ΡΟΥΜΕΛΗ: ΣΤΑ ΟΡΕΙΝΑ ΧΩΡΙΑ ΜΕ ΟΔΗΓΟ ΤΟΝ ΣΠΕΡΧΕΙΟ

 Παρουσιάζει: ο Βίκτωρ Σαμπώ

Ανηφορίζοντας από Λαμία προς Ευρυτανία, ένα μέρος της διαδρομής πραγματοποιείται δίπλα στην κοίτη του Σπερχειού. Φωτο: Θοδωρής Αθανασιάδης / www.viewsofgreece.gr

Ακολουθούμε ανάποδα τον ρου του Σπερχειού και ανηφορίζουμε στα βουνά ανακαλύπτοντας τα μυστικά των ορεινών ρουμελιώτικων χωριών.

Συνδεδεμένα με θρύλους, δεισιδαιμονίες και τοπικές παραδόσεις, τα ποτάμια ασκούσαν ανέκαθεν μια ιδιαίτερη γοητεία στους ανθρώπους. .....

Για τους αρχαίους Έλληνες ήταν θεότητες και οι λατρευτικές εκδηλώσεις που τους αφιέρωναν είχαν σκοπό αφενός να αποδώσουν τιμές στο αγαθό του νερού, αλλά και να κατευνάσουν την ποτάμια θεότητα ώστε να γλιτώσουν από πιθανές μελλοντικές συμφορές, όπως μια ξαφνική πλημμύρα με ανυπολόγιστες καταστροφές.

Από τη χαραυγή ακόμη της Ιστορίας, γύρω από την κοίτη των ποταμών της αρχαίας Ελλάδας συνήθως άκμαζαν σπουδαίοι πολιτισμοί. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο ποταμός Σπερχειός και η εύφορη κοιλάδα του, ένα από τα πρώτα μέρη όπου ήδη από την πέμπτη χιλιετία προ Χριστού ο άνθρωπος δημιούργησε μόνιμες εστίες κατοίκησης στον ελλαδικό χώρο.

Στην πλούσια παρόχθια γη του δημιουργήθηκε με την έλευση των Αχαιών η πόλη Φθία που πήρε μέρος στον Τρωικό Πόλεμο. Επίσης, σε μικρή απόσταση από τις εκβολές του ποταμού, πιθανόν τον 5ο π.Χ. αιώνα, να κτίστηκε από τους Μαλιείς η πόλη της Λαμίας που οφείλει το όνομά της στον Λάμο, τον γιο του Ηρακλή.

Λουτρά Υπάτης και «Μακρά Κώμη»

Η γέννηση του Σπερχειού ξεκινά από τα ευρυτανικά και φθιωτικά βουνά και η πορεία του ολοκληρώνεται στον Μαλιακό κόλπο, ύστερα από περιπλάνηση 82 χλμ., δημιουργώντας με τις προσχώσεις του ολόκληρη την πεδιάδα της Λαμίας. Ανηφορίζοντας για Ευρυτανία ή για τα ορεινά χωριά της Φθιώτιδας, ένα μεγάλο μέρος της διαδρομής πραγματοποιείται δίπλα στην κοίτη του ποταμού, όπου υπάρχουν δυνατότητες για σύντομες παρακάμψεις που θα σας φέρουν κοντά σε ένα από τα ομορφότερα παρόχθια πλατανοδάση της Ελλάδας.

Σε αντίθεση με την ερήμωση της ευρύτερης ορεινής ζώνης, η Φουρνά παραμένει ένα κατοικημένο χωριό. Φωτο: Θοδωρής Αθανασιάδης /www.viewsofgreece.gr

 Με τις φθινοπωρινές βροχές το ποτάμι κατεβάζει αρκετό νερό και μετά την ξηρασία του καλοκαιριού χαίρεσαι να το βλέπεις να κυλά ξανά ζωντανό μέσα στην πλατιά, βοτσαλωτή του κοίτη. Αξίζει να επισκεφτείτε με σύντομες παρακάμψεις τα πασίγνωστα Λουτρά Υπάτης, αλλά και το χωριό Υπάτη με τις βυζαντινές εκκλησίες και την υπέροχη θέα στην πεδιάδα του ποταμού. Όταν περάσετε τη γέφυρα και προσεγγίσετε το χωριό Σπερχειάδα, μέσω της Άνω Καλλιθέας, μπορείτε να πραγματοποιήσετε ήπιες πεζοπορικές ή ποδηλατικές διαδρομές στο βουνό Γουλινάς (κορφή 1.459 μ.), για να απολαύσετε θέα στην κοιλάδα του Σπερχειού, τα βουνά Όθρυς, Βελούχι και σχεδόν όλη την κορμοστασιά της Οίτης.

