ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΔΟΡΙΖΑ * ΕΛΑΤΕΙΑΣ Του Παναγιώτη Δημάκη

H Διοικητική Διαίρεση τού νέου Ελληνικού Κράτους, συμφώνως τώ Νόμω ΚΕ' τής 3ης Δεκεμβρίου 1845, δημιούργησε τον μεγαλύτερο Δήμο, στήν ονομασθείσα επαρχία Λοκρίδος, στήν Χώρα τής Ελατείας, με πρωτεύουσα το Δραχμάνι,.....

 στον οποίον Δήμο υπήχθησαν και καταυλισμοί, οικήσεις, κώμες, ποιμενικές εγκαταστάσεις, διάσπαρτες, τών Φωκέων, μεταξύ τών οποίων, ένα σύνολο, ένα ημικυκλικό, προστατευτικό γαϊτάνι, τών εγκατε¬στημένων στις νότιες παρειές, τής Κνημίδας, πού διέτρεχαν, κύριες και δευτερεύουσες οδικές αρτηρίες, αλλά και μονοπάτια και γιδόστρατες, χρήσιμα στούς ποιμένες, αλλά και πολυσύχναστα στις ληστρικές ομάδες. Τα χωριά Δόριζα, Χούμπαβο, Τσάρεσι, Μπαλούμπεη, Πορδίλα Γεφύρι, Αλήσαχο, Βρυσίνα, Βαρβά, Σταυρός, Λεύτα, Βασιλικά, Κουδούνια κ.λ.π. διε¬λύ¬θησαν μετά το 1850, λόγω τού ιδιωνύμου Νόμου ΤΟΔ’ περί ληστείας, πού υποχρέωνε τούς μικρούς οικισμούς, ποιμενικές εγκαταστάσεις κ.λ.π . Τα ονόματα αυτά σήμερα είναι μόνο τοπόσημα, αλλά πολύτιμη πηγή πληροφοριών, ευρισκόμενα, σε καίριες θέσεις, ελέγχου τών ευφόρων πεδίων, αλλά σε ασφαλή απόσταση, από τον νοσηρό βαλτότοπο, όπου οι Θέρμες, τούς αποδεκάτιζαν (βλ. Σημ.) να μετοικήσουν στα πλησιέστερα μεγαλύτερα κέντρα, για να ελεγχθεί, από τήν Πολιτεία, ο ανεφοδιασμός και η πληροφοριοδότηση τών ληστών, πού λυμαίνονταν τήν ύπαιθρο και κατεβασάνιζαν τούς κατοίκους. Τα αναφερόμενα χωριά όπως και άλλα και μη αναφερόμενα, αλλά περιλαμβανόμενα στον Δήμο Ελατείας μετά τήν πρώτη Διοικητική διαίρεση τού Ελληνικού Κράτους και τήν ίδρυση τών Δήμων**, αποτέλεσαν Δημοτικά διαμερίσματα τού Δήμου Ελατείας, στήν προσπάθεια τού χωροτάκτη, να ανασυστήσει στήν χώρα τής Ελατείας, με προφανή τον λόγο, τήν δημιουργία προϋποθέσεων αποδόσεως και αποδοχής τής εθνικής ταυτότητας, στούς κατοίκους, όταν μετά τήν μακρά δουλεία, είχαν απωλέσει το κριτήριον, τής επιλογής, υπό το συμβολικό όνομα τής Ελατείας, πού υπήρξε η μεγαλύτερη και επιφανέστερη πόλη τών Ελλήνων Φωκέων, έδρα τού Κοινού, τού Αρχείου, κ.τ.λ. όπου υπήρχαν και οι Διοικητικές αρχές, πού χειρίζονταν τις σχέσεις τών πολιτών, αλλά και τις σχέσεις με τις άλλες ελληνικές πόλεις. Στο Corpus τών επιγραφών, τής Ελατείας, υπάρχουν ψηφίσματα σε λίθους, πού αναφέρονται σε συμμαχίες, διεθνείς για τήν εποχή, όπως π.χ. με τη νήσο Τήνο, αλλά και με πόλεις τής Μ. Ασίας. (Σχετ. P. Paris Elatee la ville εκδ. Thorin Paris 1892).

ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΑΡΙΑ-ΕΙΚΟΝΟΣΤΑΣΙΑ ΣΤΗ ΔΟΡΙΖΑ ΕΛΑΤΕΙΑΣ.
Η συρροή μέσω τής Βλαχόστρατας, ποιμενικών ομάδων και λόγω τής διαλύσεως, τού χωριού Καμαρίου, δημιούργησε περισσότερα κενά, τα οποία έσπευδαν να συννοικισουν νέοι οικιστές, όπως προκύπτει από Συμβολαιογραφικά έγγραφα και τεκμήρια, με τήν υπογραφή μάλιστα, τού παρέδρου Αταλάντης Φιλίππου Παναγιώτου, εκτελούντος προσωρινά χρέη συμβολαιογράφου, γνώστου τής περιοχής, λόγω τής καταγωγής του. Αριθμ. 20 6 - 11 - 1835. Αταλάντη 
Ο κ. Ιωάννης Ρούκης, κάτοικος είς Αταλάντην … εγγυάται περί τής σταθεράς είς το Βασίλειον διαμονής τού Γεωργίου Γούλα, Μήτρου Καλατζή, Γιάννη Περβελούτζου, Μήτρου Περβελούτζου, Κωσταντή Γεροδήμου, Κωσταντή Γιανακούλα, Νικολάου Σαλαγιάννη, κωσταντή Μπαρλαμάκη, Μήτρου Τζουμέρκα, και Νικολάου Γεωργάκη, Σαρακατζάνους αποκασταθησομένους είς χωριό Δόριτσα... Επειδή η ΔΟΡΙΖΑ χαρακτηρισμένη, ώς εθνική γή, όπως και το Δραχμάνι, γεννούσε συνεχείς προσδοκίες ωφελημάτων, από το Δημόσιο, η διεκδίκηση η καταπάτηση εκτάσεων τότε, πού ευνοούσε και η ολιγανθρωπία στον χώρο τής Δόριζας, όπως καί τού Παλούμπεη, λόγω τής μετεγκατάστασης τών κατοίκων, στο Μάνεσι, ελευθέρωνε βοσκοτόπια, κυρίως, πού προσήλκυαν βορειότερους τσελιγκάδες, πού γνώριζαν τον τόπο από τις ετήσιες, μετακινήσεις μέσω, τής “Βλαχόστρατας ” και " Βαρβαρόστρατας", όταν στάθμευαν υποχρεωτικά, καί , στο πηγάδι τού “ Μπαλούμπεη” για ύδρευση και ανάπαυση. Έτσι άλλοι έρχονταν και άλλοι έφευγαν, όπως συμβαίνει πάντα στα πλούσια μέρη. Αυτό προκύπτει από έγγραφο ΓΑΚ Λαμίας (Αρχ. Συμβολαιογράφου Αλ. Χατζίσκου 11033/1860). «… Οι αδελφοί Γεώργιος και Ευθύμιος Σακκάς γεωργοί κάτοικοι Μπεκής Λαμίας συμφώνησαν μαζί με τούς Ν. Κολοφωτιά, Δ. Τσαούση, Αθ. Μπρουχούτα και Ε. Παναγιώτου, κατοίκου Φραντζίου και Ν. Καραγκούνη… ίνα μεταβώσει οικογενειακώς και κατοικήσωσι είς το εθνικόν χωρίον Δόριζα τού Δήμου Ελατείας τής επαρχίας Λοκρίδος μέχρι τέλος Οκτωβρίου…» με τήν προϋπόθεση παραχωρήσεως γής για καλλιέργεια και βοσκή.
Επίσης οι συνθήκες αυτές, οδηγούσαν επίσης, στήν λιθολόγηση τών ερειπίων, ακόμη και τού Πύργου, αφού oι λίθινες κατασκευές στήν πεδιάδα, ήταν σπάνιες, και , συνήθως οι λίθοι ήσαν προϊόντα λιθολόγησης υπολειμμάτων, αρχαίων κατασκευών, οροσήμων, κτιρίων, ακόμη και οικισμών, σε εγκατάλειψη, όπως π.χ. τής Δόριζας, όπου ο Πύργος, πού σημειώνεται και καταγράφεται από τούς περιηγητές, εχρησιμοποιήθη το υλικό της, για τις λιθόκτιστες οικίες, κατοίκων με ισχυρό εισόδημα, στις αρχές του 20ου αιώνα, κυρίως στο Μάνεσι.
Ενώ τα κτίσματα, γενικά έχουν λιθολογηθεί, μη εξαιρουμένων τών εκκλησιών, από τις οποίες διακρίνεται, μόνο ένας λιθοσωρός στον χώρο του, του Ιερού, δύο υπέροχα εικονοστάσια, είναι τα εναπομείναντα δείγματα, τής κώμης, ή χωριού τής Δοριζας.

Σημ. Επιπροσθέτως παρατίθεται και μερικός ονομαστικός κατάλογος κατοίκων Δόριζας τού έτους 1846, αφού δεν έχουν διασωθεί αρχεία τών οικισμών αυτών, αλλά από διάσπαρτα έγγραφα αποσπασματικές πληροφορίες, από τις οποίες, με δυσκολία και με το ενδεχόμενο αστοχίας και σφάλματος μπορούμε να σχηματοποιήσουμε τήν ανθρωπογεωγραφία τού οικισμού αυτού, συμβάλλοντας κατά δύναμιν, στήν διάσωση στοιχείων και δεδομένων, πού ίσως στο μέλλον, φανούν χρήσιμα σε αξιότερους ερευνητές. Το παραμικρό στοιχείο μπορεί να αποτελεί κατά την ευαγγελική ρήση «… τον λίθον ον απεδοκίμασαν οι οικοδομούντες και ετέθη είς κεφαλήν γωνίας..». Στο έγγραφο αναφορά τών κατοίκων, υπέρ τής διατηρήσεως, τής Μονής Αγ. Μαρίνης, το 1846, τεκμηριώνεται και ένα είδος Δημοτολογίου τής εποχής. Όμως η κακογραφία η ξεθωριασμένη μελάνη, περιορίζει αρκετά τη δυνατότητα ταυτοποίησης και ζητείται η συγκατάβαση τού αναγνώστη στήν εργώδη προσπάθεια πού κατεβλήθη. Με τήν σειρά αναφέρεται, το ονοματεπώνυμο, η διαμονή, ή η καταγωγή π.χ. εκ Δόριζας, ή ηθική αμοιβή - σιδηρούς σταυρός – ο αριθμός αιτήσεως αναγνωρίσεως με τον αριθ. πρωτοκόλλου τού Δήμου Ελατείας – χρονολογία - αριθμός εγγράφου Γ.Α.Κ. (Γεν. Αρχείων τού Κράτους) κ.λ.π., όπου υπάρχουν.