: Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΔΑΔΙΟΥ και της ευρύτερης ΠΕΡΙΟΧΗΣ στο ΕΠΟΣ ΤΟΥ 40` και ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΟ ΑΓΩΝΑ 41-44`. ΠΩΣ - ΠΟΣΟ και με τι ΘΥΣΙΕΣ ΒΟΗΘΗΣΑΝ.

ΜΕΡΟΣ 2ο - Του Θανάση Παπακωνσταντίνου

Όπως σας είχαμε υποσχεθεί προ διημέρου που δημοσιεύσαμε το πρώτο μέρος ενός αφιερώματος  για την συμμετοχή και προσφορά του Δαδιού αλλά και των γειτονικών χωριών κατά την περίοδο του αμυντικού πολέμου της Ελλάδας 40-41` και μετά κατά την κατοχική περίοδο στα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης ως την Απελευθέρωση. ......

Παρουσιάζουμε σήμερα το Β` ΜΕΡΟΣ με όλα τα αξιόπιστα εκείνα στοιχεία που έχουμε στην διάθεσή μας και με σκοπό να έρθουν σε γνώση κυρίως των νεοτέρων άλλα και σ` όσους από `μας δεν τα έχουμε υπόψη μας.

Με κρυφή ικανοποίηση διαπιστώσαμε πως τα τελευταία δύο σημειώματά μας σχετικά με τα ιστορικά γεγονότα της περιόδου 40-44` , μάλλον βοήθησαν ώστε κι άλλοι συμπατριώτες  απ` την ευρύτερη περιοχή να ασχοληθούν , να γράψουν  και να δημοσιεύσουν και την σημαντική συμβολή των δικών τους χωριών κατά την ίδια ιστορική περίοδο. Επειδή θεωρούμε τις πρωτοβουλίες αυτές απολύτως ορθές γιατί κι ο καθένας γνωρίζει καλύτερα και περισσότερα για τον τόπο του. Και θέλοντας να τις ενισχύσουμε αυτές τις πρωτοβουλίες παρόλο που πρόθεσή μας εξ αρχής ήταν να γνωστοποιήσουμε εμείς τα στοιχεία συμβολής και των κοντοχωριανών μας κατά την περίοδο εκείνη. Θα αφήσουμε ευχαρίστως την ανάδειξή τους, απ τους τοπικούς φίλους και γειτόνους και τους ευχαριστούμε  για την καλή τους διάθεση να το κάνουν οι ίδιοι , ώστε κι εμείς να τα μάθουμε με τον φερεγγυότερο κι αυθεντικότερο τρόπο. Γιατί είναι σημαντικό , τα καλέσματα της ιστορίας  και την ανταπόκρισή μας σ` αυτά  ως τοπικές κοινωνίες , να τα έχουμε καλά υπόψη μας κι έτσι να κρατάμε και ζωντανές  τις μνήμες. Όχι για να περηφανευτούμε . Αλλά για να ξέρουμε , να θυμόμαστε και να τιμούμε.

Οπότε συγχωρέστε μας και επιτρέψτε μας σ` αυτό το σημερινό Δεύτερο Μέρος τού αφιερώματος , να ασχοληθούμε μόνο ή κυρίως με το Δαδί και τους Δαδιώτες στην περίοδο 1940-44`.  Και προτρέπουμε κι άλλους συμπατριώτες  από κάθε χωριό της περιοχής μας να πράξουν το ίδιο μ` αυτούς που ήδη το έκαναν γα τα δικά τους χωριά.

 

ΣΥΝΕΧΕΙΑ  ΑΠ  ΤΗΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΡΤΗΣΗ του Α` ΜΕΡΟΥΣ {{το οποίο αν θέλετε μπορείτε να το δείτε εδώ στο PolydrososParnassou με ημερομηνία δημοσίευσης 28 /10 / 2025}}.

