Το ΚΟΜΟΠΙΛΙ

 Στην ΕΝ ΔΕΛΦΟΙΣ που μόλις κυκλοφόρησε

ο συντοπίτης μας ιστορικός ερευνητής και συγγραφέας Γιάννης Σκορδάς γράφει για το Κομοπίλι

Επιμέλεια Κατερίνα Παναγιωτοπούλου

Η περιοχή της Αμφίκλειας, όπως μπορεί να παρατηρήσει κανείς, έχει πλούσιο γεωφυσικό ανάγλυφο, που περιλαμβάνει τις ψηλές κορφές του Παρνασσού με τα σπάνια ενδημικά φυτά, τις όμορφες πλαγιές που είναι κατάφυτες από δένδρα και θάμνους, καθώς και το μεγάλο τμήμα της κοιλάδας του Κηφισού με τις καλλιέργειες και την παρόχθια δενδρώδη βλάστηση. Το ποτάμι έχει σμιλεύσει τα πρόβουνα του Καλλιδρόμου και έχει διαμορφώσει ένα τοπίο με ιδιαίτερο φυσικό κάλλος. Ένα απ’ αυτά τα τοπία είναι κοντά στα Απάνω Καλύβια και από τις αρχές του 20ου αιώνα είναι γνωστό με το όνομα Κομοπίλι. .....

Η λέξη Κομοπίλι, όπως αναφέρει ο αείμνηστος Αθ. Βελέντζας, φιλόλογος και ιστορικός ερευνητής, προέρχεται από τη γαλλική λέξη locomobile, που σημαίνει ατμολέβητας. Πράγματι, στις αρχές του 20ου αιώνα είχε εγκατασταθεί σ’ αυτή την τοποθεσία ένας ατμολέβητας, για να χρησιμοποιηθεί στην άντληση νερού από το ποτάμι και στη διοχέτευσή του με υδραγωγό στον Σιδηροδρομικό Σταθμό Αμφίκλειας. Από παραφθορά της λέξης locomobile προήλθε το Κομοπίλι (λοκομομπίλ – το Κομομπίλι – το Κομοπίλι). Επομένως αυτή είναι η σωστή ορθογραφία του τοπωνυμίου και όχι «κωμοπύλη», που παραπέμπει εσφαλμένα στην υπόθεση ότι εκεί υπήρχε παλιότερα η «πύλη» κάποιας «κώμης», εκδοχή όμως που δεν τεκμηριώνεται από άλλες πηγές. Η περιοχή Κομοπίλι είναι μία από τις ωραιότερες τοποθεσίες κατά μήκος του Κηφισού. Η παρουσία ενός πέτρινου γεφυριού σε συνδυασμό με την οφιοειδή κοίτη του ποταμού, το ανάγλυφο του εδάφους, την πλούσια βλάστηση του τοπίου, τους μικρούς χωμάτινους λοφίσκους, τις καλλιέργειες πολλών ετήσιων και δενδρωδών φυτών, τις όμορφες όχθες με τα βαθύσκιωτα πλατάνια και τις ιτιές, συνθέτουν ένα σκηνικό μοναδικό που σπάνια συναντά κανείς. Από τα παλιά χρόνια η περιοχή προσέλκυε τους περίοικους για ημερήσιες εκδρομές, τις Κυριακές ή τις γιορτές, όπως την Πρωτομαγιά που τη γιόρταζαν πάρα πολλοί κοντά στο ποτάμι, αλλά και για διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις, γάμους, βαφτίσια κλπ., κατά τις οποίες το γλέντι ακολουθούσε το γιορταστικό τραπέζι μέχρι το σούρουπο. Παλιότερα, επειδή το ποτάμι είχε περισσότερο νερό που έρρεε όλο το χρόνο, οι νέοι πήγαιναν εκεί για να μάθουν κολύμπι και να κάνουν τα πρώτα τους μπάνια. Έφταναν εκεί, με τα πόδια από το χωριό, σε τρία τέταρτα της ώρας ενώ η μετάβαση σε κάποια παραλία με τα ελάχιστα μεταφορικά μέσα της εποχής ήταν πρακτικά δύσκολη και δαπανηρή.

