Παντελής Μπουκάλας, ΄΄ Όταν το ρήμα γίνεται όνομα- Η “αγαπώ” και το σφρίγος της ποιητικής γλώσσας των δημοτικών΄΄

Τα δημοτικά τραγούδια υπέστησαν ό, τι και η αρχαιοελληνική κληρονομιά. Κινδύνεψαν να μαγαριστούν από τους ελληνοκάπηλους κιβδηλοποιούς, των δικτατορικών καθεστώτων συμπεριλαμβανομένων.....

Τα προστάτεψε όμως η υψηλή ποιητική τους αξία, το εσώτερο ήθος τους. Η ανάκτησή τους με τους τρόπους της ανοιχτόκαρδης αγάπης, αλλά και με τους όρους της ανοιχτόμυαλης ανάγνωσης, στηριγμένης στις μεθόδους και τα πορίσματα της επιστήμης, μόνο να μας ωφελήσει μπορεί. Και να μας τέρψει.
Με τον ανά χείρας τόμο, αφιερωμένο στην εξαιρετική γλωσσική δημιουργικότητα της ποίησης, πρωτίστως της δημοτικής, ξεκινάει το ταξίδι της η σειρά: “Πιάνω γραφή να γράψω… Δοκίμια για το δημοτικό τραγούδι'. Όταν ολοκληρωθεί, θα έχουν διερευνηθεί περί τα είκοσι θέματα. Με την ανώνυμη ελληνική ποίηση πάντα στο κέντρο, αλλά με πυκνές επισκέψεις στην επώνυμη σε όλες τις φάσεις της, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, καθώς και στην ανώνυμη γειτονικών μας λαών. Συντροφοδότης ο κόσμος των παραδόσεων, των παραμυθιών και των παροιμιών, αλλά και της αρχαίας μυθολογίας.
Να πω ιστορίες, αυτό θέλω: την ιστορία μιας λέξης (όπως ή λέξη αγαπώ και η μεταβολή της από ρήμα σε ουσιαστικό: η αγαπώ / ο αγαπώς), ενός μοτίβου (και το μουστάκι του έστριφτε…), ενός λογοτεχνικού τεχνάσματος (λ.χ. οι αδύνατες ευχές), συμβόλων που υπηρετήθηκαν συστηματικά από την ανώνυμη ποίηση (το μαντίλι, η ελιά σαν σημάδι του σώματος, ο αριθμός εννιά), ενός πάθους (το ενεπίγνωστο οιδιπόδειο στα δημοτικά), ενός τραγουδιού ('Κόκκιν’ αχείλι φίλησα', “Η μάνα η φόνισσα' ή “Ο γυρισμός του ξενιτεμένου') ή μιας κατηγορίας τραγουδιών (της αγάπης, της ξενιτιάς ή των μοιρολογιών)· τέλος, την ιστορία της σχέσης ορισμένων ποιητών μας (η συγκεκριμένων ποιημάτων τους) με τη δημοτική ποίηση.
Και να πω τις ιστορίες αυτές περίπου κατά τον τρόπο των παραμυθιών: με κλαδιά και κλαδάκια να ξεφυτρώνουν σχεδόν ατιθάσευτα πάνω στον κορμό, και δίχως τον φόβο της επανάληψης. Αλλά και με την παράθεση όσο το δυνατόν περισσότερων ακέραιων τραγουδιών, ώστε να αναμοχλεύεται αποτελεσματικότερα η μνήμη του αναγνώστη. Και να φανερώνεται πλήρης στα μάτια του η ποιητική ωραιότητα.

(Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

`
`

*******************************************************************

`
-Τι ξεχωριστό έχουν τα δημοτικά τραγούδια και γιατί ίσως τα τελευταία χρόνια είναι ξεχασμένα από πολλούς;

-Το ξεχωριστό γνώρισμα των δημοτικών είναι βέβαια το ότι αποτελούν δημιουργήματα του προφορικού λόγου και δεν έχουν ιδιοκτήτη. Ακόμα κι αν η αρχική έμπνευση είναι ενός ταλαντούχου ατόμου, οι στίχοι τους έπρεπε να περάσουν από τη λαϊκή επεξεργασία για να καθιερωθούν. Κι αυτό γινόταν από νυχτέρι σε νυχτέρι, από ξόδι σε ξόδι, από πανηγύρι σε πανηγύρι, από το ένα ξεπροβόδισμα του “ξενίτη' στο άλλο, αλλά και την ώρα της δουλειάς, στον κάμπο ή το βουνό. Γι΄ αυτό άλλωστε τα δημοτικά υπάρχουν σε πολλές παραλλαγές. Επειδή δουλεύονταν συνεχώς.

Ο πολιτισμός μας δεν είναι πια προφορικός και καθαυτό δημοτικά δεν δημιουργούνται πια, εκτός ίσως από ορισμένες μαντινάδες. Μολαταύτα είναι πολλά τα τραγούδια που δεν έχουν λησμονηθεί, πρωτίστως όσα επαναλαμβάνονται σταθερά στα πανηγύρια ή ακούγονται με την αφορμή των εθνικών επετείων. Από την άλλη, οι παραλογές είναι πλέον στη μνήμη των μελετητών παρά του δήμου. Αλλά και τα βιβλία και οι δίσκοι είναι πάντα εκεί περιμένουν. Και πάντα βρίσκονται καλές παρέες που έρχονται στο κέφι και θυμούνται ακόμα και κάποια από τα τραγούδια που θεωρούνται ξεχασμένα.