ΜΕΡΟΣ  Β` :  Το 1940 το Δαδί είχε περίπου 1.100 σπίτια  και λίγο περισσότερους  από 4.000 κατοίκους, κατά την τότε απογραφή. Υπολογίζεται να είχε και περί τα 1.200 υποζύγια, αρκετά κάρα , μερικές άμαξες και πολύ λίγα αυτοκίνητα μεγάλης παλαιότητας. Πολλές ζωοτροφές , επάρκεια σε τρόφιμα , 3-4000 οικόσιτα , δημητριακά , λάδι , τυριά , αλεύρι , κρασί , πατάτες , καλαμπόκι κι όλα τα χρειαζούμενα. Αυτά όλα ως το Φθινόπωρο βέβαια του 40`. Γιατί μετά, αφού τα ζώα εργασίας επιτάχτηκαν για ανάγκες του στρατού και παραδόθηκαν. Και σε μεγάλο βαθμό το παραγωγικό κομμάτι του πληθυσμού στρατεύτηκε. Τα χωράφια δίχως ζώα και ζευγάδες. Χωρίς νιούς δουλευτές και χεριά εργατικά. Μείνανε τα πιο πολλά σχεδόν ακαλλιέργητα. Τα κοπάδια λιγόστεψαν πολύ. Αμπέλια και λιοστάσια  παραμελήθηκαν , το εμπόριο στένεψε και παρήκμασε κι όλες οι άλλες δουλειές περιορίστηκαν πολύ και καθηλώθηκαν. Και πως αλλιώς θα γινόταν , αφού τέτοια  και χειρότερα είναι πάντοτε τ` αποτελέσματα που ακλουθούνε τους πολέμους κι ας είπε ο αρχαίος  πρόγονος Ηράκλειτος πως : «πόλεμος πατήρ πάντων εστί….». 

Ο χειμώνας  41`-42 ήταν ιδιαίτερα βαρύς, παρατεταμένος και δύσκολος για όλη την Ελλάδα όπως και για το άλλοτε ανθηρό Δαδί. Κι οι Δαδιώτες κι αυτοί στερήθηκαν τότε και σ` αρκετούς απ αυτούς λείψαν και τ` αναγκαία. Εκείνον τον τραγικό χειμώνα και σ` όλη την περίοδο 41`-42 (κι ως το 43`), ο Ελληνικός Λαός εκτός των άλλων δεινών αντιμετώπισε έντονα και το μαρτύριο της πείνας που αποδείχτηκε δραματικό και φονικό, αφού παραγωγή δεν υπήρχε κι ότι λίγο υπήρξε το πήραν οι κατακτητές . Οι αρρώστιες η ασιτία κι οι κακουχίες έστελναν τότε συνεχώς  ανθρώπους στον άλλο κόσμο.

Η χώρα γονάτισε τα χρόνια της κατοχής. Μαράζωσε, φτώχυνε, πείνασε και δοκιμάστηκε επώδυνα. Κάπου 235.000 συμπατριώτες μας έχασαν την ζωή τους από ασιτία , αρρώστιες κι αβάσταχτες κακουχίες σε Αθήνα και Πειραιά(κυρίως). Κι άλλοι 160.000 στην υπόλοιπη Ελλάδα. Στα μέτωπα του πολέμου αλλά και μετά, στα χρόνια της αντίσταση, η πατρίδα  έδωσε θυσία για την λευτεριά της περίπου 30.000 άνδρες της. Και 68.000 τραυματίες μαζί και 1.600 αγνοούμενους. Οι  βαρύτερες απώλειες και το μεγαλύτερο τίμημα πληρώθηκε απ`  την μικρή Ελλάδα , σε σχέση μ` όλες τις άλλες χώρες που γνώρισαν Γερμανική κατοχή κι αντιμετώπισαν την φονική πολεμική μηχανή του Χίτλερ. Μόνο οι Σοβιετικές εκατόμβες  κι οι θυσίες του Ρωσικού Λαού που αντιστάθηκε ηρωικά με πείσμα κι αυταπάρνηση κι έδωσε εκατομμύρια νεκρούς!! Μπορούν να συγκριθούν και να μετρήσουν παραπάνω απ` το Ελληνικό κόστος σε ζωές. Κι είχαμε και το θλιβερό “προνόμιο” εμείς να ζήσουμε τριπλή κατοχή και από  Ιταλούς και Βούλγαρους , μαζί και με τους Γερμανούς.

