H OINIKH ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΔΡΟΣΟΥ

Θα επιχειρήσουμε μια σύντομη και περιεκτική ιστορική προσέγγιση της αμπελουργικής καλλιέργειας και οινικής παραγωγής στην στενή και αποκλειστική εδαφική ζώνη του Πολυδρόσου όπως αυτή προκύπτει από τις  λίαν διαφωτιστικές ιστορικές πηγές.....

Ο Παρνασσός, ίσως περισσότερο από κάθε άλλο τόπο, είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με το μύθο και την ιστορία. Στην κορυφή του Λυκώρεια που σήμερα λέγεται Λιάκουρα, στάθηκε η λάρνακα του Δευκαλίωνα και της Πύρρας, που γλύτωσαν από τον κατακλυσμό και απέκτησαν το γιο τους Έλληνα, απ’ τον οποίο κατάγεται το γένος μας.

 Στις πλαγιές του Παρνασσού, μέσα στη αχλή   του μύθου, οι ιέρειες  Θυιάδες, κυριευμένες από την ιερή μανία και την εκστατική μέθη, τελούσαν τη Διονυσιακή λατρεία. Στη βορειοανατολική  πλευρά  του Παρνασσού αναβλύζει απ’ τα σπλάχνα του, ο Θείος Κηφισός. Συμμετέχοντας λες κι αυτός στη Διονυσιακή έξαρση, περιγράφεται από τον περιηγητή Παυσανία, όταν φουσκώνει η πηγή του,να μουγκρίζει πολλές φορές σαν μεθυσμένος ταύρος.

 Η κοιλάδα του, η κοιλάδα του Κηφισσού που απλώνεται μπροστά απ’ το Πολύδροσο, εκθειάζεται από τον ίδιο αρχαίο περιηγητή ως «η γη δε διακεκριμένως αρίστη της Φωκίδος εστί   η παρά τον Κηφισόν   και φυτεύσαι και σπείρειν  και ανείναι  νομάς και γεωργείται ταύτα μάλιστα της χώρας».

Στην περιοχή του Πολυδρόσου άκμασαν κατά την αρχαιότητα δύο σημαντικές Φωκικές πόλεις.

 Η Λίλαια και ο Έρωχος. Και στις δύο πόλεις έχουν επισημανθεί και εξερευνηθεί σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα, που μαρτυρούν  την από τότε   αμπελοκαλλιέργεια και  οινική παραγωγή σ’ αυτό τον τόπο. 

Κατά την διάνοιξη υδραγωγείου το 1980,στη θέση που είναι σήμερα το γήπεδο και το οινοποιείο Αργυρίου, ήλθε τυχαία στο φώς αρχαίος  τάφος της γεωμετρικής ιστορικής περιόδου. Εντός του τάφου μεταξύ και άλλων αντικειμένων, βρέθηκαν τρία άθικτα πήλινα αγγεία, άμεση σχέση έχοντα με την μεταφορά την προσφορά και την κατανάλωση του κρασιού. 

Το ένα είναι κλασσική στάμνα οινοχόη για την αποθήκευση και μεταφορά του οίνου. Το άλλο είναι πρόχους οινοχόη με προεξέχον  στόμιο  για το κέρασμα του οίνου  και το τρίτο ένα μόνωτο  πλατύστομο  κύπελλο  για την απολαυστική πόση του οίνου. Σύμφωνα με τα πανάρχαια ταφικά Ελληνικά έθιμα, τα κτερίσματα που συνόδευαν τον νεκρό, ήταν κυρίως αντικείμενα που αγαπούσε και χρησιμοποιούσε  κατά τον εφήμερο βίο του και  τοποθετούνταν  δίπλα του για να τον συντροφεύουν και στην αιώνια ζωή. Και τα τρία ταφικά αγγεία υποδηλώνουν την επαγγελματική ενασχόληση του ενοίκου του τάφου με την οινοποίηση και  την αγάπη του για τον οίνο όσο ζούσε. Έχουν χρονολογηθεί επιστημονικά και ανήκουν στην ύστερη γεωμετρική ιστορική περίοδο. Περί το 800 με 700 π.Χ. Εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Άμφισσας.

Στην περιοχή του αρχαίου Ερώχου και στη βορεινή άκρη του σημερινού Πολυδρόσου έχει αποκαλυφθεί και εν μέρει εξερευνηθεί από την δεκαετία του ’30, λατρευτικό ιερό της θεάς Δήμητρας. Το ιερό είναι υπερβολικά μεγάλων διαστάσεων, δηλωτικό ότι δεν εξυπηρετούσε μόνο τον εγχώριο ολιγάριθμο πληθυσμό της πόλης του Ερώχου, αλλά απευθυνόταν  και προσέλκυε προσκυνητές από την  ευρύτερη στερεοελλαδική επικράτεια. Κι αυτό αποδεικνύεται από την αφιερωματική νομισματική που προέκυψε από τις ανασκαφές. 