Επιστρέφουμε στον εθνικό δρόμο Λαμίας-Καρπενησίου και αφού διανύσουμε 30 χλμ. από τη φθιωτική πρωτεύουσα, συναντάμε τη Μακρακώμη, πρωτεύουσα του ομώνυμου καλλικρατικού δήμου, στην άκρη της κοιλάδας του Σπερχειού. Η πόλη οφείλει το όνομά της στη «Mακρά Kώμη», την αρχαία πόλη των Aινιάνων οι οποίοι κατοικούσαν στην περιοχή. Μάλιστα, υπολείμματα της αρχαίας ακρόπολης διακρίνονται ακόμη και σήμερα στο ύψωμα του Προφήτη Ηλία. Στο κοντινό χωριό Καστρί θα δείτε το κάστρο που δεσπόζει εντός του οικισμού, ενώ αξιόλογο είναι το μικρό τοξωτό γεφύρι στο χωριό Ασβέστης.

Νερό, μπαρούτι και ιστορικά χωριά

Λίγο ψηλότερα από τη Μακρακώμη ο δρόμος αρχίζει να δείχνει τις ορεινές διαθέσεις του και το βασίλειο των βουνών μας υποδέχεται. Η κοίτη του Σπερχειού στενεύει, τα νερά γίνονται πιο γρήγορα και θορυβώδη. Οι δυο υδάτινοι βραχίονες που σχηματίζουν το ποτάμι συναντιούνται κοντά στο χωριό Άγιος Γεώργιος. Ο ένας έρχεται από τα νοτιοδυτικά και πηγάζει από τα Κοκκάλια της Ευρυτανίας. Ένας άλλος, που σχηματίζεται από τα ρυάκια του Βελουχίου και τα νερά που κατεβάζουν τα βουνά της Φουρνάς, αποτελεί τον δεύτερο παραπόταμο του Σπερχειού που κατηφορίζει όλο ορμή από τον Βορρά.

Εδώ, στα όρια των νομών Φθιώτιδας και Ευρυτανίας, στα ανατολικά πρανή του Τυμφρηστού (Βελούχι), κουρνιάζουν σε ύψος 800-1.000 μ. μερικά από τα ομορφότερα χωριά της Φθιώτιδας που προσεγγίζονται με ασφάλτινους δρόμους. Ξεχωρίζουν τα Μεγάλη Κάψη, Μερκάδα, Μαυρίλο και Νεοχώρι και με έναν ευχάριστο οδικό κύκλο μπορείτε εύκολα να τα επισκεφτείτε όλα. Στη Μερκάδα (16 χλμ. από τη διασταύρωση του Αγίου Γεωργίου) θα δείτε τον ναό των Αγίων Αποστόλων (1825) και από την τοποθεσία Μεγάλος Βράχος θα απολαύσετε τη θέα στην κοιλάδα του Σπερχειού.

Έξι χιλιόμετρα δυτικά από τη Μερκάδα, σε υψόμετρο 920 μ., στον Μαυρίλο Φθιώτιδας, αναβλύζουν μερικές από τις σημαντικότερες πηγές του Σπερχειού. Πιθανόν αυτή να είναι η τοποθεσία που αναφέρει ο Όμηρος στην Ιλιάδα (Ψ 144-147) βάζοντας τον Αχιλλέα να θρηνεί τον θάνατο του Πάτροκλου, ενώ στη θέση όπου τρέχει η πηγή Γκούρα εικάζεται ότι βρισκόταν βωμός αφιερωμένος στον θεό Σπερχειό. Στην πλατεία Αινιάνων ξεχωρίζει ο ναός του Αγίου Δημητρίου που κτίστηκε τον 17ο αιώνα με χρήματα των προεστών Χατζαίων.

Στο κέντρο της ευρύχωρης πλατείας δεσπόζει ο πλάτανος που ξεπερνά σε ηλικία τα 300 χρόνια, ενώ στο δημοτικό σχολείο υπάρχει μια μικρή έκθεση φωτογραφίας που απεικονίζει τη ζωή τού χθες στο Μαυρίλο. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι μπαρουτόμυλοι, για τους οποίους το χωριό ήταν ξακουστό σε όλη τη Ρούμελη και τους οποίους διαχειριζόταν η αρχοντο-οικογένεια των Χατζαίων. Από τις αρχές του 17ου αιώνα μέχρι το ξεκίνημα της Επανάστασης του 1821, στο Μαυρίλο λειτουργούσαν 15 μπαρουτόμυλοι που λειτουργούσαν με τα νερά των πηγών του Σπερχειού.