Οι απώλειες της Ελλάδας αβάσταχτα βαριές. Σ` ένα πένθος η χώρα όλη. Συνολικά κάπου 600.000 οι νεκροί τής περιόδου 41-44`, άμαχοι και στρατιωτικοί.  Χιλιάδες με μόνιμες αναπηρίες. Ρημαγμένη η χώρα, καμένα χωριά , χιλιάδες σπίτια πυρπολημένα κι απανθρακωμένα , κατεστραμμένες υποδομές.  Διαλυμένη οικονομία και παραγωγή. Κουρσεμένη η πατρίδα απ` άκρη σ` άκρη που της στράγγιξαν το βιό της δίχως έλεος. Αρχαιότητες , κειμήλια αιώνων , ακριβά ενθύμια ζωής και κάθε πολύτιμο , κατασχέθηκε ή ληστεύτηκε. Μικρές ιδιωτικές περιουσίες απ` τους κόπους δουλειάς ετών αρπάχτηκαν απ` τους κατακτητές , ή αναγκαστικά δοθήκαν σ` αυτούς και τους “συνεργάτες”  τους  ως λύτρα για διάσωση απ` τα εκτελεστικά αποσπάσματα  και γι` απελευθέρωση απ τις φύλακες , συγγενών και φίλων πατριωτών. 

Για `κείνον τον υπέρ πάντων αγώνα τον Οκτώβρη του 40`. Το ΔΑΔΙ έδωσε το παρόν με  400^ους και πλέον άνδρες. Και 500 περίπου άλογα και μουλάρια για τις ανάγκες του στρατού έδωσε , μαζί με κάρα , άμαξες και κάποια απ` τα λιγοστά παλιά αυτοκίνητα που υπήρχαν στο χωριό. Και με χιλιάδες οκάδες ζωοτροφές συνέβαλαν οι Δαδιώτες τότε. Κι επισιτιστική βοήθεια  πρόσφεραν καθόσο μπορούσαν. Και δεν έπαψε σ` όλη εκείνη την ηρωική περίοδο να στέλνει το Δαδί βοήθειες : με ρουχισμό , βαμβακερά και μάλλινα χρειαζούμενα που πλέκανε κι υφαίνανε νύχτα και μέρα πολλές γυναίκες και νέα κορίτσια του Δαδιού, όπως μάς αφηγείται σε βιβλίο της κι η Δαδιώτισσα καθηγήτρια & συγγραφέας Δήμητρα Παραλιακού, νεαρό κοριτσόπουλο κι η ίδια τότε. 

Σ` ολόκληρη την περίοδο 40-44`, έλαβαν ενεργά μέρος είτε στον ΕλληνοΑλβανικό πόλεμο του 40` είτε και μετά κατά τον αντιστασιακό  αγώνα ως τον Απρίλη του 44` , οργανωμένα ενεργώντας , συμμετέχοντας και βοηθώντας  με κάθε τρόπο, 1.800  Δαδιώτες και Δαδιωτισσες. Και δίπλα σ` αυτούς κι όλοι σχεδόν οι άλλοι πρόθυμοι να επικουρούν σαν χρειαστεί.  

Πίνδος κι Αλβανικά βουνά  ποτιστήκαν και με Δαδιώτικο αίμα, αφού σ` αυτά τα χώματα αφήσαν τις ζωές τους και Δαδιωτες ηρωικά πεσόντες στην πρώτη φάση του πολέμου 12.  Κι ακόμα άλλοι 56 ως το 44`, δεν ξανάδαν γονιούς κι αγαπημένους κι ούτε το φως του Ήλιου ξαναντίκρισαν , θυσία οι ζωές τους για την πατρίδα και την λευτεριά της.  Στο σύνολο 68 οι Δαδιώτικοι σταυροί στα κοιμητήρια και τα μαυροφορεμένα σπίτια προς δόξα της πατρίδος. Κι εκτός από νεκρούς , εκείνη η εποποιία σημάδεψε και με βαθιές λαβωματιές και κάμποσους Δαδιώτες. Αναπηρίες , ακρωτηριασμούς  κι αρρώστιες. Εξήντα επτά(67) οι λαβωμένοι , που άλλοι θεραπεύτηκαν κάποτε κι άλλοι κουβαλούσαν το σταυρό  με τα πολεμικά σημάδια  τους για ολόκληρη ζωή. Και μερικοί με κλονισμένη σοβαρά υγεία απ` τις αρρώστιες, τις ταλαιπωρίες τα βάσανα και τις αναπηρίες φύγαν νωρίς. 