-Πώς επιλέξατε αυτό τον τίτλο και πώς δώσατε μέσα από τις σελίδες του βιβλίου σας τα όσα θέλατε να πείτε;

-Στον τίτλο με οδήγησε το ίδιο το γραμματικό φαινόμενο που συνάντησα σε πάμπολλα δημοτικά τραγούδια, σε όποιο σημείο της Ελλάδας κι αν συντέθηκαν. Εννοώ τη μετατροπή του ρήματος αγαπώ σε όνομα ουσιαστικό, και στα δύο γένη, “η αγαπώ' και “ο αγαπώς' ή “ο αγαπός'. Με αυτή τη μετατροπή στο κέντρο, με την οποία συνοψίστηκαν ευφυέστατα και τερπνότατα σε μία και μόνο λέξη όλα τα ερωτικά εγκώμια, εξέτασα γενικότερα τη γλώσσα των δημοτικών μας, τον πλούτο της, την ευστροφία της, τη σπουδαία συνθετική ικανότητά της, τον φιλοπαίγμονα χαρακτήρα της, που δεν αναδεικνύεται μόνο στα σατιρικά ή στα αποκριάτικα, και τέλος την ικανότητά της να λέει το καίριο με τον πιο απλό τρόπο. Αναζήτησα επίσης τα αποτυπώματά της στο έργο των επώνυμων ποιητών που αγάπησαν το δημοτικό τραγούδι, του Σολωμού, του Παλαμά, του Καζαντζάκη και τόσων άλλων.

Παράλληλα διερεύνησα, όσο μπορούσα, την αρχαιοελληνική και τη βυζαντινή ποίηση, για να δω με ποιον τρόπο λειτουργούσε και σε αυτές η γλωσσική ποιητική μηχανή. Για παράδειγμα, αφιερώνω πολλές σελίδες στην παραγωγή πολυσύνθετων λέξεων, οι οποίες φαίνεται πως αποτελούν παμπάλαιο και σταθερό έρωτα της ελληνικής ποίησης, τουλάχιστον μέχρι τον 20ό αιώνα.

-Τι σας αρέσει και τι σας θλίβει στη σημερινή ελληνική λογοτεχνία;

-Με λυπεί το γεγονός ότι υπάρχουν συγγραφείς που μετά το δεύτερο ή το τρίτο βιβλίο τους θεωρούν τον εαυτό τους ικανό να παραδώσει “μαθήματα δημιουργικής γραφής' επ’ αμοιβή. Και μου αρέσει το ότι εξακολουθεί να υπάρχει και καλή ελληνική λογοτεχνία που εμπιστεύεται τον εαυτό της και δεν θορυβεί.

`

Από συνέντευξη του Παντελή Μπουκάλα, ΕΔΩ

`

***************************************************************

Περιεχόμενα
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
- Το επίμονο θάμβος των δημοτικών τραγουδιών
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
- Τα νήματα της μνήμης
- Λίγες εκατοντάδες ή πολλές χιλιάδες;
- Αναμόρφωση και νοθεία
- Κρίνετε ίνα κριθήτε
- Ευτελή, χυδαία, αγυρτικά
- Τα της εκδόσεως
- Χειρόγραφα δώρα
- Της ευγνωμοσύνης
- Βιβλιογραφικός οδηγός
- Όταν το ρήμα γίνεται όνομα: η Αγαπώ και το σφρίγος της ποιητικής γλώσσας των δημοτικών
ΚΑΙ ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΛΟΓΙΑ ΄ΝΑΙ
ΤΟ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ
- Το -θεν που… δεν
- Το νόημα των παρεκκλίσεων
- Πειράγματα λέξεων, πειράματα εικόνων
- Ρήματα άπαξ, ονόματα άπαξ
- Στον κόσμο των μοιρολογιών
- Η βέργα και το καλάμι
- Ποθών, ποθούμενος και ποθητός
- Οι ανάγκες της έκφρασης
- Το φύλο και η γλώσσα
- Το νόημα των ήχων
- Παρηχητικές δεισιδαιμονίες
- Σύμφωνα και φωνήεντα
- Η έγνοια του εννιά
- Ανορθόδοξες γενικές
- Η θάλασσα, της θαλάσσου
- Από το ανώνυμο στο προσωπικό
- Στάση Λιβιδώ
- Λοξοδρομίες και αλλόγυροι
- Ένας συγκριτικός σαν υπερθετικός
- Ξανά - μανά
ΤΑ ΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ
- Το πάθος των συνθέτων
- Εδώδιμα πολυσύνθετα
- Το νομισματοκοπείο των συνθέτων
- Πολυσύνθετοι καβγάδες
- Και οι άγιοι έχουν οργή
- Ο Αλκαίος, η Σαπφώ και η λεξιπλασία
- Ησιόδεια και ομηρικά παίγνια
- Ο κόσμος των επιθέτων
- Ερωτογραφική παραγωγικότητα
- Από την ιστορία ενός τραγουδιού
- Βάτους κι αγκάθια πάτησα
- Ο αγαπώς και η αγαπώ
- Η αγαπώ στα λεξικά
- Χρήσις αρχαιότατη
- Ουσιαστικοποιός δύναμις
Σημειώσεις
Ευρετήρια
Ονόματα
Όροι και λέξεις
Τίτλοι λογοτεχνικών έργων, βιβλίων, ποιημάτων, τραγουδιών, εφημερίδων και περιοδικών

poiein.gr