Μια αναφορά στα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών

Άρθρο της Σταυρίδη Δήμητρας Κοινωνική Λειτουργός

Τα άτομα με αναπηρία αποτελούν μια σημαντική κατηγορία του πληθυσμού με διαφορετικά δικαιώματα τα οποία θεωρητικά τους εξασφαλίζουν την ισότητα. Ωστόσο πολλές φορές έρχονται αντιμέτωπα με τον κοινωνικό αποκλεισμό και την καταπάτηση των δικαιωμάτων τους....
Τελευταία, στο πλαίσιο της κρίσης πολλά από τα δικαιώματά τους θίγονται. Αυτά αφορούν κυρίως την ιδιότητά τους ως πολίτες και ως ασθενείς.

Για να προσδιοριστεί η έννοια των ατόμων με ειδικές ανάγκες είναι απαραίτητο να αποσαφηνιστεί το περιεχόμενο της αναπηρίας. Η αναπηρία είναι μια σύνθετη έννοια στην οποία δεν πρέπει να εντάξουμε μόνο την διάσταση του ιατρικού προβλήματος αλλά ταυτόχρονα και την κοινωνική της  διάσταση με την έννοια των κοινωνικών συνεπειών που αυτή επιφέρει. Υπό αυτό το πρίσμα ο ορισμός της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων των Αναπήρων του ΟΗΕ του 1975 ορίζει ως “ανάπηρο” κάθε άτομο ανίκανο να επιβιώσει από μόνο του, ολικά ή μερικά, μη έχοντας τις αναγκαιότητες για μια κανονική ατομική και κοινωνική ζωή, εξαιτίας μειωμένων σωματικών ή πνευματικών δυνατοτήτων που έχει εκ γενετής ή όχι (Στεργίου, Αγγ., 1999: 10,11,14).
Στα άτομα με αναπηρία περιλαμβάνονται ιδίως: οι τυφλοί και όσοι έχουν σοβαρές διαταραχές στην όραση, οι κωφοί και βαρήκοοι, όσοι έχουν κινητικές διαταραχές, όσοι έχουν νοητική υστέρηση, όσοι εμφανίζουν επιμέρους δυσκολίες στη μάθηση (δυσλεξία, διαταραχή λόγου και άλλα) ή είναι γενικότερα δυσπροσάρμοστοι, όσοι πάσχουν από ψυχικές νόσους και συναισθηματικές διαταραχές, οι επιληπτικοί, οι χανσενικοί, και όσοι πάσχουν από ασθένειες που απαιτούν μακροχρόνια θεραπεία και παραμονή σε νοσηλευτικά ιδρύματα, κλινικές.
Η παρέμβαση σε κάθε κατηγορία αναπηρίας είναι διαφορετική. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας των διαφορετικών βλαβών από τις οποίες πάσχουν τα  συγκεκριμένα άτομα. Εκεί που δυστυχώς συναντώνται όλες οι κατηγορίες είναι όσον αφορά τον κοινωνικό αποκλεισμό και τη καταπάτηση των  δικαιωμάτων τους.
Η κατηγορία που μας απασχολεί στο παρόν άρθρο είναι οι ψυχικά ασθενείς. Κάνοντας μια ανασκόπηση στην βιβλιογραφία, τα δικαιώματα που ενδιαφέρουν τους ψυχικά ασθενείς διακρίνονται κυρίως σε τέσσερις κατηγορίες:
- Το δικαίωμα να είσαι άνθρωπος, δηλ. να αναγνωρίζεσαι ως φορέας δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Σ’ αυτό το πλαίσιο ο ψυχικά ασθενής αξιώνει όλα τα δικαιώματα του ανθρώπου. Δηλαδή: Το δικαίωμα στην ασφάλεια και την προσωπική ελευθερία, το δικαίωμα στην ισότητα, τόσο στα δικαιώματα όσο και στις υποχρεώσεις, το δικαίωμα στην αξία και την προσωπικότητα του ανθρώπου, το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα.
