Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ Π. ΔΗΜΑΚΗ ΣΤΑ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΗΡΙΑ ΜΝΗΜΕΙΟΥ ΜΑΧΗΣ ΜΑΝΕΣΗΣ - ΑΛΗΣΑΧΟΥ

...Χρέος ιερό και καθήκον μας συγκεντρώνει σήμερα στον χώρο αυτό, την Αλησακόγουρνα, όπως την αποκαλούν οι  εγκάτοικοι, για να αποδώσουμε την τιμή που ανήκει στους αγωνιστές, που κατάφεραν να σταματήσουν την στρατιά του Δεμίρ-Πασά και να κερδίσουν σημαντικό ψυχολογικό πλεονέκτημα που έπαιξε σπουδαίο ρόλο, στην εξέλιξη του απελευθερωτικού αγώνα του 1821....

Χρέος ιερό και καθήκον μας συγκεντρώνει σήμερα στον χώρο αυτό, την Αλησακόγουρνα, όπως την αποκαλούν οι  εγκάτοικοι, για να αποδώσουμε την τιμή που ανήκει στους αγωνιστές, που κατάφεραν να σταματήσουν την στρατιά του Δεμίρ-Πασά και να κερδίσουν σημαντικό ψυχολογικό πλεονέκτημα που έπαιξε σπουδαίο ρόλο, στην εξέλιξη του απελευθερωτικού αγώνα του 1821. Εδώ θα παραθέσουμε ακριβώς πως περιγράφει ο Α. ΓΟΥΔΑΣ (ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ ΤΟΜ. Η) την ΜΑΧΗ ΜΑΝΕΣΗΣ – ΑΛΗΣΑΧΟΥ την 20^η Ιουλίου 1821.

«... Της μεν εμπροσθοφυλακής ταύτης αρχηγός ήτο ο Δεμίρ Πασάς, άγων τρισχιλίους περίπου εν όλω πεζούς τε και ιππείς και πυροβολιστάς, έχοντας και ορεινά τινά κανόνια. Οι δε αρχηγοί των Ελλήνων, μόλις πεντακοσίους έχοντες, απεφάσισαν να κωλύσωσι την περαιτέρω πρόοδον των εχθρών επί του πεδίου Ελατείας. Αλλ’ οι μεν υπ’ αυτούς βλέποντες μακρόθεν τους ιππείς, κεκυφότας επί τα εφίππια των υποζυγίων, ίσως ίνα ελαττώνωσι την επιφάνειαν του σώματος, την εις τας σφαίρας των εχθρών εκτεθειμένην, υπολαβόντες ταύτα ως φέροντα ουχί άνδρας αλλά θησαυρόν (χαζνές), ώρμησαν εναντίον των διαταγών των αρχηγών των, να διασπάσωσι τούτον. Οι δε εχθροί ιδόντες αυτούς ολιγίστους απεπειρώντο να κυκλώσωσι. Και οι μεν Μπούσγος και Μανίκας μετά τριακοσίων πεντήκοντα κατέφυγον εντός περιβόλου εκκλησίας, αλλά πριν ή κυκλωθώσιν εντελώς 

