Οι Φωκείς είναι αρχαίο ελληνικό φύλο που κατοικούσε στην περιοχή γύρω από την εύφορη κοιλάδα του Κηφισού. Η χώρα τους, η αρχαία Φωκίδα εκτεινόταν από τον Βόρειο Ευβοϊκό κόλπο μέχρι τον Κορινθιακό κόλπο και περιλάμβανε ολόκληρη την κοιλάδα του Κηφισού και μεγάλο τμήμα των ορεινών όγκων του Παρνασσού και του Καλλίδρομου...... Η αρχαία Φωκίδα συνόρευε στα ανατολικά και στα δυτικά με την Οπουντία Λοκρίδα και την Οζολία Λοκρίδα, στα νότια με την χώρα των Βοιωτών, και στα βόρεια με τις χώρες των Μαλιέων των Οιταίων και των Δωριέων της αρχαίας Δωρίδας. Οι τρεις βόρειοι γείτονες ήταν συνήθως υπό την επιρροή των Θεσσαλών, με αποτέλεσμα οι Φωκείς να βρίσκονται συχνά αντιμέτωποι με αυτούς.
Οι Φωκείς στο μεγαλύτερο μέρος ήταν Δωριείς στην καταγωγή. Ένας σημαντικός αριθμός Φωκικών πόλεων όμως είχε διαφορετική προέλευση. Παρόλα αυτά όλες οι πόλεις της Φωκίδας σταδιακά συνδέθηκαν στην συμπολιτεία λόγω κοινών συμφερόντων αλλά και κοινών εχθρών. Σύμφωνα με τον Παυσανία, οι πόλεις που δεν είχαν Δωρική καταγωγή ήταν η Στείριδα, οι Άβες, η Υάμπολη, η Ελάτεια και ο Πανοπέας. Οι κάτοικοι της αρχαίας Στείριδας είχαν Αθηναϊκή καταγωγή, της αρχαίας Ελάτειας Αρκαδική, οι κάτοικοι του Πανοπέα ήταν Φλυγύες από τον γειτονικό Ορχομενό και οι κάτοικοι των Αβών ήταν Αργείοι.
Οι Φωκείς δεν ίδρυσαν πολλές αποικίες. Η σημαντικότερη αποικία τους ήταν η Φώκαια, που ίδρυσαν μαζί με Αθηναίους αποίκους, στα μικρασιατικά παράλια, απέναντι από την Χίο. Η Φώκαια εξελίχθηκε σε μία από τις ισχυρότερες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας. Δημιούργησε έναν νέο τύπο πλοίου, την πεντηκόντορο που τις έδωσε την δυνατότητα να πραγματοποιήσει μακρινά θαλάσσια ταξίδια και να ιδρύσει απομακρυσμένες αποικίες, στην Μαύρη Θάλασσα, στην νότια Γαλλία, στην Ιβηρική χερσόνησο και στην Κορσική. Γνωστότερη αποικία της Φώκαιας ήταν η Μασσαλία.
Αρχαίες Φωκικές πόλεις
Η Φωκίδα περιλάμβανε πολυάριθμες πόλεις, εκ των οποίων οι περισσότερες ήταν καλά οχυρωμένες. Υπήρχαν 42 πόλεις από τις οποίες οι 22 ήταν σημαντικές.
Στον βορά, στα σύνορα με την Δωρίδα, υπήρχαν η Λιλαία ή Λίλαια (κοντά στο ομώνυμο χωριό), ο Έρωχος (κοντά στο Πολύδροσο) και η μικρότερη πόλη Χαράδρα (πιθανά η σημερινή Μαριολάτα).
Οι περισσότερες αρχαίες Φωκικές πόλεις υπήρχαν γύρω από τον ποταμό Κηφισό που αποτελούσε την καρδιά της Φωκίδας: η Ελάτεια ή Ελάτρεια ή Ελάτη (η ομώνυμη πόλη), που υπήρξε πρωτεύουσα της συμπολιτείας, η Τιθορέα (η σημερινή Τιθορέα, μετονομασία της πόλης Νέων που καταστράφηκε και μεταφέρθηκε κοντά στην αρχική της θέση), η Αμφίκλεια ή Αμφίκαια (η σημερινή Αμφίκλεια), η Δρύμαια, ή Δρυμία ή Δρυμός ή Δρυμών (η σημερινή Δρυμαία), το Τεθρώνιο (η ομώνυμη πόλη), οι Νέωνες ή Νέων ή Νεών (κοντά στην Βελίτσα), οι Παραποτάμιοι ή Παραποταμία (στην πεδιάδα της Ελάτειας), η Τριταία ή Τρίταια (ίσως μετά την Αμφίκλεια και πριν την Τιθορέα), οι Πεδιείς ή Πεδίεια ή Πεδιαία (μεταξύ Αμφίκλεια και Τιθορέας), ο Λέδων (κοντά στην σημερινή Αγία Μαρίνα Φθιώτιδος) και ανατολικότερα οι Άβες ή Άβα (πιθανά στο σημερινό Έξαρχο) και η Υάμπολη (κοντά στον Άσσο ποταμό, δίπλα στον Έξαρχο).