Κατά μήκος του ποταμού υπήρχαν πολλά βουθούλια ή βούθουλες, δηλαδή λιμνούλες με πιο ήρεμα και πιο βαθιά νερά, όπου συγκεντρώνονταν πολλά ψάρια. Τα συνηθέστερα είδη ήταν οι κυπρίνοι και οι φουσκοβούζες, όπως τις ονόμαζαν οι ντόπιοι. Πρόκειται για δύο είδη νόστιμων ψαριών, που ψαρεύονταν από ερασιτέχνες ψαράδες με τον πεζόβολο. Από την δεκαετία του 1960 το ποτάμι εμπλουτίστηκε με πέστροφες και καραβίδες του γλυκού νερού. Ο πεζόβολος είναι ένα κυκλικό αλιευτικό δίχτυ, για ψάρεμα κοντά στην ακτή, με διάμετρο από 3 έως 4 μέτρα. Στη περίμετρό του έχει μολύβια και στο κέντρο ένα σκοινί, συνδεδεμένο κατάλληλα, ώστε όταν ρίχνεις το δίχτυ στο νερό και μετά το τραβάς, τα μολύβια να μαζεύονται στο κέντρο, δημιουργώντας ένα θύλακα από δίχτυ, μέσα στον οποίο εγκλωβίζονταν τα ψάρια.

Το ομορφότερο στολίδι της περιοχής είναι το πέτρινο γεφύρι της. Ένα μοναδικό κτίσμα, κατασκευασμένο την περίοδο της τουρκοκρατίας. Αποτελούσε το κύριο πέρασμα του Κηφισού, που συνέδεε τα χωριά του Άνω Ρου με εκείνα του Μέσου Ρου και γενικότερα το βόρειο με το νότιο τμήμα της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας. Είναι σε λειτουργία από την ημέρα κατασκευής του μέχρι σήμερα. Αναφέρεται ως Κάτω Γεφύρι για να ξεχωρίζει από το Απάνω Γεφύρι, που δυστυχώς κατέρρευσε πριν από λίγα χρόνια.

Το Κάτω Γεφύρι αναφέρεται σε περιγραφές Ευρωπαίων περιηγητών, που πέρασαν από τη περιοχή στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα. Ο E.Clarke κατεβαίνοντας από τo Δαδί προς τον Κηφισό αναφέρει: «Μπαίνοντας στην κοιλάδα πέρασα από τον Κηφισό από μια γέφυρα με πέντε τόξα…». Ο W.Gell, διασχίζοντας την ίδια διαδρομή, καταγράφει: «Διασχίζοντας μια γέφυρα με πέντε τόξα επάνω στον Κηφισό […] το άλσος του Απόλλωνα ήταν ίσως κοντά σ΄ αυτή τη γέφυρα».

Ο Pouqueville, που περιηγήθηκε την ίδια περίοδο στην περιοχή, αναφέρει: «Η γέφυρα με τα πέντε τόξα, που βρίσκεται κάτω από την Δρυμαία ή Δαδί, έπρεπε να έδινε είσοδο μέσα στο άλσος του Απόλλωνα». Και οι τρεις περιηγητές αναφέρουν μια γέφυρα με πέντε τόξα. Ασφαλώς πρόκειται για το Κάτω Γεφύρι, που είναι το μόνο γεφύρι με πολλά τόξα στην ευρύτερη περιοχή. Σήμερα το γεφύρι έχει τέσσερα τόξα, ίσως μετά από την μερική παράσυρσή του κατά τη διάρκεια πλημμύρας. Η επιδιόρθωση του ανατολικού τμήματος στη συνέχεια, άφησε τα ίχνη της νεότερης επέμβασης, τα οποία διακρίνονται και σήμερα, καθώς και έναν τοίχο αντιστήριξης στην όχθη του ποταμού.

