ΠΕΡΙ ΧΕΙΡΟΜΥΛΟΥ

Γράφει - Παρουσιάζει:  ο Βίκτωρ Σαμπώ

Στα παλαιότερα χρόνια με τον πέτρινο χειρόμυλο άλεθαν μικρή ποσότητα σιταριού, για να κάνουν το πλιγούρι, που το ανακάτευαν με γάλα, το έβραζαν και έφτιαχναν τον τραχανά.

Με τον ίδιο μύλο μπορούσαν να τρίψουν και το χοντρό αλάτι ή μικρή ποσότητα οποιουδήποτε σπόρου.....

Ο χειρόμυλος αποτελούνταν δυο πέτρινες πλατιές και στρογγυλές πέτρες, την «πανώπετρα» ή «Όνος» και τη «κατώπετρα».

Εσείς γνωρίζετε τι ήταν ο χειρόμυλος;

Συνήθως μόνο οι γυναίκες χρησιμοποιούσαν τον χειρόμυλο.

Γύριζαν την πάνω πέτρα αφού πρώτα έριχναν την ποσότητα του σιταριού που ήθελαν στην τρύπα της περιστρεφόμενης μυλόπετρας, την «μπαμπούκλα» όπως ονομάζονταν.

Στη συνέχεια πιάνοντας από τη λαβή, γυρνούσαν την περιστρεφόμενη μυλόπετρα πάνω στη σταθερή και έτσι άλεθαν το σιτάρι και έπαιρναν το αλεύρι.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στην Ελλάδα ο χειρόμυλος ήταν γνωστός από τα Ομηρικά χρόνια.

Ο ΧΕΙΡΟΜΥΛΟΣ Στο κεφάλαιο αυτό, πρόκειται να καταχωρηθούν περιληπτικά στοιχεία αφορώντα τον αρχαιότερο και απλούστερο τύπο μύλου που λειτουργούσε με τη δύναμη των χειρών του ανθρώπου και εξ αυτού προέκυψε η ονομασία του ‘’ ΧΕΙΡΟΜΥΛΟΣ’’.

Από την βιβλιογραφία προκύπτει ότι ο άνθρωπος προ της νεολιθικής εποχής, χρησιμοποίησε ως τροφή του το σιτάρι, το οποίο, έπρεπε να έτριβε- κοπανούσε-στουμπούσε με πέτρες λείων επιφανειών και το μετέτρεπε σε πληγούρι, το έβραζε και το κατανάλισκε ή σε τύπο χονδρού αλεύρου, το χυλοποιούσε και το κατανάλισκε.

Κατά τη νεολιθική εποχή (5.500 έως 8000 χρόνια π.Χ), ο άνθρωπος επινόησε τον χειρόμυλο και τον χρησιμοποίησε επί μεγάλο χρονικό διάστημα, τον τροποποίησε –βελτίωσε και τον διέδωσε σε πολλούς γεωργικούς λαούς κλπ.

 Πότε, σε ποιο τόπο και από ποιο πρόσωπο ή λαό επινοήθηκε ο χειρόμυλος δεν έχει εξακριβωθεί με σαφήνεια. Ειδικοί επιστήμονες, αρχαιολόγοι, ερευνητές κλπ, έχουν κατά καιρούς, διατυπώσει διάφορες εκδοχές, απόψεις, σκέψεις κλπ. Μία από αυτές αναφέρεται στα Λακωνικά του Παυσανία, σύμφωνα με την οποία, τον χειρόμυλο επινόησε ο Μύλης, βασιλιάς της Λακωνίας (υιός ή εγγονός του Λέλεγα, πρώτου βασιλιά της Λακωνίας) που πρώτος άλεσε δημητριακά στο μέρος που ονομαζόταν Αλεσίες και πρέπει να βρισκόταν πλησίον του σημερινού Μυστρά. Κατά την αρχαιότητα, ο χειρόμυλος εθεωρείτο ως εργαλείο υψίστης ζωτικής σημασίας για κάθε οικογένεια όπως προκύπτει από το Δευτερονόμιο της Πεντατεύχου του Μωυσέως (πρέπει να έζησε κατά τον 13 π.Χ αιώνα) που στο κεφάλαιο ΚΔ, παράγραφος 6, γράφει επί λέξει: <δεν θα πάρης ως ενέχυρον, διά δάνειον που έδωσες, τον χερόμυλον ή την επάνω πέτρα του χειρομύλου, διότι έτσι  είναι ως εάν λαμβάνης ενέχυρον αυτήν την ζωήν του πτωχού>. Χειρόμυλοι πρέπει να υπάρχουν ακόμη σε κάποια νοικοκυριά του χωριού μας που μέχρι την 10ετία του 1950-1960 τους χρησιμοποιούσαν 8 προς θραύση σιταριού για την παραγωγή πληγουριού και γλυκού τραχανά. Ο χειρόμυλος αποτελείται από δυο στρογγυλές πέτρινες πλάκες , λείων επιφανειών διαμέτρου 0,40 έως 0,50 του μέτρου. Η κάτω πέτρα –πλάκα, προέρχεται από σκληρό πέτρωμα, το πάχος της είναι περί τα 0,10 του μέτρου και αποτελεί το ακίνητο-σταθερό τμήμα της συσκευής. Στο κέντρο υπάρχει τρύπα στην οποία έχει τοποθετηθεί –σφηνωθεί σταθερά ένας κατακόρυφος ξύλινος άξονας, διαμέτρου 0,04 έως 0,05 του μέτρου. Η επάνω πέτρα της οποίας η επίσημη ονομασία είναι: Επιμύλιο, Αλέτης, ήΌνος, είναι πιο λεπτή (από την κάτω), προέρχεται από πέτρωμα λιγότερο σκληρό και στο κέντρο της υπάρχει μια κυκλική τρύπα, σχήματος ανεστραμμένου κώνου(επάνω φαρδιά και κάτω στενή). Πλησίον του άκρου της υπάρχει άλλη τρύπα στην οποία τοποθετείται – σφηνώνεται σταθερά, ξύλινη, κατακόρυφη χειρολαβή. Κατόπιν η κάτω πέτρα τοποθετείται επάνω σε τραπέζι ή στο πάτωμα και επάνω σε σεντόνι. Ακολούθως η άνω πέτρα τοποθετείται επί της κάτω, έτσι ώστε η τρύπα που υπάρχει στο κέντρο της να εισέλθει στον άξονα που υπάρχει στο κέντρο (της κάτω).Εν συνεχεία, ο χειριστής, με το ένα χέρι του ρίχνει σιτάρι στην κωνική τρύπα της άνω πέτρας και με το άλλο του, την περιστρέφει δια της σταθερής χειρολαβής(που υπάρχει στο άκρο της). Με τη διαδικασία αυτή, οι κόκκοι του σιταριού, πέφτουν ανάμεσα στις δυο πέτρες και συνθλίβονται. Στο σημείο αυτό, το παρόν κεφάλαιο κλείνει, αφού παρεσχέθησαν στον αναγνώστη ανάλογα στοιχεία περί του τι είναι και πώς λειτουργεί ο χειρόμυλος