Νοτιότερα στις κοιλάδες νότια του Παρνασσού, κοντά στα σύνορα με την Βοιωτία βρισκόταν η Δαυλίς (η σημερινή Δαύλεια) και ο Πανοπεύς ή Πανόπεια ή Πανόπη (κοντά στον Άγιο Βλάσιο Βοιωτίας), ενώ λίγο δυτικότερα στις δυτικές πλαγιές του Ελικώνα, το Φλυγόνιο ή Φλυγονία (πιθανά το σημερινό Κυριάκι), η Στείριδα ή Στείριον ή Στείρις (το σημερινό Στείρι) και η Άμβροσσος ή Αμβρυσσος (στο σημερινό Δίστομο).
Δυτικότερα, στα σύνορα με την Οζολία Λοκρίδα υπήρχαν οι πόλεις Κρίσα ή Κρίσσα (το σημερινό Χρισσό), Κυπάρισσος (ίσως κοντά στους Δελφούς ή ταυτίζεται με την Αντίκυρα), Εχεδάμεια ή Εχεδαμία, (πιθανόν η σημερινή Δεσφίνα) και Ανεμώρεια, ή Ανεμώλεια (δεν είναι γνωστή η ακριβής της θέση αφού η πόλη εγκαταλείφθηκε. Κατά μία άποψη βρισκόταν στην περιοχή της σημερινής Αράχωβας).
Η παραθαλάσσια Κίρρα ή Κύρρα (η σημερινή Κίρα), κοντά στην σημερινή Ιτέα, ήταν για μεγάλη περίοδο Φωκική πόλη και επίνειο της Κρίσας, σύμφωνα με τον Παυσανία. Άλλες παραθαλάσσιες Φωκικές πόλεις ήταν η Αντίκυρα (η ομώνυμη πόλη), ο Μεδεών (στον όρμο του Αγίου Σπυρίδωνα κοντά στο Στείρι) και η Βούλις ή Βούλιδα (στη σημερινή Ζάλτσα).
Επίσης υπήρχαν και οι κώμες Αιολίδων Πόλις (κοντά στην Δαύλεια), Απολλωνιάς ή Απολλωνία (άγνωστη θέση), Έβενος (πιθανόν κοντά στην Ελάτεια), Έρανος (πιθανά το σημερινό Κυπαρίσσι), Κίρφις (κοντά στους Δελφούς), Κλεωναί (κοντά στην Υάμπολη), Λυκώρεια (κοντά στο Κορύκειο Άντρο στον Παρνασσό), Μάραθος (κοντά στην μονή του Αγ. Λουκά στην Βοιωτία), Όγχη (άγνωστη θέση), Τραχίς (κοντά στην Χαιρώνεια), Υάποια (άγνωστο θέση) και Φωκικόν (νότια της Δαύλειας).
Σε κάποιες περιόδους οι Φωκείς έλεγχαν και την περιοχή των Δελφών (ή Δελφίς, ή Πυθώ ή Παρνασσία). Η Λιλαία, ο Πανοπέας, η Δαυλίδα και η Υάμπολη παρέμεναν ισχυρές Φωκικές πόλεις για μεγάλη χρονική περίοδο. Η δυτικότερη Φωκική πόλη ήταν η Κρίσσα, στην περιοχή του σημερινού Χρισσού. Κατά τον Α’ ιερό πόλεμο (595-591 π.Χ.) καταστράφηκε το επίνειο της, η Κίρρα, που υπήρξε σημαντικό λιμάνι. Η Κρίσσα υπέστη τότε μεγάλες καταστροφές και φαίνεται ότι πέρασε στον έλεγχο των Δελφών. Η Κυπάρισσος και η Ανεμώρεια ήταν μικρότερες πόλεις με μικρό ρόλο στα μεταγενέστερα χρόνια.
