Η ΟΜΗΡΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ "ΜΟΥ ΛΥΘΗΚΑΝ ΤΑ ΓΟΝΑΤΑ"

Βίκτωρ Σαμπώ

Στο Ομηρικό έπος υπήρχε η πίστη ότι η έδρα των σωματικών δυνάμεων βρίσκεται στα γόνατα (γόνυ). Ισχυρός πολεμιστής ήταν αυτός με τα ανθεκτικότερα γόνατα......

Έτσι βλέπουμε τον Ιδομενέα να έχει χτυπήσει τον Οινόμαο αλλά να μην καταφέρνει να τον σκυλεύσει γιατί δεν ήταν πια στέρεα τα γόνατα του (ου γαρ ετ' έμπεδα γυία ποδών Ραψωδία Ν στίχος 512). Ο Αχιλλέας λέει ότι δεν θα ξεχάσει τον φίλο του όσο βρίσκεται ανάμεσα στους ζωντανούς και σαλεύουν τα γόνατα του (φίλα γούνατ'  ορώρη, ρ.Ι 610). Σε αντίθεση με τα γόνατα του πολεμιστή, τα γόνατα της Ανδρομάχης τρέμουν (ελελίχθη γυία, ρ.Χ 448) από τον φόβο. Ο Έκτορας λίγο πριν τον θάνατο του, για να ξορκίσει τον Αχιλλέα να τον λυπηθεί, επικαλείται τη ζωή του, τους γονείς του και τα γόνατα (γούνων) του.

Η Ανδρομάχη που παρακολουθεί τον Έκτορα να ψυχορραγεί, χτυπά το στήθος της ενώ τα γόνατα της έχουν παγώσει (νέρθε δε γούνα πήγνυται ρ. Χ). Ο Όμηρος σε όλο του το έπος υπογραμμίζει την σημασία και την αξία όχι του σώματος με την σημερινή χρήση του όρου, αλλά των μελών του, δίνοντας έμφαση στα άκρα (πόδια, γόνατα). Οι Ομηρικές αναφορές στα πόδια είναι συχνότατες (πόδας ωκείς, ποδάρκης, ποσσί κραπνοίσι, καρπαλίμοισι πόδεσι) και η ταχύτητα είναι σημαντική κατά την διάρκεια της μάχης.

Η έκφραση "μου λύθηκαν τα γόνατα" που χρησιμοποιούμε ευρέως σήμερα, είναι η ομηρική έκφραση "λύσε δε γυία" Ραψωδία Π, στίχος 312, έκφραση που χρησιμοποιούσε ο Όμηρος για να τονίσει είτε την σωματική και ψυχική αδυναμία του πολεμιστή, η σε μερικές φορές την επιθανάτια αγωνία του οπλίτη.

Φράσεις γόνατο (το) |γονάτ-ου | -ων|

1.    Η άρθρωση τού ανθρώπινου ποδιού μεταξύ μηρού και κνήμης, που επιτρέπει στο πόδι να λυγίζει

2.     παίρνω θέση ικεσίας, ικετεύω: τον θερμό-παρακάλεσα, έπεσα στα γόνατα, αλλά αυτός τίποτα ανένδοτος.

3.    Η φούστα σταματούσε περίπου στο γόνατο μέχρι τα γόνατα.

4.    Παίζω το μωρό στα γόνατά μου (πάνω στα γόνατα μου) παίρνω το παιδί στα γόνατά μου.

5.    Λύνονται ή κόβονται τα γόνατα (κάποιου) για περιπτώσεις μεγάλης και καταλυτικής συγκίνησης ή κλονισμού (συνήθ. από είδηση απρόσμενη ή δυσάρεστη).

6.     Μου κόπηκαν τα γόνατα απ’ την τρομάρα μου λύθηκαν τα γόνατα για περιπτώσεις που κάτι γίνεται με μεγάλη προχειρότητα ή βιασύνη.

7.    Αυτή η εργασία φαίνεται πως είναι γραμμένη στο γόνατο. συν. στο πόδι (γραμμένος) στο γόνατο I στο πόδι.

8.    Αναλαμβάνω την επίβλεψη και τη φροντίδα (κάποιου) από πολύ μικρή ηλικία· έχει μεγάλο δέσιμο με την αδελφή της. στα δικά της γόνατα μεγάλωσε μεγαλώνω (κάποιον) στα γόνατα μου.

9.    (Συνεκδ ) (σε παντελόνια): Στο τμήμα τού υφάσματος που καλύπτει την περιοχή τού γονάτου και δημιουργείται χαλάρωση και παραμόρφωση του υφάσματος, κάνει γόνατο.

10.  Ήρθε τώρα και αυτή η έκτακτη εισφορά και μας γονάτισε (μετφ. μας διέλυσε οικονομικώς) μας γονάτισε.

11.  Συγγενικά. Δ. σημαίνει μεταφορικά το σκύψιμο της Κεφαλής και των γόνατων, συνών. γονυκλισία ή προσκύνησις.

12.  Οι μετάνοιες διαιρούντο σε Μικρές μετανοίας με μικράν κλίση της Κεφαλής και των γόνατων (υποκλίσεις) και τις Μεγάλες μετάνοιες που λέγονται και στρωτές για τι τότε απλώνεται όλο το σώμα μέχρι προσκολλήσεως του προσώπου στο έδαφος όπως μαρτυρούν τα τυπικά πολλών μοναστηριών.

13.  Παράγωγα Αυτός που έχει μεγάλα γόνατα (πβ.. Παλαμάς, Κεφάλας, Μυταράς) Γονατάς