Όπως αναφέρει ο Παυσανίας στο έργο του «Φωκικά», στην όχθη του Κηφισού, στο σημείο όπου ο δρόμος από το Τιθρώνιο προς τη Δρυμαία συναντά το δρόμο που οδηγεί κατευθείαν από την Αμφίκλεια στη Δρυμαία, υπήρχε, «παρά» τον Κηφισό, το άλσος των Τιθρωνίων. Αναφέρει επίσης ότι: «Οι Τιθρωνείς έχουν άλσος αφιερωμένο στον Απόλλωνα, καθώς και βωμούς. Έχει γίνει εκεί και ναός, άγαλμα όμως δεν υπάρχει». Οι αρχαιολόγοι έχουν εντοπίσει τη θέση του αρχαίου άλσους, όμως, εξ όσων γνωρίζω, δεν έχει ακόμα γίνει συστηματική αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή. Η θέση του άλσους είναι πολύ κοντά στο πέτρινο Κάτω Γεφύρι.

Ενώ, στο μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής του, ο Κηφισός έχει βορειοανατολική ή ανατολική κατεύθυνση, στη θέση Κομοπίλι στρέφεται βόρεια και δημιουργεί ένα τόξο 180ο περίπου με μικρή σχετικά διάμετρο. H δεξιά (ανατολική) πλευρά της όχθης του ποταμού είναι υπερυψωμένη με μικρούς χωμάτινους λοφίσκους. Η αριστερή (δυτική) πλευρά είναι σχετικά χαμηλή και οριοθετεί μια έκταση αρκετών στρεμμάτων κατάλληλη για καλλιέργειες. Η περιοχή αυτή συνήθως πλημμυρίζει, μετά από καταρρακτώδεις βροχές. Πριν από εξήντα χρόνια περίπου πλημμύρισε και το νερό κάλυψε τα χωράφια, καθώς και ένα μικρό οίκημα κοντά στη σιδηροδρομική γραμμή. Πολύ κοντά στη σιδερένια γέφυρα του τραίνου, κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, χτίστηκε ένα πυροβολείο, το οποίο υπάρχει μέχρι σήμερα. Ανατολικότερα, σε πολύ μικρή απόσταση, υπάρχει το κτίριο του αντλιοστασίου του ΟΣΕ, καθώς και οι μεγάλες τσιμεντένιες λεκάνες, που χρησίμευαν για το καθάρισμα του νερού. Μετά την άντλησή του από το ποτάμι και τον καθαρισμό του, το νερό διοχετευόταν στον Σιδηροδρομικό Σταθμό του Δαδιού, από όπου το έπαιρναν παλιότερα οι ατμομηχανές για την κίνησή τους.

Η περιοχή Κομοπίλι παραμένει αναλλοίωτη εδώ και πολλά χρόνια, όπως σχεδόν την γνώριζαν οι γεροντότεροι. Αν εξαιρέσει κανείς τη μείωση της στάθμης του νερού του ποταμού και τα σκουπίδια κάποιων ασυνείδητων, εξακολουθεί να είναι από τις πιο όμορφες τοποθεσίες της περιοχής. Πριν δύο χρόνια περίπου, με πρωτοστάτη τον αείμνηστο Δημήτρη Βασιλείου, ξεκίνησε ο καθαρισμός της κοίτης του ποταμού, η κοπή των ανεπιθύμητων φυτών επάνω στο πέτρινο γεφύρι, καθώς και η προώθηση του αιτήματος συντήρησής του στο αρμόδιο Τμήμα της Περιφέρειας. Ελπίζουμε η Περιφέρεια να ολοκληρώσει σύντομα την μελέτη για την αποκατάσταση, την προστασία και την ανάδειξή του και στη συνέχεια να αποδώσει στους κατοίκους της περιοχής ένα χώρο με ειδυλλιακό περιβάλλον, και πολύ κοντά στον τόπο διαμονής τους, που θα προσελκύει ταυτόχρονα και πολλούς ξένους για να απολαύσουν στιγμές ξεγνοιασιάς σε ένα πανέμορφο φυσικό τοπίο. Γιάννης Σκορδάς