ΛΑΪΚΕΣ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ: Το αρμύρισμα των προβάτων της Αναλήψεως στην Κρήτη.

Γιώργος Βιδάκης

Η αφήγηση παραδίδεται ενταγμένη σ’ ένα ορισμένο χωροχρονικό πλαίσιο:
μια παραλία με βράχια, τις ζεστές καλοκαιρινές μεσημβρίες, δέχεται την επίσκεψη γιδοβοσκών, που έχουν σκοπό να λούσουν τα κοπάδια τους.....

Ακούγονται τα βελάσματά τους στην ακτή και οι βαθιές φωνές των βοσκών που τα καλούν να βουτήξουν στη θάλασσα. Στο σκηνικό προστίθεται η παρέα των σαργών που με άφατη ηδονή υποδέχονται την κερασφόρο ομάδα, γλείφουν τα πόδια της και απολαμβάνουν τη συνάντησή τους.
Όταν το λουτρό τελειώνει, οι αίγες επιστρέφουν στο μαντρί τους, ενώ οι σαργοί με απερίγραπτη λύπη τις συνοδεύουν ως εκεί που «σκάει» το κύμα. Η εικόνα αυτή εντυπώνεται στους ψαράδες, ώσπου ένας –μεταμφιεσμένος σε αίγα– επιχειρεί να αναβιώσει το προηγούμενο σκηνικό, όχι ασφαλώς για να προσφέρει χαρά στους δύσμοιρους σαργούς αλλά για να τους αλιεύσει όλους, ουδενός εξαιρουμένου. Επιλέγει βράχια που βρέχονται από ένα στενό πέρασμα θάλασσας και τα φωτίζει ο ήλιος – ιδανικός τόπος για σαργούς! Καλύπτοντας τα μέλη του τότε με δέρμα αίγας και φορώντας δυο κέρατα στους κροτάφους, εφαρμόζει τον νόμιον δόλον του ρίχνει στη θάλασσα πληγούρι εμπλουτισμένο με κρέας αίγας μαζί και λίπος. Οι σαργοί, γεμάτοι χαρά, παρασύρονται, τη στιγμή που αυτός οπλίζεται εναντίον τους με ένα ραβδί ξύλινο και ένα ορμίδι γκρίζου λιναριού, βάζοντας στο αγκίστρι φυσικό κρέας από την οπλή της αίγας.
Ο ίδιος αμέσως συλλαμβάνει όλους τους σαργούς.
Η διήγηση εν πρώτοις αυτού του αλγεινού έρωτα περιέχει στοιχεία που σηματοδοτούν αθέατες πια πλευρές ενός εθίμου που σχεδόν ως τις μέρες μας διατηρούνταν και στην Κρήτη και είναι γνωστό ως αρμύρισμα των προβάτων.

Το έθιμο πραγματοποιούνταν μετά το Πάσχα, την περίοδο των 40 ημερών, οπότε οι βοσκοί, ακόμη και σε ορεινές περιοχές, συνήθιζαν να «κατεβάζουν», όπως λέγεται, τα πρόβατα στις παραλίες ανά οικογένεια και να τα βουτούν στη θάλασσα. Κατά την προφορική μαρτυρία αρκετών κατοίκων της περιοχής του
Μεραμπέλου στο Λασύθι, η τελετουργία ξεκινούσε από τα ξημερώματα και είχε πανηγυρικό χαρακτήρα για τις κτηνοτροφικές οικογένειες, όπου πολλοί μαζί συναντιόνταν και για να δροσίσουν τα ζώα τους και για να τ’ αφήσουν
να βοσκήσουν παρὰ θῖν’ ἁλός, ώστε να εμπλουτίσουν με αλάτι τον οργανισμό τους αλλά και για να τα καθαρίσουν από τους διαφόρων ειδών μύκητες, κοινώς τσιμπούρια, το λεγόμενο μαρόλουπο ή τους κουτρουνάκους, που αμέσως μετά
την κουρά των ζώων, κυκλοφορούσαν στο δέρμα τους.
Ο Columella παραδίδει ακόμη ότι τα πρόβατα και οι αίγες, για να αποφευχθεί η ψώρα, μετά την κουρά αλείφονται με κατακάθια παλιού κρασιού και ελιάς για τρεις μέρες και στη συνέχεια πλένονται στη θάλασσα ή σε διάλυμα αλατιού.
Έτσι είναι περισσότερο από πιθανό σαργοί, προφανώς μικροί σε μέγεθος, που αφθονούν στις ελληνικές θάλασσες, ζουν στα ρηχά καθαρά νερά, φωλιάζοντας σε βραχώδεις βυθούς, ανάμεσα στις πέτρες και είναι σαρκοφάγα ψάρια, να εμφανίζονται κατά την κατάβαση των αιγών στο γιαλό. Μια τέτοια εικόνα
είχαν παρατηρήσει πολλοί κάτοικοι, που μιλούν για πλήθος μικρών ψαριών που μαζεύονταν και κατά το αρμύρισμα των προβάτων και κατά το πλύσιμο των κουβερτών. Όντως, διάφορα ψάρια της επιπελαγικής ζώνης, όπως οι σαργοί,
βοηθούν ως σαρκοφάγοι οργανισμοί, στην καταπολέμηση των μυκήτων που παρουσιάζουν τα ζώα.
Η αφήγηση, βέβαια, επενδύεται με λεξιλόγιο που παραπέμπει σε λατρευτικά συμφραστικά πεδία, καθώς παρέχονται όλα τα απαραίτητα στοιχεία: οι φορείς, τόσο αυτοί που αναλαμβάνουν ρόλο ενεργητικό όσο και αυτοί που παθητικά
συμμετέχουν, η ποικίλη συναισθηματική τους κατάσταση, το χρονικό και τοπικό πλαίσιο, η υπόθεση. Τα ουσιαστικά και τα επίθετα που αποδίδουν το ψυχικό πάθος των σαργών μαρτυρούν τη δημιουργία ενός ευφρόσυνου σκηνικού.
Η ίδια η θάλασσα, εξάλλου, ως –κατά τον Ηράκλειτο– ὕδωρ καθαρώτατον αλλά συγχρόνως καὶ μιαρώτατον ανακαλεί άλλοτε ευτυχή και άλλοτε δυστυχή στιγμιότυπα.
Το σκηνικό, λοιπόν, των αμφίρροπων λουτρών συνοδεύεται ηχητικά από τα βελάσματα των αιγών και τη φωνή των γιδοβοσκών που συνθέτουν ένα πολύφωνο και ομοιογενές σύνολο, σε απόλυτο συντονισμό.

Ελένη Νικολιδάκη: Σαργοί και αίγες