ΤΟ ΕΚΚΛΗΣΑΚΙ ΤΟΥ ΓΕΝΕΣΙΟΥ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΛΙΛΑΙΑ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ

 ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΤΟΙΚΟΣ -  ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ -   ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ  

Στην ανατολική πλευρά της περιτειχισμένης κάτω πόλης της Αρχαίας Λιλαίας, δίπλα στη δυτική όχθη του χειμ. «Αγοριανίτη», είναι χτισμένο εδώ και 125 χρόνια  εξωκκλήσι της Αγόριανης αφιερωμένο στο Γενέσιον  της Θεοτόκου.     (+ 8 Σεπτεμβρίου). .....

Ο χώρος αυτός που στην εγχώρια προφορική παράδοση φέρει το τοπωνύμιο «Κούστα», ήταν κατά την αρχαιότητα χώρος νεκροταφείου της αρχαίας Λιλαίας, χωρίς να αποκλείεται η συνέχεια της χρήσης του ως νεκροταφείου και κατά τα πρώτα χριστιανικά χρόνια. Κτήτωρ  του ναϊδρίου εν έτη 1897, είναι ο Ιερεύς της Αγόριανης Παναγιώτης Βούλγαρης. ( Η οικογένεια Βούλγαρη έχει Πανωσουβαλιώτικη καταγωγή. Ήταν οικογένεια ιερωμένων  και γι’ αυτό από την τουρκοκρατία ακόμη μπορούσε λόγω των «προνομίων» να κατέχει  ιδιόκτητο κλήρο στη θέση «Βούργαρη» της Απάνω Σουβάλας, πιθανώς ολόκληρο το «Βουργαρόρεμα» βορείως της Σουβάλας, καθώς και ποτιστικό αγρόκτημα περίπου 15 στρεμμάτων εντός της ερειπωμένης πια από την εποχή των Σταυροφοριών πόλης της αρχαίας Λιλαίας.)

Το   ναΐδριο είναι χτισμένο πάνω στα ερείπια προϋπάρχοντος εκεί παλαιοχριστιανικού ναού, (πιθανώς ταυτώνυμου), μέλη του οποίου αποτέλεσαν το δομικό υλικό του σε δεύτερη χρήση. (Στη δεξιά παραστάδα της εξώθυρας είναι τοποθετημένο τεμάχιο λίθου με τρία χαρακτηριστικά χριστιανικά ανθέμια). Στο μικρό λιθοσωρό που απέμεινε δίπλα του από τα αχρησιμοποίητα παλαιοχριστιανικά μέλη διακρίνεται τεμάχιο λίθινης παραστάδας  εξώθυρας διακοσμημένο με γλυπτό κυματοειδή διάκοσμο, όμοιο με αυτόν της Παλιοπαναγιάς στις Πηγές του Κηφισού.

ΓΚΡΑΒΟΥΡΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΛΙΛΑΙΑΣ

Μεταπολεμικά η οικογένεια Βούλγαρη μετανάστευσε από την Αγόριανη και το αγρόκτημα τεμαχίστηκε και περιήλθε σε νέους ιδιοκτήτες. Ένα μεγάλο μέρος αγοράστηκε από τον επόμενο Ιερέα του χωριού Παπαθύμιο Μελεμέτη και το υπόλοιπο από την οικ. Λάζου και άλλες αγοριανίτικες οικογένειες.  Παρόμοιο ποτιστικό αγρόκτημα περ. 40 στρεμμάτων, βρισκόταν ακριβώς απέναντι από το αγρόκτημα Βούλγαρη, εφαπτόμενο στην ανατολική όχθη του «Αγοριανίτη» και έφτανε μέχρι τα ριζά του λόφου στη «Σεντούκα», ανήκε στη επίσης Σουβαλιώτικη οικογένεια ιερωμένων  Λούβρου. (Θέση «Λούβρη» και σήμερα.) Μέχρι προ 50ετίας  ήταν ακέραιο.

Το εκκλησάκι του Γενεσίου της Θεοτόκου άντεξε τη μανία της φύσης κατά την καταστροφική πλημμύρα του «Αγοριανίτη» της 14-9 1958 και σύμφωνα με την προφορική παράδοση σαν από θαύμα δεν εισήλθαν  καθόλου λασπόνερα στο εσωτερικό του, παρά αυτά εναπόθεσε η πλημμύρα μαζί με άλλα φερτά υλικά, στον περιβάλλοντα χώρο του. Το 1959 ο εγγονός του κτήτωρα Παναγιώτης Βούλγαρης  καθάρισε το αγρόκτημα από τις προσχώσεις της πλημμύρας και ανακαίνισε και τον ναΐσκο. Την οριστική μορφή του διαμόρφωσε κατά τη δεκαετία του ’90 ο παλιός Ιερεύς της Αγόριανης Σουβαλιώτης  Παπα-Νίκος Ματαράς.