οδηγούμεθα; Ενας Κατακουζηνός να εκθέτει σπίτι του έναν κομμουνιστή μπογιατζή. Να τον επαινεί ο Σεφέρης και να κόπτεται υπέρ αυτού ένας Χατζηκυριάκος Γκίκας! Που οδηγούμεθα ύψιστε Θεέ;»....
Ο «παλαβός μπογιατζής» που υπονόμευε την καθαρότητα» του Ελληνισμού
Κάπως έτσι η εφημερίδα «Αθηναϊκή» υποδεχόταν το το 1964 την πρώτη έκθεση έργων του λαϊκού ζωγράφου, Θεόφιλου στην Αθήνα στο σαλόνι του μεγαλοαστού Αθηναΐου ψυχίατρου, Αγγελου Κατακουζηνού και της συζύγου του, Λητώς. Ο δεξιός τύπος της μετεμφυλιακής εποχής απαξίωνε ως το μεδούλι τον «παλαβό μπογιατζή», εκπρόσωπο μιας τέχνης που έμοιαζε να πήγαζε από τα κεντήματα της Κρήτης ή τα ξωκλήσια της Μάνης υπονομεύοντας την «καθαρότητα» του Ελληνισμού ενώ ο αριστερός απορούσε πως ένα παιδί του λαού μπορούσε να βρει στέγη σ' ένα τέτοιο σαλόνι.
Ο ζωγράφος που έφτιαχνε Μεγαλέξανδρους στα καφενεία
Κι όμως, στο σαλόνι αυτό (που σήμερα στεγάζει το Ιδρυμα Κατακουζηνού) έγινε το πρώτο βήμα για την καταξίωση ενός ζωγράφου που έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην περιφρόνηση και στην φτώχεια. Του ζωγράφου από τη Βαρειά της Λέσβου που έφτιαχνε Μεγαλέξανδρους και Γοργόνες στα καφενεία στις ταβέρνες και στα Χάνια για ένα κομμάτι ψωμί, του καλλιτέχνη που έγινε αντικείμενο χλεύης για την εμμονή του να φορά φουστανέλα όπως οι ήρωες που απεικόνιζε στα έργα του.
Το πρώτο από τα οκτώ παιδιά μιας φτωχής οικογένειας
Ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ ή Θεόφιλος Κεφαλάς ή Κεφάλας, ή απλά Θεόφιλος γεννήθηκε κάπου μεταξύ του 1968 και 1971, πρώτο από τα οκτώ παιδιά μιας φτωχής οικογένειας. Ογδόντα δύο χρόνια μετά το θάνατό του, 37 έργα του από το Μουσείο -Βιβλιοθήκη Στρατή Ελευθεριάδη - Teriade χαρακτηρίζονται μνημεία από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων.
Πως ανακαλύφθηκε ο Θεόφιλος
Ο συλλέκτης έργων τέχνης Στρατής Ελευθεριάδης - Teriade ήταν από τους λίγους που πίστεψε στο ταλέντο και την «πνοή» των έργων του Θεόφιλου. Εργα του πρωτοείδε ο ζωγράφος Γιώργος Γουναρόπουλος και γύρω στα τέλη του 1920 ο Teriade στη Μυτιλήνη. Η γνωριμία του Θεόφιλου με τον Teriade συνέβαλλε αρχικά στη βελτίωση των συνθηκών επιβίωσής του και μετέπειτα στην σταδιακή αναγνώριση του έργου του η οποία έγινε δυστυχώς μετά θάνατον. Ο Θεόφιλος πέθανε στις 24 Μαρτίου του 1934, πιθανότατα από τροφική δηλητηρίαση.
«Ο Παπαδιαμάντης της ζωγραφικής»
Ως το Σεπτέμβριο του 1935, ένα χρόνο μετά τον θάνατο του η μνεία στο έργο του ήταν ελάχιστη. Στις 20 Σεπτεμβρίου του χρόνου του θανάτου του Θεόφιλου δημοσιεύεται στα Αθηναϊκά Νέα μια συνέντευξη του Teriade με τίτλο: «Μια καλλιτεχνική ανακάλυψη. Ένας άγνωστος μεγάλος Έλληνας λαϊκός ζωγράφος, ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ» και την επόμενη χρονιά οργανώνεται από τον Teriade έκθεση έργων του στο Παρίσι. Ο Τάκης Μπαρλάς αποκαλεί τον Θεόφιλο «Παπαδιαμάντη της ζωγραφικής» κι ο Γιώργος Σεφέρης μιλά το 1947 μιλάει για τον καλλιτέχνη σε έκθεση έργων του στο Βρετανικό Συμβούλιο Αθηνών συσχετίζοντάς τον με τον Μακρυγιάννη.