Ιστορία
Πρώτος ο Όμηρος στην Ιλιάδα, αναφέρει τους Φωκείς όταν κάνει λόγο για τη συμμετοχή εννέα Φωκικών πόλεων στην Τρωική εκστρατεία: της Λιλαία, του Πανοπέα, της Δαυλίδα, της Υάμπολης, της Κυπάρισσου, της Κρίσσας, την Ανεμώρειας, των Παραποτάμιων και της Πυθούς (ομηρικό όνομα των Δελφών). Τα επόμενα χρόνια στην περιοχή της Φωκίδας εγκαταστάθηκαν Δωριείς οι οποίοι αφομοιώθηκαν σταδιακά από τους ντόπιους πληθυσμό, διαμορφώνοντας το φύλο των Φωκέων. Η πρώτη εμφάνιση των Φωκέων στην ιστορία ήταν κατά τον Α' ιερό πόλεμο, που ξέσπασε επειδή οι κάτοικοι της Κίρρας εκμεταλλεύονταν τους προσκυνητές του μαντείου των Δελφών. Η Δελφική Αμφικτυονία, της οποίας τότε ηγούνταν οι Θεσσαλοί, θέλοντας να αποκτήσει τον έλεγχο του μαντείου, το 595 π.Χ. επιτέθηκε στους Φωκείς με αποτέλεσμα τελικά να τους νικήσει. Μετά τον πόλεμο οι Φωκείς υποτάχθηκαν στους Θεσσαλούς. Λίγο αργότερα, συνασπίστηκαν στην Φωκική συμπολιτεία, το Κοινό των Φωκέων, έδρα του οποίου ήταν το Φωκικό (ένα κτήριο βουλής που εντοπίζεται στις παρυφές του δρόμου Δίστομο-Δαύλεια) για την αντιμετώπιση των Θεσσαλών. Το 571 π.Χ. μετά την ήττα των Θεσσαλών από τους Βοιωτούς, οι Φωκείς απελευθερώθηκαν. Το 510 π.Χ. νίκησαν τους Θεσσαλούς στη μάχη της Υάμπολης και διατήρησαν την ανεξαρτησία τους, ενώ στη συνέχεια δεν απειλήθηκαν ποτέ από τους τελευταίους. Οι Φωκείς συμμετείχαν και στους τρεις ιερούς πολέμους που ακολούθησαν τους επόμενους αιώνες με αφορμή το μαντείο των Δελφών.
Για το Κοινό των Φωκαίων, έκοψαν ασημένια νομίσματα τέσσερεις φωκικές πόλεις με τα αντίστοιχα αρχικά στον οπισθότυπο: η Ελάτεια (ΕΛ), η Λιλαία (ΛΙ), η Αντίκυρα (ΑΝ) και ο Λέδων (ΛΕ).
Οι Περσικοί Πόλεμοι
Οι Φωκείς ακολούθησαν με ισχυρή δύναμη τον Λεωνίδα στις Θερμοπύλες μαζί με τους γείτονές τους Θεσπιείς και Οπούντιους Λοκρούς και συμμετείχαν στην μάχη των Θερμοπυλών. Η στάση τους αυτή οφείλεται κατά τον Ηρόδοτο, στην αντίθεσή τους στην επιλογή των μακροχρόνιων εχθρών τους Θεσσαλών και Βοιωτών, οι οποίοι είχαν τηρήσει ουδέτερη στάση και επέτρεψαν την διέλευση των Περσών από τα εδάφη τους. Αποτέλεσμα της στάσης τους ήταν να τους παραχωρηθεί το 457 π.Χ. από τους Αθηναίους ο έλεγχος του μαντείου των Δελφών για αρκετά χρόνια. Μετά την μάχη των Θερμοπυλών, τμήμα του περσικού στρατού εισέβαλε στη Φωκίδα και κατέστρεψε πολλές Φωκικές πόλεις: Δρυμαία, Έρωχο, Τεθρώνιο, Αμφίκλεια, Ελάτεια, Πεδιείς, Τριταία, Υάμπολη, Άβες, Νέων και Παραποτάμιους (κατά τον Ηρόδοτο). Έτσι οι περισσότερες Φωκικές πόλεις αναγκάστηκαν στη συνέχεια να συμμαχήσουν με τους Πέρσες και να συμμετάσχουν με το πλευρό τους στην μάχη των Πλαταιών με χίλιους οπλίτες. Ωστόσο, όσες Φωκικές πόλεις παρέμειναν ελεύθερες συμπαρατάχθηκαν με τις ελληνικές δυνάμεις και πολέμησαν κατά των Περσών.