Μάλιστα εικάζεται πως η ονομασία του χωριού προέρχεται από τη «μαύρη ύλη», δηλαδή το μπαρούτι που κατασκευαζόταν εδώ. Κατά τη διάρκεια του μεγάλου ξεσηκωμού, το Μαυρίλο ήταν αυτό που τροφοδοτούσε τα καριοφίλια της Επανάστασης στη Ρούμελη, όπως έκανε η Δημητσάνα στον Μοριά.

Ομίχλη στο ελατόδασος που αναπτύσσεται στα όρια Ευρυτανίας και Φθιώτιδας. Φωτο: Θοδωρής Αθανασιάδης / www.viewsofgreece.gr

Σήμερα, λίγο χαμηλότερα από την πλατεία έχει ανεγερθεί πάνω στα απομεινάρια του παλιού μπαρουτόμυλου ένα νέο κτίσμα που αναπαριστά την εξειδικευμένη εργασία που απαιτούνταν για να παραχθεί με την πρόσμειξη διάφορων πρώτων υλών το μπαρούτι. Ο μπαρουτόμυλος είναι επισκέψιμος, αρκεί να ζητήσετε από την ταβέρνα που υπάρχει στην πλατεία να σας ανοίξουν. Επίσης, ζητήστε από τους ντόπιους να σας δείξουν τα δύο πέτρινα γεφύρια που υπάρχουν κοντά στο χωριό και τα οποία για αιώνες διευκόλυναν τους εμπόρους στη μεταφορά του μπαρουτιού.

Ο ξεχωριστός Τυμφρηστός

Τέσσερα χιλιόμετρα μετά το Μαυρίλο, σε ύψος 1.200μ., συναντάμε το Νεοχώρι (Γκοστριάδα), όπου παλιότερα λειτουργούσαν εργαστήρια ξυλογλυπτικής και αγιογραφίας. Ακολουθώντας βατό και σύντομο χωματόδρομο θα βγείτε στο νεόκτιστο εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία με την εξαιρετική θέα στο Βελούχι, στα Βαρδούσια και τα Αγραφα.

Όμως, μια και φτάσαμε ως εδώ, αξίζει με το παραπάνω να διανύσουμε 20 χλμ. ακόμη στον ασφάλτινο δρόμο που κινείται στις ανατολικές υπώρειες του Τυμφρηστού και πατώντας πλέον σε ευρυτανικά χώματα να επισκεφτούμε την όμορφη Φουρνά, το σπουδαιότερο κεφαλοχώρι της Ανατολικής Ευρυτανίας και ένα από τα σημαντικότερα χωριά της ορεινής Ρούμελης.

Με καλό καιρό, η διαδρομή είναι πέραν κάθε περιγραφής, τόσο λόγω της ανυπέρβλητης ορεινής φύσης όσο και λόγω της μοναδικής θέας που προσφέρει στα βουνά της Ρούμελης και της Θεσσαλίας. Ο οικισμός σε ξαφνιάζει με το μέγεθός του, τα ευρύχωρα πέτρινα σπίτια και τη ζωηρή κίνηση ακόμη και τις καθημερινές, από ανθρώπους που δουλεύουν στα ξυλουργεία, τα σιδεράδικα και τα μαγαζιά. Σε αντίθεση με την ερήμωση της ευρύτερης ορεινής ζώνης, είναι άξιο θαυμασμού που αυτοί οι άνθρωποι επιμένουν να στηρίζουν τον τόπο τους.

Η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου στο Μαυρίλο. Φωτο: Θοδωρής Αθανασιάδης / www.viewsofgreece.gr

Το χωριό απέχει 40 χλμ. από το Καρπενήσι και 73 από τη Λαμία και είναι από μόνο του ένα αξιοθέατο. Η ονομασία Φουρνά ή ο Φουρνάς ακούγεται από τα βυζαντινά χρόνια και πιθανόν να οφείλεται στους φούρνους που υπήρχαν εδώ και κάποτε παρείχαν τροφή αλλά και στέγη στους οδοιπόρους. Οι Τούρκοι αναφέρονταν στο χωριό με την ονομασία Κιοστένι, που προέρχεται από το τούρκικο Κιουχιστάν και σημαίνει «πρωτεύουσα», καθώς ήταν έδρα κοτζαμπάση. Κατά τα προεπαναστατικά χρόνια η Φουρνά υπήρξε σημαντικότατο διοικητικό, οικονομικό και πνευματικό κέντρο της Ανατολικής ορεινής Ρούμελης, όπου ζούσαν, σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες του Γάλλου περιηγητή Πουκεβίλ, 400 ελληνικές οικογένειες.