απεσύρθησαν. Οι μεν περί τους Μπούσγον, και ιδίως οι ασθενείς, και ο Μανίκας, λέγει ο Φιλήμων, διεσκορπίσθησαν υπό του φόβου, άμα παρουσιασθέντων των εχθρών, ών οι ιππείς κατεδίωξαν αυτούς φεύγοντας και εφόνευσαν υπέρ τους είκοσι πέντε, ο δε Τράκας πολεμήσας γενναίως καθ’ όλην την ημέραν, εφόνευσε μεν πολλούς των εχθρών, αλλ’ ουδέν έτερον ηδυνήθη. Και ούτως ο Δεμίρ Πασάς προυχώρησεν εις Λεβάδειαν, εκ δε του Τράκα εφονεύθη εις τότε, ο γενναίος και λίαν ενθουσιών Παπά Γεώργιος «Πεσχένιος» (από το Μπεσχένι). Επί της φυγής δε και του διασκορπισμού των άλλων ο μεν Τράκας εκλείσθη εις χαμόγαιον πλινθόκτιστον οικίαν προ της εκκλησίας και εκεί απεφάσισε να θυσιασθή μάλλον ή να υποχωρηση και γίνη παραίτιος αφεύκτου καταστροφής των πάντων. Οι δε Τούρκοι περικυκλώσαντες αυτόν πανταχόθεν και μη δυνηθέντες να αλώσωσι δι’ αλλεπαλλήλων εφόδων, έστησαν εγγύτατα κανόνια και δι’ αυτών το μεν ήμισυ της στέγης κατέκαυσαν, άπασαν δε την λοιπήν και τα πλίνθινα τοιχώματα κατεκρήμνισαν. Τότε ο Τράκας και οι υπ’ αυτόν ως λέοντες έσκαψαν δια των γιαταγανίων των όπισθεν των πλίνθων βόθρους τινάς μάλλον ή προχώματα και όπισθεν αυτών επολέμουν καρτερικώτατα. Αλλά μετ’ ου πολύ τα τουφέκια των κατέστησαν άχρηστα ένεκα της ιλύος (λάσπης), της εν τοις σωλήσιν αυτών καείσης πολλής πυρίτιδος. Ιδών δε τούτο ο Τράκας, πληροί καλώς το όπλον το, ουρεί εν τω σωλήνι, αποσπά δια του οβελού (τουφεκόβεργας) την ιλύν από των τοιχωμάτων, διαλύει αυτήν εντός του ούρου, πυροβολεί και  εκκαθαίρει το όπλον. Αυτό τούτο διατάσσει και τον παρ’ αυτώ άριστον σκοπευτήν Ντζιουτζιούκον,  σκοπεύουσιν αμφότεροι δε πυροβολιστάς και πίπτουσιν ούτοι. Σκοπεύουσιν αλληλοδιαδόχως και άλλους πυροβολιστάς μόνον και φονεύουσιν ή καθιστώσιν εκτός μάχης σχεδόν τους πάντας. Τότε δε δυστυχώς φονεύεται ο Παπά-Γιώργης. Αλλά τούτον μεν ούτε είδον ούτε εσκύλευσαν οι Τούρκοι. Ιδόντες όμως άπαντας τους πυροβολιστάς των εκλείψαντας, αποδειλιώσι και αποσύρονταν περί την δείλην, ανατιθέμενοι την άλωσιν εις την πείναν. Αλλά ο Τράκας εμαγείρευσε πριν πεινάση.