Όσοι επέζησαν απ` όλους που βρεθήκαν τότε στα πεδία των μαχών και στην αντάρα του πολέμου. Και ματώσαν κι αγωνιστήκανε για την πατρίδα. Και τυχεροί κι ευλογημένοι έσωσε και γυρίσαν πίσω στα σπίτια και στα  γονικά τους. Κι αφού περάσαν τα πρώτα μαύρα χρόνια και τ` άλλα μετά τα δύσκολα που ακολουθήσαν. Και η ζωή στην σακατεμένη πατρίδα σαν να ξανάνθισε μ` ελπίδα πάλι.  Είχαν να μολογάνε για κείνους τους ηρωικούς καιρούς  που η Ελληνική ψυχή υψώθηκε με περηφάνια τόσο ψηλά, ως τ` ανταμωμά της μ` εκείνη των τόσων δοξασμένων προγόνων. Που στα αιώνια διλλήματα «σκλαβιά ή λευτεριά» δεύτερη σκέψη δεν είχαν, μα μιά μονάχα. Και κάμανε θυσία τις ζωές τους για τ` αγαθό της λευτεριάς και της τιμής μαζί. Που τόχουμε οι Έλληνες από παλιά συνήθειο σ` αυτό τον τόπο  και χρέος απαράβατο  το νοιώθουμε , να τα φυλάμε σαν  ιερές επιταγές αυτά τα δυό. Που άλλοι πολλοί στη γη ανθρώποι και Λαοί , τα ξεπουλάνε για γλυτωμό δικό τους , μπορεί και γι` άλλα ωφελήματα  ανάξια για την Ελληνική ψυχή , παράδοση κι ιδιοσυγκρασία.

Ανάμεσα σ` αυτούς που γλύτωσαν κι έσωσε και γυρίσαν πίσω…. κι ο δικός μου πατέρας. Και κάθε που μάς μιλούσε για ιστορίες και γεγονότα δραματικά από κείνον τον φονικό τον πόλεμο στην Πίνδο και τ` Αλβανικά βουνά. Πάντα τα δάκρυα δίχως σταματημό για ώρα έβρεχαν τα μάγουλά του. Κι απ` τα κατάβαθα της ψυχής του έβγαινε πονεμένος ο αναστεναγμός του. Ήταν οι μνήμες κι οι εμπειρίες του πολλές και ζωντανές σαν τότε. Κι οι καημοί μεγάλοι και βαριοί  για τους συντρόφους  που χαθήκαν, για το αίμα που χύθηκε μπροστά του- δίπλα του, για τους πετσοκομμένους που γυρίσαν μισοί κι ανήμποροι. Κι όλες αυτές τις διηγήσεις του, τις κρατώ κι εγώ γερά στον νού μου ως τώρα ζωντανές , ατόφιες , συγκινητικές , όπως ο πονεμένος  λόγος του τις αφηγήθηκε. 

Στους χρόνους της Αντίστασης 41-44 , οι Δαδιώτες (και κάμποσες Δαδιώτισες) και τα όπλα ξανάπιασαν και στα βουνά αντάρτες βγήκαν  και μ` όποιους άλλους τρόπους αντιστάθηκαν και πρόσφεραν στην Εθνική υπόθεση. Καταγραμμένοι με δράση και συμμετοχή στις  Αντιστασιακές Οργανώσεις (κυρίως στον ΕΛΑΣ τακτικό και εφεδρικό) ήταν 270 και πλέον άνδρες και γυναίκες. Αλλά και πολλοί άλλοι ανέντακτοι παρόντες ήταν και πάντα έτοιμοι να προσφέρουν όσο μπορούσαν κι όπου το καθήκον το επέβαλε. Ανταρτομάνα τότε το Δαδί καθώς το λέγαν. Το χωριό ολόκληρο, άλλος πολύ- άλλος λιγότερο, έδωσε μαζί και με πολλούς ακόμα κοντοχωριανούς  μας πατριώτες, το αγωνιστικό παρόν και συνέδραμε σημαντικά την αντιστασιακή προσπάθεια ως την τελευταία μέρα.

Γιαυτό και θύματα είχε. Και τίμημα βαρύ κατέβαλε για τις αντιστασιακές του πράξεις κι ενέργειες εναντίον του διπλού κατακτητή. Σπίτια καμένα , περιουσίες λεηλατημένες , υποδομές κατεστραμμένες , πηγάδια μολυσμένα,  ζώα και κάρα επιταγμένα, δουλειά καταναγκαστική και  κάμποσοι συγχωριανοί φυλακισμένοι , άλλοι επικηρυγμένοι και καταδιωγμένοι , μερικοί εκτελεσμένοι κι άλλοι αδικοχαμένοι. Τα  μισά σχεδόν Κάτω Καλύβια του Δαδιού πυρπολήθηκαν  κι μ` ο,τι είχαν μέσα στάχτες γίνανε. Σοδειές και ζωντανά κατασχέθηκαν. Και στο φευγιό τους ακόμα οι οχτροί την τελευταία ώρα , ακόμα και τότε οι άθλιοι , θελήσαν εκδικητικά ν` ατιμάσουν και να κακοποιήσουν  Δαδιωτοπούλες  κόρες  μέσα τα πατρικά τους, για να βρουν  ικανοποίηση και τα ζωώδη ένστικτά τους. Σας γράψαμε  τις  προάλλες  γιαυτή την τόσο ακραία και τραγική περίπτωση στο Δαδί. 