- Το δικαίωμα να είσαι μέλος της κοινωνίας, δηλ. να διαθέτεις δικαιοπρακτική ικανότητα. Μ’ άλλα λόγια να έχεις προσωπική αυτονομία και να εκπροσωπείς τον εαυτό σου σε όλες τις υποθέσεις σου και εκεί που χρειάζεται.
- Το δικαίωμα στην υγεία και την ιατροκοινωνική ασφάλιση, δηλ. στην αξιοπρεπή περίθαλψη για την οποία μπορεί να αποφασίζεις γι’ αυτήν, να ενημερώνεσαι για την υγεία σου και την κάθε θεραπεία, να ζητείται δε πάντα η γνώμη σου, δικαίωμα στην αποκατάσταση (Αυτονόμηση/επαγγελματική αποκατάσταση), δικαίωμα στη ζωή στην κοινότητα (στεγαστικές δομές κλπ).
- Τέλος, το δικαίωμα έννομης προστασίας, δηλ. να έχεις πρόσβαση σε μηχανισμούς προστασίας των δικαιωμάτων. Για παράδειγμα, η δυνατότητα προσφυγής σε ανεξάρτητη αρχή όπως ο Συνήγορος του Πολίτη που ασκεί έλεγχο στη δημόσια Διοίκηση, η λειτουργία των Επιτροπών κατά τον Διακρίσεων τόσο στον δημόσιο (ΣτΠ) όσο και στον ιδιωτικό τομέα (Υπ. Δικαιοσύνης), η Ανάπτυξη δράσεων από την Ειδική Επιτροπή Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχ. Διαταραχές (Φυτράκης Ε., http://fitrakis.blogspot.gr/2011/10/blog-post_11.html)
Ένα ερώτημα που πηγάζει από τις παραπάνω αναφορές σχετίζεται με την συμμετοχή των ίδιων των ατόμων στην διαμόρφωση των δικαιωμάτων τους και στην χάραξη κοινωνικής πολιτικής η οποία θα τους εξασφαλίζει μια αξιοπρεπή ποιότητα ζωής. Από την άλλη ένα άλλο θέμα που απασχολεί είναι οι παροχές του κράτους. Το κράτος μέσα σε αυτή την δυσμενή κατάσταση και προσπαθώντας να μειώσει τις δαπάνες του στρέφεται εναντίων των κοινωνικών παροχών και προσπαθεί να τις μειώσει ολοένα και περισσότερο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να εντείνονται οι διακρίσεις σε όλους τους τομείς της ζωής τους και σε συνδυασμό με τις λειτουργικές και κοινωνικές αδυναμίες που οφείλονται στην ψυχική νόσο καθιστούν την διεκδίκηση και την εξασφάλιση ακόμη και των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων ιδιαίτερα δυσχερή (http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=211583).
Τα τελευταία χρόνια έχει δημιουργηθεί μια σειρά από συλλόγους και υπηρεσίες που προασπίζονται τα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών και των ατόμων με ειδικές ανάγκες γενικότερα. Αυτές κυρίως έχουν τον χαρακτήρα είτε σωματίων είτε συλλόγων και αποτελούνται από τρεις μερίδες ανθρώπων. Από τους γονείς των ατόμων με αναπηρία, από τα ίδια άτομα που πάσχουν αλλά και από κάποιους επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Η βιωσιμότητα αυτών των συλλόγων αλλά πολύ περισσότερο των υπηρεσιών ψυχικής υγείας βασίζονται στην κρατική χρηματοδότηση. Ως εκ τούτου, οι υπηρεσίες εξαιτίας της οικονομικής δυσπραγίας οδηγούν τα υποστηρικτικά συστήματα στην μείωση της προσφοράς τους. Μέσα από αυτή την διαπίστωση συμπεραίνουμε ότι οι ανεπάρκειες στην παροχή υπηρεσιών υγείας ενδυναμώνουν τις διακρίσεις και οδηγούν σε παλινδρόμηση κεκτημένα δικαιώματα.