Οι επόμενοι αιώνες
Ο αναβαθμισμένος ρόλος των Φωκαίων στα ελληνικά δρώμενα μετά τους περσικούς πολέμους προκάλεσε την επέμβαση της Σπάρτης με αποτέλεσμα να ξεσπάσει ο Β’ ιερός πόλεμος. Μετά το τέλος του, οι Φωκείς διατήρησαν τον έλεγχο του μαντείου μέχρι την Νίκειο ειρήνη το 421 π.Χ. οπότε το μαντείο κηρύχθηκε ανεξάρτητο. Τον 4ο αι. π.Χ. κατά την κυριαρχία της Θήβας στον ελλαδικό χώρο, οι Φωκείς υποχρεώθηκε να συμμαχήσουν μαζί της. Όμως η Θήβα εστράφη εναντίον τους μετά την άρνησή τους να την βοηθήσουν κατά την εκστρατεία της στην Πελοπόννησο. Για να τιμωρήσει λοιπόν τους Φωκείς, τους κατηγόρησε στο Αμφικτυονικό συνέδριο πως είχαν καλλιεργήσει μέρος των ιερών κτημάτων των Δελφών. Τότε αυτό αποφάσισε να τους επιβάλλει βαρύ πρόστιμο το οποίο οι Φωκείς αδυνατούσαν να πληρώσουν. Οι Φωκείς, αποφασίζοντας να αντιδράσουν στην απόφαση, και με την βοήθεια της Σπάρτης, έφτιαξαν στρατό 5.000 αντρών και υπό τον στρατηγό Φιλόμηλο κατέλαβαν το μαντείο των Δελφών. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε την αφορμή του Γ’ ιερού πολέμου. Κατά την διάρκειά του οι Φωκείς εξασφάλισαν την συμμαχία των Σπαρτιατών, των Αθηναίων και των τυράννων των Φερών ενώ εναντίον τους κινήθηκαν τα μέλη της Δελφικής Αμφικτυονίας κάτω από την ηγεσία της Θήβας και κατόπιν των Μακεδόνων. Τον Φιλόμηλο, που σκοτώθηκε το 354 π.Χ. στην μάχη στο Νέον, διαδέχτηκε ο Ονόμαρχος, ο οποίος δαπάνησε χρήματα από τους θησαυρούς των Δελφών για να φτιάξει ισχυρό μισθοφορικό στρατό 20.000 ανδρών και 1000 ιππέων. Ταυτόχρονα άρχισε να οχυρώνει τις Φωκικές πόλεις, ενώ εκστράτευσε κατά των γειτονικών Επικνημίδιων Λοκρών, καταλαμβάνοντας το Θρόνιο, και κατά της Δωρίδας και Βοιωτίας καταλαμβάνοντας τον Ορχομενό. Στην συνέχεια στράφηκε εναντίον της Θεσσαλίας προκαλώντας για πρώτη φορά την παρέμβαση των Μακεδόνων. Ο Ονόμαρχος κατάφερε δύο φορές να νικήσει τους Μακεδόνες αλλά στην μάχη του Κρόκιου Πεδίου ηττήθηκε και σκοτώθηκε. Τον Ονόμαρχο διαδέχτηκε ο αδερφός του Φαύλλος και αυτόν ο Φάλαιρος. Τα επόμενα χρόνια οι Φωκείς εκστράτευσαν χωρίς επιτυχία κατά των Θηβαίων. Κατόρθωσαν όμως στο διάστημα αυτό να διατηρήσουν τις κτήσεις τους. Μετά τη Φιλοκράτειο ειρήνη μεταξύ Αθηναίων και Μακεδόνων, οι Φωκείς απομονώθηκαν μένοντας χωρίς συμμάχους. Το 346 π.Χ. ο Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας εισέβαλε στη Φωκίδα για λογαριασμό της Δελφικής Αλφικτυονίας και κατέστρεψε τις 22 φωκικές πόλεις και γκρέμισε τα τείχη τους. Τελικά οι Φωκείς αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν. Τότε τους επιβλήθηκε η σκληρή ποινή της πληρωμής 60 ταλάντων ετησίως για να ξεπληρώσουν τους θησαυρούς του δελφικού ιερού που σφετερίσθηκαν και τους αφαιρέθηκαν οι δύο ψήφοι που είχαν στο Αμφικτυονικό συνέδριο, οι οποίοι δόθηκαν στους Μακεδόνες. Επίσης τους απαγορεύθηκε κάθε πολιτική και στρατιωτική οργάνωση.
