό, το Αρθούνι, το Κεραμίδι, η Δάφνη κλπ. είναι τα ονόματα τών πηγών τής διαδρομής τού ημιονικού δρόμου, πού αποδεικνύει την υδροφορία τής περιοχής.
5 Θεόφραστος VIII «εν δε τη Φωκίδα περί την Ελάτειαν οι πυροί ποιούσιν ημιόλια τα αλευρα». Πλουτάρχου “Σύλλας” κλπ.
6 Επιπροσθέτως χρήσιμη είναι η αναφορά τού συνταγματάρχου Ι. Κοκκίδου Στρατιωτική Γεωγραφία 1892 σχετικά με τον χώρο.