Μολις αποσυρθέντων των εχθρων, θάπτουσι τον Παπά-Γιώργην οι περί τον Τράκαν και ορμώσι ξιφήρεις. Σκυλεύουσιν άπαντας τους νεκρούς  των πολεμίων, φονεύουσι και άλλους και διασώζονται άπαντες έμπλεοι λαφύρων. Εξ’ αυτών μόνο δύο αργυράς και επιχρύσους πιστόλας ενός χιλιάρχου, ον ιδιοχείρως εφόνευσεν ο Τράκας, ετήρησεν υπέρ εαυτού, σωζομένας παρά τω υιώ Λεωνίδα (ο μόνος υιός του Κομνά Τράκα και επί πολλά έτη κατόπιν δήμαρχος και βουλευτής Λαμίας), άπαντα δε τα λοιπά διένειμε τοις υπ’ αυτόν...... Ο δε Μπούσγος, ότε περί την δείλην έπαυσεν ο κανονιοβολισμός,έγραψεν εξ Αγίας Μαρίνας προς τον εν Σουβάλα ευρισκόμενον Οδυσσέα Ανδρούτσον: «... Ο πόλεμος έπαυσε και αγνοούμεν τι απέγειναν οι ιδικοί μας κλεισμένοι, αλλά εάν δεν εκλείετο ο Κομνάς Τράκας εις Αλησάκι της Μάνεσης, ουδείς εξ ημών των φευγόντων θα έμενε ζωντανός από το καταδιώκον ημάς ιππικόν των Τούρκων». Δια την νίκην δε και σωτηρίαν του αυτήν ο Τράκας έκτισεν εις την Αγόριανην και εις την θέσιν  Ζαμπιώ ναόν του προφήτου Ηλίου «Αγίου της ημέρας της μάχης».΄Ετσι το Αλήσαχον του χωρίου Μάνεσι Δραχμανίου του Δήμου Ελατείας έγινε το δεύτερον Χάνι Γραβιάς, ο δε Τράκας εδώ εμιμήθη προφανώς τον ήρωα εκείνον της 8^ης Μαΐου 1821, τον Οδυσσέα Ανδρούτσον.Η εξασθένιση της στρατιωτικής ισχύος του Οθωμανικού Κράτους στην περιφέρεια του, μετά την στάση του Αλή-Πασά των Ιωαννίνων, ευνοούσε την επανάσταση των Ελλήνων βάσει των συγκυριών. Η γεωστρατιωτική σημασία των διαβάσεων, του Καλλιδρόμου, Θερμοπυλών, Φοντάνας, Βασιλικής Οδού προς Ελάτεια, αποκτούσαν ιδιαίτερη σημασία για την εδραίωση ενός ζωτικού επαναστατικού πυρήνα, στο κέντρο της Ελλάδος.Σημ. Οι νίκες η αντίσταση των Ελλήνων, στα Βασιλικά, στο Μάνεσι, στην Γραβιά, δημιουργούσαν στους Οθωμανούς μία νέα εικόνα, όχι ενός ευκόλου αντιπάλου, αλλά ενός αποφασισμένου νέου πολεμιστή, που είχε πίστη και κατέδειξε, ότι και λίγοι αποφασισμένοι άνδρες, μπορούσαν να αντιπαρατεθούν στους τυράννους των προτάσσοντας το όραμα που εκείνοι δεν είχαν, μία ελεύθερη νέα πατρίδα. Έτσι λοιπόν στον ψυχολογικό πόλεμο, η σημασία της Μάχης στο Μάνεση και στο Αλήσαχο είναι καθοριστική. Οι δούλοι, αποκτούν ψυχολογικό πλεονέκτημα, βλέπουν τους τούρκους, όχι ως αήττητους αφεντάδες, αλλά σαν εύκολους στόχους, που με το σθένος και την ορμή μπορούσαν να κερδίσουν.