Έξι χρόνια μετά ξέσπασε ο Δ’ ιερός πόλεμος στον οποίο αναμίχθηκαν αρκετές Φωκικές πόλεις, οι οποίες καταστράφηκαν από τους Μακεδόνες. Στη συνέχεια η Φωκίδα παρήκμασε. Από το 301 π.Χ. οι Φωκείς συμμάχησαν με την Αιτωλική Συμπολιτεία που σε αυτό το διάστημα απέκτησε τον έλεγχο του μαντείου των Δελφών, ενώ το 279 π.Χ., μαζί με τους Θεσσαλούς, αντιμετώπισε νικηφόρα τη γαλατική επιδρομή.
Οι Φωκείς συμμετείχαν επίσης και στον Κορινθιακό πόλεμο, το 395 π.Χ.
Κληρονομιά
Σήμερα διασώζονται τα ερείπια ενός μεγάλου αριθμού αρχαίων Φωκικών πόλεων. Κύρια χαρακτηριστικά τους είναι η ισχυρή οχύρωση, αποτέλεσμα των συνεχών πολέμων που διεξάγονταν στην περιοχή, αλλά και η έλλειψη σημαντικών μνημείων, που οφείλεται στις λεηλασίες και καταστροφές που υπέστησαν και στην μέτρια οικονομική τους κατάσταση. Σε καλύτερη κατάσταση σώζονται σήμερα η Δαυλίδα, δίπλα στο χωριό Δαύλεια, ο Πανοπέας δίπλα στο χωριό Άγιος Βλάσιος, η Δρυμαία δίπλα στο ομώνυμο χωριό και οι Άβες πολύ κοντά στο χωριό Έξαρχος. Σημαντικά ερείπια διασώζονται επίσης από την αρχαία Λιλαία, δίπλα στο ομώνυμο χωριό, από την αρχαία Τιθορέα, στην οποία τα ερείπια και τα τείχη της αρχαίας πόλης βρίσκονται μέσα στον σύγχρονο οικισμό, από την αρχαία Αμφίκλεια, στην οποία διασώζεται τμήμα της οχύρωσης και από το Τεθρώνιο που σώζεται μέρος της οχύρωσης. Ερείπια της αρχαίας Αμβρόσσου είναι ευδιάκριτα δίπλα στην κωμόπολη Δίστομο καθώς και της Υάμπολης δίπλα στο χωριό Έξαρχο. Η αρχαία Στείριδα που βρισκόταν κοντά στο χωριό Στείρι ελάχιστα διασώζεται, αφού μεγάλο μέρος των ερειπίων της χρησιμοποιήθηκε κατά τον μεσαίωνα στην ανοικοδόμηση της τοπικής μονής του Οσίου Λουκά. Επίσης ελάχιστα διασώζονται από την αρχαία Ελάτεια, την ισχυρότερη των Φωκικών πόλεων, όπως και από την αρχαία Κίρρα και την αρχαία Κρίσα.
Επιμέλεια:
Πανεπιστημιακή συντακτική ομάδα
Έργο Ε.Ε. «Δρόμοι του Παυσανία», Πανεπιστήμιο Πατρών
Πηγές:
Εξωτερικοί Σύνδεσμοι:
Οι Φωκείς στο μεγαλύτερο μέρος ήταν Δωριείς στην καταγωγή. Ένας σημαντικός αριθμός Φωκικών πόλεων όμως είχε διαφορετική προέλευση. Παρόλα αυτά όλες οι πόλεις της Φωκίδας σταδιακά συνδέθηκαν στην συμπολιτεία λόγω κοινών συμφερόντων αλλά και κοινών εχθρών. Σύμφωνα με τον Παυσανία, οι πόλεις που δεν είχαν Δωρική καταγωγή ήταν η Στείριδα, οι Άβες, η Υάμπολη, η Ελάτεια και ο Πανοπέας. Οι κάτοικοι της αρχαίας Στείριδας είχαν Αθηναϊκή καταγωγή, της αρχαίας Ελάτειας Αρκαδική, οι κάτοικοι του Πανοπέα ήταν Φλυγύες από τον γειτονικό Ορχομενό και οι κάτοικοι των Αβών ήταν Αργείοι.