Αντίθετα, η δημιουργία ενός συστήματος υπηρεσιών ψυχικής υγείας (π.χ. στεγαστικές δομές για άτομα με ψυχοκοινωνικά προβλήματα, κέντρα ψυχικής υγείας, κινητές μονάδες ψυχικής υγείας και κέντρα προεπαγγελματικής κατάρτισης)   σε αγροτικές περιοχές της χώρας όπως η Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής & Ψυχικής Υγείας ενισχύουν τον αποϊδρυματισμό  και προωθούν τον σεβασμό στα δικαιώματα για στέγη, εκπαίδευση και εργασία.
Δεδομένου λοιπόν ότι οι συνθήκες σήμερα είναι πιο ώριμες και η ανάγκη εξάλειψης της εντύπωσης, που μέχρι σήμερα επικρατεί, ότι τα άτομα με ψυχική αναπηρία δεν μπορούν να αναπτύξουν αυτονομία, παραμένει, προγραμματίζεται η δημιουργία σωματείων αυτό - εκπροσώπησης ατόμων με ψυχική αναπηρία και σε άλλες  περιοχές της χώρας, πέραν των μεγάλων αστικών κέντρων. Τα εν λόγω σωματεία προβλέπεται προοπτικά να συνενωθούν σε ένα ενιαίο δευτεροβάθμιο φορέα εκπροσώπησης της συγκεκριμένης κατηγορίας αναπηρίας, ώστε να διεκδικήσουν δυναμικότερα και αποφασιστικότερα τα δικαιώματά τους. Στο πλαίσιο αυτό, η Ε.Σ.Α.μεΑ. υλοποιεί έργο με τίτλο «ΕΝΔΥΝΑΜΩΣΗ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΥΝΗΓΟΡΙΑΣ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΨΥΧΙΚΗ ΑΝΑΠΗΡΙΑ» στο οποίο περιλαμβάνονται δράσεις ενδυνάμωσης και υποστήριξης του κινήματος των ατόμων με ψυχική αναπηρία, με στόχο την ενίσχυση του δικαιώματος αυτοπροσδιορισμού, της πληροφόρησης σε θεραπείες, της εκπαίδευσης, της αλληλοϋποστήριξης, της υπεράσπισης των δικαιωμάτων και της αντιμετώπισης του κοινωνικού στίγματος.
Ως προς αυτή την κατεύθυνση θα πραγματοποιηθεί εκδήλωση ενημέρωσης από την Ε.Σ.Α.μεΑ. σε συνεργασία με την Ε.Κ.Ψ. & Ψ.Υ. το Σάββατο 15 Δεκεμβρίου 2012 στις 10:00 π.μ., στο χώρο του Κέντρου Ημέρας για Παιδιά, Εφήβους και Ενήλικες - Κέντρου Φυσικής και Ιατρικής Αποκατάστασης Γ.Ν. Άμφισσας Ν. Φωκίδας. (Σαλώνων 29, Άμφισσα). Στη συνάντηση αυτή θα αναφερθούν δράσεις ενδυνάμωσης και υποστήριξης του κινήματος των ατόμων με ψυχική αναπηρία. Στόχο αποτελεί η δημιουργία σωματείων  αυτό - εκπροσώπησης τους στον Νομό Φωκίδας.

Βιβλιογραφία: Στεργίου Άγγελος «Αναπηρία» : ένα γενικό πλαίσιο για τη μελέτη του κινδύνου της αναπηρίας, η αναπηρία στην νομοθεσία του ΙΚΑ» Αντώνης Ν. Σακουλάς, Θεσσαλονίκη 1999, σ.10, 11, 14
Φυτράκης Ε., «Τα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών: Από την ανοχή στην υποστήριξη». http://fitrakis.blogspot.gr/2011/10/blog-post_11.html