1. Μάνεση. Ο οικισμός Μάνεσι, ή Μάνεση αναγράφεται στα τουρκικά φορολογικά αρχεία από την απογραφή του 1466 μ.Χ. και το 1506, 1540, 1571. Το ίδιο ισχύει και για το Χούμπαβο* και Μπέλεσι*. Επίσης οι περιηγητές** που διέτρεξαν την κοιλάδα του Κηφισού, αναφέρονται με πολλές λεπτομέρειες στους διάσπαρτους οικισμούς, που επιβεβαιώνουν την κατοίκησιν των Φωκέων, «κατά κώμας». Μέρος μόνο των τουρκικών φορολογικών καταστίχων έχει μελετηθεί και μικρότερο για την κοιλάδα του Κηφισού. Στο μέλλον η έρευνα θα αποκαλύψει πολλά περισσότερα.

* KIEL-SAUERWEIN, OST LOCRIS  1460-1981

** POUQUEVILLE, LEAKE, GELL, BELL, DODWELL, POMARDI, HOLLAND, ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ, STEPHANI κλπ.

2. Η μοναδική επίσημη απεικόνιση των πρώτων χρόνων της παρουσίας του οικισμού Αλήσαχου με το όνομα του βρίσκεται αδημοσίευτη στο ιστορικό αρχείο του Δήμου Ελατείας. Πρόκειται για ένα είδος κτηματολογίου που συνετάχθη από τους δημογέροντες της επαρχίες Μενδενίτζης – Τουρκοχωρίου κατ’ εντολήν, που υπογράφει ο Α. Καλλιφρονάς, ενσφράγιστος και με αριθ. 200. Από την καταγραφή προκύπτει ότι γη ιδιόκτητος δεν υπάρχει, αλλά δύο εγκάτοικοι ο Αθανάσιος Μαντζούκας και ο Γεωρ. Τζιφνιώτης, ο μεν πρώτος καλλιεργεί οκτώ στρέμματα σίτου και δύο κριθής, ο δε δεύτερος ενάμισι στρέμμα σίτου. Καταγράφεται ως έγγιστα η ακαλλιέργητος γη (εθνική;) σε στρέμματα οκτακόσια την 30^ην Μαρτίου 1830.

ΠΡΟΣΩΡΙΝΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ ΤΟΥ 21’

ΕΚ ΤΩΝ Δ.Δ. ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΕΛΑΤΕΙΑΣ

ΔΟΡΙΖΑΣ - ΜΑΝΕΣΙ - ΧΟΥΜΠΑΒΟ - ΜΠΕΛΕΣΙ

«… Γράφε κάλλιο, γράφε του λόγου σου ότι βλέπεις, μας φτάνει κι αυτό…»

Γ. Καραϊσκάκης

απλοί αγωνιστές ποιμένες και αγρότες, συντοπίτες μας, που προκινδύνευσαν για την πατρίδα, τα μεγάλα χρόνια της επανάστασης του 21΄ δεν αξιώθηκαν ακόμη όλοι, ενός μνημοσύνου, των τιμίων και ενδόξων ονομάτων τους από την Ιστορία, που τους προσπέρασε φωτίζοντας με τον προβολέα της δημοσιότητος, μόνον τους επιφανείς αρχηγούς.