«Το βρισίδι που φάγαμε στα χρόνια της έκθεσης Θεόφιλου το ξεχνάς;...»
Η υπόθεση - Θεόφιλου αρχίζει να γίνεται ολοένα και περισσότερο γνωστή και να απολαμβάνει τη στήριξη μιας μεγάλης μερίδας ανθρώπων της πνευματικής αφρόκρεμας της εποχής. «Το βρισίδι που φάγαμε στα χρόνια της έκθεσης Θεόφιλου το ξεχνάς. Καλά κάνεις», έγραφε σε επιστολή του προς το Γιώργο Σεφέρη ο Αγγελος Κατακουζηνός, ο οποίος δεν είχε σκοπό να παραιτηθεί από την προσπάθεια ανάδειξης του παρεξηγημένου ζωγράφου.
Το Μουσείο Θεόφιλου που διαμόρφωσε ο Γιάννης Τσαρούχης
Επειτα από παράκληση του Teriade, ο Κατακουζηνός προβαίνει στις απαραίτητες ενέργειες για τη δημιουργία του Μουσείου Θεόφιλου, ενώ τη διαμόρφωσή του αναλαμβάνει ο Γιάννης Τσαρούχης. Τα εγκαίνια γίνονται σε πανηγυρικό χαρακτήρα το 1965 παρουσία σημαντικών εκπροσώπων της «γενιάς του '30» η οποία στήριξε το έργο του Θεόφιλου. Το 1976, το υπουργείο Πολιτισμού προχώρησε σε χαρακτηρισμό των έργων του Θεόφιλου «οπουδήποτε και εάν ευρίσκονται» ως έργα «χρήζοντα ειδικής κρατικής προστασίας»
Ποια έργα του Θεόφιλου χαρακτηρίστηκαν ως «κινητά μνημεία»
Τα 37 έργα που χαρακτηρίστηκαν ως «κινητά μνημεία» είναι έργα που ζωγράφισε ο Θεόφιλος για τον Στρατή Ελευθεριάδη - Teriade, μετά τη γνωριμία τους. Τα έργα φιλοτεχνήθηκαν από το 1927 έως το 1933. Σημειώνεται ότι, μέσα στα έξι αυτά χρόνια, ο Θεόφιλος δημιούργησε πάνω από 120 πίνακες. Τα 37 από αυτά ο συλλέκτης τα δώρισε στο Μουσείο, που φέρει το όνομά του στη Βαρειά της Λέσβου, και τα υπόλοιπα τα στέγασε στο γειτονικό Μουσείο Θεόφιλου, που χτίστηκε με δικές του δαπάνες και, στη συνέχεια, το δώρισε στον δήμο Μυτιλήνης.
Για την προστασία του έργου του ζωγράφου...
«Σημειώνεται ότι, η παραπάνω κήρυξη δεν αναιρεί τον γενικό χαρακτηρισμό του 1976 του συνόλου της καλλιτεχνικής παραγωγής του Θεόφιλου, αλλά εξατομικεύει τα έργα, με σκοπό την καλύτερη προστασία του έργου του ζωγράφου», σημειώνεται από την Πολιτεία.
γιατί άραγε διαφοροποιούνται τα έργα που ανήκουν στο μουσείο Ελευθεριάδη από τα σύγχρονά τους ,επίσης κινητά, που δωρήθηκαν στον Δήμο Μυτιλήνης;
ΑπάντησηΔιαγραφήΊσως δεν θα ήταν περιττή η αναφορά της σχετικής απόφασης του ΚΣΝΜ.
Προφανώς εκ παραδρομής , αναφέρεται στο άρθρο ότι ο Θεόφιλος γεννήθηκε μεταξύ των ετών 1968 και 1971.
ευχαριστούμε για τις πληροφορίες και για τις εικόνες από τα έργα.