Βρέθηκαν νομίσματα από πολλές φωκικές πόλεις, καθώς και από πόλεις της Αιτωλίας,της Βοιωτίας της Φθιώτιδας κλπ. Είναι προφανές ότι οι αυτόχθονες πρόγονοί μας τιμούσαν  με λαμπρότητα  τη θεά της γεωργίας και της έτρεφαν  ευγνωμοσύνη ,για την πλούσια σοδειά που τους χάριζε στη γη τους.

 Όλους τους καρπούς ευλογούσε η Δήμητρα και φυσικά και τα σταφύλια.

Οι αιώνες κυλούν. Ο τόπος μας αλλάζει θεούς κι αφέντες, που εναλλάσσονται στην επίγεια και επουράνια εξουσία, υποβάλλοντας ή  και  επιβάλλοντας στους πάντα πιστούς τους υπηκόους και εναλλακτικές  χρήσεις του οίνου. Η επικράτηση του χριστιανισμού θα αποδειχθεί καθοριστική τόσο για την αγιοποίηση της αμπέλου ως ιεράς καλλιέργειας, όσο και για την αναγωγή στο μέτρο ,της κατανάλωσης του προϊόντος της. 

Ο  χριστιανισμός δηλαδή, αφαιρεί την ηδονιστική άποψη της οινικής κραιπάλης, όπως αυτή είχε καθιερωθεί στις  αρχαιοελληνικές διονυσιακές οργιώδης εκφάνσεις της, εξορκίζοντας έτσι την όντως βλαπτική της  κατάχρηση, και εισάγει την σταγμιδόν  συμβολική μετάληψη του οίνου στην ανώτερη μυστηριακή χριστιανική τελετουργία, του μυστηρίου της θείας κοινωνίας. 

Πλειοδοτώντας δε στον εξαγνισμό και αυτής ταύτης της μηδαμινής ποσότητας  οίνου που μεταφέρει το άγιο κοχλιάριο, της προσδίδει την ανώτερη συμβολική της έννοια. Αυτή του αθώου αίματος του θεανθρώπου. Ταυτόχρονα απαγορεύει και επιτρέπει την κατάλυση οίνου, ανάλογα με την νηστίσιμη  ημερομηνία.

Ως προς την επίγεια  εξουσία τώρα. Η εισαγωγή  νέων  ηθών διαφέντευσης από  δυτικοευρωπαίους δυνάστες, όπως οι Φράγκοι και οι Καταλανοί, που κυριάρχησαν στον τόπο μας από το 1204 μέχρι το 1393, η Σουβάλα   έχει να επιδείξει την αποδεδειγμένη συνέχιση και πιθανώς εντατικοποίηση της αμπελουργικής καλλιέργειας. 

Είναι το μοναδικό χωριό απ’ όλο τον γειτονικό περίγυρο που έχει στην εδαφική επικράτειά του , πολυστρέμματη τοποθεσία που φέρει το τοπωνύμιο  ΑΜΠΕΛΟΣΤΡΑΤΑ.

 Η λέξη είναι σύνθετη. Απαρτίζεται από το ελληνικό ουσιαστικό άμπελος, αλλά και από το λατινοϊταλικό ουσιαστικό ΣΤΡΑΝΤΑ, που σημαίνει δρόμος. 

Ο όρος έχει ξενογενή προέλευση και παραπέμπει  απευθείας  στην  προαναφερθείσα  ιστορική περίοδο της φραγκοκρατίας, καθ’ ότι οι ξένοι επικυρίαρχοι του τόπου μας αυτή την εποχή είχαν φλωρεντινή καταγωγή.

 Οι φλωρεντινοί γαιοκτήμονες, άριστοι γνώστες της γεωργικής τέχνης, αποδεδειγμένα εισήγαγαν εδώ  νέες καλλιέργειες. 

Όπως αυτή του ζαχαρότευτλου, που στην ιταλική ονομάζεται γκλυκορίζια. Από την εδώ  καλλιέργεια  της  γκλυκορίζιας, προήλθε το σουβαλιώτικο  τοπωνύμιο  Λιγκορίτσα  στην ανατολική όχθη του Κηφισού.