Όμως εμείς, τα ιερά των προγόνων φέροντες, θα προσπαθήσουμε με κάθε τρόπο να ανασύρουμε από τα σκονισμένα αρχειακά κατάλοιπα τα ονόματά τους, που απόκεινται σε δυσπρόσιτους χώρους, τιμώντας κατ’ ελάχιστον, τους αγωνιστές συμπατριώτες μας και να τους τοποθετήσουμε, τουλάχιστον, στο στερέωμα του τοπικού μας πανθέου. Τιμή και δόξα στα ξυπόλυτα παλληκάρια, που η δόξα των κράτησε όσο οι αγώνες των, ενώ στο προσκήνιο της Ιστορίας κυριάρχησαν τα μεγάλα γνωστά και χιλιοειπωμένα ονόματα, δικαίως μεν, αλλά όχι μόνον. Κατωτέρω παρατίθεται ένας προσωρινός κατάλογος αγωνιστών και αρχήν από τα διαλυμένα σήμερα χωριά, που προσέφεραν, πολλές φορές δυσανάλογα όχι μόνο την ζωή τους, αλλά και χρηματική ενίσχυση, όπως το εξαφανισμένο σήμερα Χούμπαβο, που η ανάμνησις του ληθαργεί και τείνει να χαθεί από την συλλογική μας μνήμη. Τα χωριά Δόριζα, Χούμπαβο, Τσάρεσι, Παλούμπεη, Αλήσαχο, διελύθησαν μετά το 1850, λόγω του ιδιωνύμου Νόμου ΤΟΔ’ περί ληστείας που υποχρέωνε τους μικρούς οικισμούς, ποιμενικές εγκαταστάσεις κλπ να μετοικήσουν στα πλησιέστερα μεγαλύτερα κέντρα, για να ελεγχθεί, από την Πολιτεία, ο ανεφοδιασμός και η πληροφοριοδότηση των ληστών, που λυμαίνονταν την ύπαιθρο και κατεβασάνιζαν τους κατοίκους. Τα αναφερόμενα χωριά, μετά την πρώτη διοικητική διαίρεση του ελληνικού κράτους και την ίδρυση των δήμων, αποτέλεσαν δημοτικά διαμερίσματα του Δήμου Ελατείας με έδρα το Δραχμάνι, στην προσπάθεια του χωροτάκτη, να ανασυστήσει την χώρα της Ελατείας με προφανή τον λόγο της δημιουργίας προϋποθέσεων αποδόσεως και αποδοχής της εθνικής ταυτότητας στους κατοίκους όταν μετά την μακρά δουλεία, είχαν απωλέσει το κριτήριον, υπό το συμβολικό όνομα της Ελατείας, που υπήρξε η μεγαλύτερη και επιφανέστερη πόλη των Φωκέων έδρα του Κοινού, του Αρχείου, κ.τ.λ. όπου υπήρχαν και οι διοικητικές αρχές που χειρίζονταν τις σχέσεις των πολιτών, αλλά και τις σχέσεις με τις άλλες ελληνικές πόλεις. Στις επιγραφές της Ελατείας υπάρχουν ψηφίσματα σε λίθους, που αναφέρονται σε συμμαχίες όπως π.χ. με τη νήσο Τήνο αλλά και με πόλεις της Μ. Ασίας. (Σχετ. P. Paris Elatee la ville εκδ. Thorin Paris 1892) Οι αναφερόμενοι αγωνιστές δηλώνουν κάτοικοι του χωριού των και υποβάλλουν στον Δήμαρχο Ελατείας,         τα πιστοποιητικά των για την αναγνώρισή των αγώνων τους, υπογραφόμενα από τους οπλαρχηγούς υπό τους οποίους υπηρέτησαν. Τα ομοιότυπα των εγγράφων απόκεινται στο ιστορικό Αρχείο του Δήμου Ελατείας, όπου οι φιλίστορες ή όσων κινηθεί το ενδιαφέρον, από την τοπική κοινωνία και αναγνωρίσουν, σ’ αυτόν, τον κατάλογο τα ίχνη των προγόνων τους, μπορούν να πλοηγηθούν στο συναρπαστικό αλλά δύσβατο χώρο της περιγραφής των αγώνων των. Τα έγγραφα που αναφέρονται, είναι μέχρι τώρα αδημοσίευτα. Χαρά και ρίγη οικογενειακών τιμών και δόξας για τα ξεχασμένα ονόματα, που ελπίζουμε στο εξής να λάμπουν σαν μικρά άστρα στο στερέωμα της τοπικής ιστορίας. Αυτοί είναι οι εκ των θεμελιωτών του νέου Ελληνικού Κράτους, που σήκωσαν το έθνος όρθιο, μετά από μία μακρά δουλεία, χωρίς να χάσουν από τα πατρικοδοσμένα χαρίσματα - και ελαττώματα - τίποτε.

Με την σειρά αναφέρεται, το ονοματεπώνυμο, η διαμονή, ή η καταγωγή π.χ. εκ Δόριζας ή ηθική αμοιβή - σιδηρούς σταυρός – ο αριθμός αιτήσεως αναγνωρίσεως με τον αριθ. πρωτοκόλλου του Δήμου Ελατείας – χρονολογία - αριθμός εγγράφου Γ.Α.Κ. (Γεν. Αρχείων του Κράτους) κλπ όπου υπάρχουν.

ΔΟΡΙΖΑ

1.  Πέτρος Γ. Φουσέκης ή Γκούρλας ή Δρομίδας κάτοικος Δόριζας Δήμου Ελατείας έγγραφο εις το Δημοτολόγιον με αριθ. 3240 αίτηση αναγνωρίσεως 779/250 αριθ.Εγγρ.26788-26789 Δημ. βιβλ.

2.  Νικολάκης Γεροπέτρου κάτοικος Δόριζας Δήμου Ελατείας έγγραφο εισ. 170 αριθ. Αιτήσεως 528 28 Οκτ.1841 εις τον Δήμον Ελατείας σιδηρούς σταυρός.

3.   Νικόλαος Γεωργίου, κάτοικος Δόριζας Δήμου Ελατείας ΕΓΓΡ. 129 ΓΑΚ Πιστοποιητικόν 26 Οκτ. 1841.