Οι ΓερμανοΙταλοί  σαν φτάσαν στο Δαδί τον Απρίλη του 41`. Για να ελέγξουν όσο γινόταν καλύτερα κι αυτό και τον άλλο τόπο ανάγειρα. Στεριώσαν φρουραρχείο με Διοίκηση και κράτησαν  εκεί στρατιωτική δύναμη ισχυρή από 300 ως και 700 άνδρες κατά καιρούς, όταν οι εποχούμενες ανάγκες τούς το επέβαλαν. Ενδεικτικό του φόβου και της ανησυχίας  που τους  προκαλούσε  η αντιστασιακή δράση του χωριού και της περιοχής. Και η εδραιωμένη θέληση , το φρόνημα  κι απόφαση των ντόπιων να αρνούνται την συνεργασία , τις συναναστροφές ή και την ανοχή ακόμα στον κατακτητή και να τους πολεμούν  κρυφά και φανερά  όσο κι όπου μπορούσαν.

Σ` όλα αυτά τα μαύρα και πέτρινα χρόνια , στο Δαδί δεν είχαμε (κι οφείλουμε να το πούμε αυτό), φαινόμενα προδοσίας και δοσιλογισμού (τουλάχιστον γνωστά και φανερά). Αλλά κι ούτε στην περιοχή ευρύτερα φαίνεται να υπήρξαν. Ο αγνός πατριωτισμός των κατοίκων , η λαχτάρα για λεύτερη ζωή , η αποστροφή στον κατακτητή. Κι απ` την άλλη , ο φόβος των αυστηρών  τιμωρητικών συνεπειών απ` τις Ανταρτικές ομάδες , αποθάρρυναν και απέτρεψαν έως μηδενισμού τέτοια φαινόμενα. Κι ο τόπος έτσι δεν ντροπιάστηκε. Οι ελάχιστες περιπτώσεις που υπήρξαν σ` ολόκληρη την περιοχή, δεν είναι ούτε καν άξιες αναφοράς αριθμητικά . 

Για  την αιώνια τιμή και μνημοσύνη των ηρωικών πεσόντων του Αλβανικού μετώπου το 40`. Δεν στήθηκε νέο Μνημείο. Γιατί υπήρχε Μαρμάρινο περίτεχνο Ηρώον στην μέση (τότε) της Κάτω Πλατείας του Δαδιού, στημένο εκεί απ το 1939 προς δόξα και τιμή των ηρωικώς πεσόντων στα πεδία των Βαλκανικών πολέμων και του Μακεδονικού αγώνα. Του Α` Παγκοσμίου πολέμου και υστερότερα της μικρασιατικής εκστρατείας ως την καταστροφή του 22`. Της μακράς εκείνης υπερδεκαετούς περιόδου 1912 -22` που η Ελλάδα διαρκώς σε πολέμους τότε, ελευθέρωνε προαιώνια Εθνικά χώματα και διπλασίαζε την επικράτειά της.  Σ` αυτό  το ίδιο Μνημείο και “Ηρώον” δόξας και τιμής , γραφτήκαν στ` αριστερό μαρμαρένιο  πλευρό και τα ονόματα  των δοξασμένων Δαδιωτών νεκρών του ΕλληνοΙταλικου πολέμου του 40`. Και μόνο αυτά. Για τ` άλλα , των πολλών περσσότερων νεκρών μας ως την λήξη του πολέμου, δεν βρέθηκε μάλλον τρόπος κι ούτε και χώρος περίσσεψε για να γραφτούν!! Η πατρίς ευγνωμονούσα ίσως το κάνη κάποτε… 

Με σεβασμό , τιμή κι ευγνωμοσύνη για την προσφορά της γενέτειρας και των συγχωριανών μου σε κείνη την ένδοξη εποποιία .   

 

ΘΑΝΑΣΗΣ   ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ   29-10-2025