Λίαν πιθανό είναι, οι ίδιοι ξένοι κυρίαρχοι να μετέφεραν εδώ και την καλλιέργεια    νέων  αμπελόφυτων  απ’ τα οποία προέρχονται οι ποικιλίες σταφυλιών μούχτουρο, ροζακί, ασπρούδα, παπάς, καρντινάλι , αγριπαίικο  κλπ, με προφανή ιταλική ετυμολογία.                                                                                                                     

 Η αμπελόστρατα οδηγούσε σε μια άλλη σχετική με το θέμα  μας περιοχή  που ονομαζόταν αλλά και σήμερα ονομάζεται «Παλιάμπελα». Τα Παλιάμπελα καταλάμβαναν σχεδόν όλη την άνυδρη έκταση των δυτικών παρυφών του Πολυδρόσου και ήταν επί αιώνες  αμπελώνας , μέχρι  και τα τέλη του 20^ου αιώνα. Η συσχετική ερμηνεία  είναι και εδώ αυταπόδεικτη.

Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας  υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία για σουβαλιώτες αμπελουργούς και οινοποιούς, καθ’   ότι στα τουρκικά    φορολογικά  κατάστιχα του έτους 1540  αναφέρεται καταβολή φόρου 180 «άσπρων»  απ’ τη Σουβάλα που αποδίδεται σε αμπελοκαλλιέργεια. 

Σε προηγούμενα κιτάπια όπως του 1506 δεν περιλαμβάνεται η Σουβάλα. Πιθανώς να ήταν ελάχιστοι αμπελοκαλλιεργητές  που δρούσαν όμως  μη νόμιμα και ανεπίσημα. Φαίνεται ότι οι τούρκοι κατακτητές είχαν ολοκληρωτική κατοχή και ιδιόχρηση σε όλον τον σουβαλιώτικο  αμπελότοπο αυτή την εποχή.

Μετεπαναστατικά, με την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους, η αμπελοκαλλιέργεια και η οινοποίηση, φαίνεται να εκτοξεύεται στη Σουβάλα. Η αμπελοφύτευση  επεκτείνεται και  πέρα απ’ τη δυτική όχθη του Κηφισσού, κατά το μέρος που υπήχθη διοικητικά στη Σουβάλα, ύστερα από την οριοθέτηση των Νομών επί Όθωνα. Η περιοχή ,που ονομάζεται «Νησί», αποδείχτηκε άριστος αμπελότοπος, λόγω του αμμώδους αλλά και άνυδρου εδάφους της, καθ’ ότι μόνο στα παρόχθια κτήματα επιτρεπόταν η από τον Κηφισό άρδευση.

Στον εκλογικό κατάλογο των εκλογών του 1864, από τους 167 εγγεγραμμένους  άνδρες Σουβαλιώτες, που  αναγράφεται και το επάγγελμά τους, οι 19 είναι βαρελοποιοί, οι 92 γεωργοί και κατ ’επέκταση αμπελουργοί, και ένας αποκλειστικά οινοπώλης. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως και οι υπόλοιποι επαγγελματίες δεν είχαν αμπέλια.

 Στη Σουβάλα επίσης απαντάται και το επώνυμο Αμπελουργός, το οποίο φέρεται από μεγάλη αυτόχθονη και παλιά οικογένεια, γεγονός που δεν συναντά κανείς σε άλλο οικισμό  της παραπαρνάσσιας και ευρύτερης περιοχής.

Κλείνοντας θα κάνω μια αναφορά στο υπερσύχρονο και μεγαλεπίβολο οινοποιείο Αργυρίου με τα υπέρ των 300  ιδιόκτητα αμπελοστρέμματα, απ’ τα οποία παράγονται ντόπιες αλλά και διεθνείς σταφυλοποικιλίες. 

Η ποιότητα και το υψηλό επίπεδο του παραγόμενου κρασιού  έχει κατακτήσει επάξια ανώτερη θέση στην εγχώρια και  ξένη  αγορά και διαφημίζει το χωριό μας στα πέρατα της οικουμένης. Σίγουρα θα ασχοληθεί κάποιος ιστορικός μ’ αυτό. Κι αυτός θα είναι ο ιστορικός του μέλλοντος.

Το κείμενο γράφτηκε και διαβάστηκε από τον Δημήτρη Κατοίκο, κατά την διημερίδα πολιτιστικών εκδηλώσεων που πραγματοποιήθηκαν από το οινοποιείο ΑΡΓΥΡΙΟΥ, την 28-29 Μαϊου 2016, στα πλαίσια των εορταστικών εκδηλώσεων των οινοποιείων Ελλάδος «ΑΝΟΙΧΤΕΣ ΠΟΡΤΕΣ».