 ΧΟΥΜΠΑΒΟ

1.        Γεώργιος Μελετόπουλος εκ του χωρίου Χούμπαβο του Δήμου Ελατείας αίτηση στον Δήμο 461 27 Σεπτ. 1841 ΕΓΓ. ΓΑΚ 146 Πιστοποιητικό ΓΑΚ 147 Σιδηρούς σταυρός.

Το χωριό Χούμπαβο προσέφερε στον Αγώνα, στις 16 Απρ. 1822 διακόσια γρόσια, όπως προκύπτει από έγγραφο της εφορίας Λεβαδειάς που έχει ως εξής:

Εφορία Λεβαδείας. Ο Έφορος του ταμείου δηλοποιώ δια της παρούσης επαρχιακής ομολογίας ότι ελήφθησαν παρά των κατοίκων του χωρίου Χούμπαβο ως ονοματοδώς, αναφέρεται γρόσσια διακόσια αναλόγως των 15.000 όταν η υπερτάτη διοίκησις επροέταζε να εξαργυρώσει η επαρχία μας. Το διάφορον αυτού έσσεται 8%»% οι  δανειστές θέλουσιν έχουν όλα τα δικαιώματα διαλαμβανόμενα εις τον περί δανείων νόμον της υπέρτατης διοικήσεως. Δηλαδή την προτίμησιν εις την αγοράν εθνικών κτημάτων και την ιλτιζαμίων διό και εγένετο η παρούσα ενυπόγραφος ομολογία.

Ο Έφορος του Ταμείου Αθ. Οικονόμου Αναγν. Λαζαρης

Εν Διστόμω 16 Απριλίου 

Ιερουσαλήμ, επί δε την κατά την εκστρατείαν εις Ελλάδα του αειμνήστου Καραϊσκάκη ακολούθησεν τούτον, παρευρεθείς εις τις μάχες Αραχώβης και Διστόμου κατά δε το 1828 μετά την άφιξιν του Κυβερνήτη² του στην Ελλάδα… παραιτηθείς του στρατιωτικού βίου έμεινε εις την οικίαν του ασχολούμενος εις τα γεωργικά του έργα. Δια την ένδειξιν όθεν των αυτόθι εκδουλεύσεων του δίδομεν το παρόν πιστοποιητικόν δια να τω χρησιμεύση όπου ανήκει. Εγένετο εν Λεβαδεία τη 2^η Φεβρουαρίου 1846. Γ. Δυοβουνιώτης - Β. Μπούσγος

Το Πιστοποιητικό αυτό, που περιγράφει την επαναστατική δράση ενός συμπατριώτη μας, του Δημητρίου Κορδαλή, από το ιστορικό Μπεσχένι, που ανήκε και αυτό στον Δήμο Ελατείας, μας κάνει υπερήφανους, όχι μόνον για την συνέπεια και την συμμετοχή του στις κυριώτερες συγκρούσεις με τους Τούρκους, αλλά και η συμμετοχή του στις εκστρατείες, των κυριώτερων οπλαρχηγών της Στερεάς Ελλάδας. Αναφέροντας τα Ιερά ονόματα του Διάκου, του Οδυσσέα Ανδρούτσου, του Καραϊσκάκη, του Γεράντωνου και τις μάχες που έκριναν την τύχη των Ελλήνων. Πιο πολύ όμως σήμερα μας αφορά η συμμετοχή του στην Μάχη του Μάνεση και είναι επί του παρόντος, ο μόνος ντόπιος αγωνιστής, που αναφέρεται ρητά ότι μετείχε, βεβαιωμένο από τον Βασίλη Μπούσγο και τον Γ. Δυοβουνιώτη το 1846. Τιμή και δόξα στον γενναίο Δημήτριο Κορδαλή, που ετίμησε τον τόπο μας όχι μόνο ως στρατιωτικός, αλλά όπως σημειώνεται στο πιστοποιητικό, μετά την άφιξη του Κυβερνήτη, απεσύρθη στην οικίαν του