Στα μέσα του 18ου αιώνα ιδρύεται στο ιστορικό μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής απ’ τον ιερομόναχο Διονύσιο (μετέπειτα γνωστό με το προσωνύμιο «εκ Φουρνά»), η περίφημη Σχολή των Αγράφων, όπου ανάμεσα στα άλλα διδασκόταν και ζωγραφική. Να σημειώσουμε πως ο Διονύσιος ήταν, επίσης, συγγραφέας του έργου «Ερμηνεία της Ζωγραφικής», το οποίο μεταφράστηκε σε διάφορες γλώσσες και αποτελούσε για καιρό το βασικό εγχειρίδιο για τους ανά την υφήλιο Ορθόδοξους αγιογράφους. Ο πιο διάσημος, ίσως, μαθητής της Σχόλης ήταν ο Κοσμάς ο Αιτωλός.

Σήμερα, ανάμεσα στις παραδοσιακές γειτονιές συναντάμε την κεντρική πλατεία όπου δεσπόζει η εντυπωσιακή εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος με αγιογραφίες του Διονυσίου και την προτομή του οπλαρχηγού Κώστα Λεπενιώτη - δολοφονήθηκε πιθανώς το 1812 από οπλοφόρους του Αλή Πασά ενώ έβγαινε από την εκκλησία.

Λίγο έξω από το χωριό, κρυμμένο μέσα σε μοναδικό ελατόδασος για το οποίο είναι γνωστή η Φουρνά, κοντά στον λόφο του Προφήτη Ηλία, διακρίνονται υπολείμματα τείχους αρχαίου κάστρου. Από τη Φουρνά μπορείς να κατηφορίσεις προς την κοιλάδα του Σπερχειού και τη Λαμία μέσω Παλαιόκαστρου ή να συνεχίσεις προς τα Αγραφα μέσω Ρεντίνας και Σμοκόβου. Υπάρχει και μια τρίτη διαδρομή μέσω Κλειτσού που καταλήγει στη λίμνη Πλαστήρα, όμως τον χειμώνα χρειάζεται προσοχή καθώς γίνεται εξαιρετικά δύσβατη.

Το θαυμαστό οικοσύστημα του Μαλιακού κόλπου

Δώρο του ποταμού Σπερχειού λίγο πριν χυθεί στη θάλασσα θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κάποιος τη γόνιμη πεδιάδα που έχει σχηματιστεί από τις προσχώσεις του. Οι άφθονες φερτές ύλες που μεταφέρουν στη διάρκεια των αιώνων τα νερά του πριν σμίξουν με αυτά του Μαλιακού κόλπου,  έχουν δημιουργήσει έναν εύφορο κάμπο αλλά και ένα αρκετά εκτεταμένο υγροτοπικό σύστημα γύρω από τις εκβολές του, που καθορίζεται στον Νότο από το ακρωτήρι Χιλιομίλι, κοντά στην κωμόπολη του Μώλου και βόρεια από τις ακτές της Στυλίδας και του Καραβόμυλου.

Μεγάλη είναι η λίστα των πουλιών που ζουν και αναπαράγονται στον υγροβιότοπο του Μαλιακού. Φωτο: Θοδωρής Αθανασιάδης /www.viewsofgreece.gr

Οι συνθήκες είναι ιδανικές για πολλά είδη καλλιεργειών, ταυτόχρονα όμως είναι και άριστες για τη φιλοξενία εντυπωσιακής φτερωτής πανίδας που βρίσκει τροφή στη ρηχή ακτογραμμή του Λιβαριού και στους ορυζώνες των πεδινών του Δέλτα, αλλά και μιας πλούσιας ιχθυοπανίδας με σημαντικά ενδημικά είδη ψαριών.  

Παρά την οικολογική του σπουδαιότητα, πάντως, ο υγροβιότοπος του Μαλιακού απειλείται από την υπερβολική ανθρώπινη δραστηριότητα, όπως οι ανεξέλεγκτες γεωργικές εργασίες, η υπερβολική χρήση φυτοφαρμάκων, οι αποξηράνσεις, αλλά και οι αποστραγγίσεις ελών, ενώ τμήμα του παραποτάμιου δάσους εντός της Ζώνης Προστασίας αποψιλώθηκε -με χρηματοδότηση της Ε.Ε. μάλιστα- για να ελεγχθούν οι πλημμύρες.

Πολύτιμοι οικότοποι, όπως είναι το Δέλτα του Σπερχειού και ο Μαλιακός κόλπος, θα πρέπει να προστατευτούν πάση θυσία, καθώς αποτελούν κληρονομιά της φύσης που πρέπει να μεταβιβαστεί ακέραιη στις ερχόμενες γενιές. Δεν αρκεί μονάχα η πολιτεία να θεσπίζει νόμους για την προστασία παρόμοιων περιοχών. Θα πρέπει, παράλληλα, να διαθέτει πόρους για την πλήρη και σωστή εφαρμογή τους.

Κείμενο - Φωτο: Θοδωρής Αθανασιάδης / www.viewsofgreece.gr