Οι Φωκείς δεν ίδρυσαν πολλές αποικίες. Η σημαντικότερη αποικία τους ήταν η Φώκαια, που ίδρυσαν μαζί με Αθηναίους αποίκους, στα μικρασιατικά παράλια, απέναντι από την Χίο. Η Φώκαια εξελίχθηκε σε μία από τις ισχυρότερες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας. Δημιούργησε έναν νέο τύπο πλοίου, την πεντηκόντορο που τις έδωσε την δυνατότητα να πραγματοποιήσει μακρινά θαλάσσια ταξίδια και να ιδρύσει απομακρυσμένες αποικίες, στην Μαύρη Θάλασσα, στην νότια Γαλλία, στην Ιβηρική χερσόνησο και στην Κορσική. Γνωστότερη αποικία της Φώκαιας ήταν η Μασσαλία.
Η Φωκίδα περιλάμβανε πολυάριθμες πόλεις, εκ των οποίων οι περισσότερες ήταν καλά οχυρωμένες. Υπήρχαν 42 πόλεις από τις οποίες οι 22 ήταν σημαντικές.
Στον βορά, στα σύνορα με την Δωρίδα, υπήρχαν η Λιλαία ή Λίλαια (κοντά στο ομώνυμο χωριό), ο Έρωχος (κοντά στο Πολύδροσο) και η μικρότερη πόλη Χαράδρα (πιθανά η σημερινή Μαριολάτα).
Οι περισσότερες αρχαίες Φωκικές πόλεις υπήρχαν γύρω από τον ποταμό Κηφισό που αποτελούσε την καρδιά της Φωκίδας: η Ελάτεια ή Ελάτρεια ή Ελάτη (η ομώνυμη πόλη), που υπήρξε πρωτεύουσα της συμπολιτείας, η Τιθορέα (η σημερινή Τιθορέα, μετονομασία της πόλης Νέων που καταστράφηκε και μεταφέρθηκε κοντά στην αρχική της θέση), η Αμφίκλεια ή Αμφίκαια (η σημερινή Αμφίκλεια), η Δρύμαια, ή Δρυμία ή Δρυμός ή Δρυμών (η σημερινή Δρυμαία), το Τεθρώνιο (η ομώνυμη πόλη), οι Νέωνες ή Νέων ή Νεών (κοντά στην Βελίτσα), οι Παραποτάμιοι ή Παραποταμία (στην πεδιάδα της Ελάτειας), η Τριταία ή Τρίταια (ίσως μετά την Αμφίκλεια και πριν την Τιθορέα), οι Πεδιείς ή Πεδίεια ή Πεδιαία (μεταξύ Αμφίκλεια και Τιθορέας), ο Λέδων (κοντά στην σημερινή Αγία Μαρίνα Φθιώτιδος) και ανατολικότερα οι Άβες ή Άβα (πιθανά στο σημερινό Έξαρχο) και η Υάμπολη (κοντά στον Άσσο ποταμό, δίπλα στον Έξαρχο).
Νοτιότερα στις κοιλάδες νότια του Παρνασσού, κοντά στα σύνορα με την Βοιωτία βρισκόταν η Δαυλίς (η σημερινή Δαύλεια) και ο Πανοπεύς ή Πανόπεια ή Πανόπη (κοντά στον Άγιο Βλάσιο Βοιωτίας), ενώ λίγο δυτικότερα στις δυτικές πλαγιές του Ελικώνα, το Φλυγόνιο ή Φλυγονία (πιθανά το σημερινό Κυριάκι), η Στείριδα ή Στείριον ή Στείρις (το σημερινό Στείρι) και η Άμβροσσος ή Αμβρυσσος (στο σημερινό Δίστομο).
Δυτικότερα, στα σύνορα με την Οζολία Λοκρίδα υπήρχαν οι πόλεις Κρίσα ή Κρίσσα (το σημερινό Χρισσό), Κυπάρισσος (ίσως κοντά στους Δελφούς ή ταυτίζεται με την Αντίκυρα), Εχεδάμεια ή Εχεδαμία, (πιθανόν η σημερινή Δεσφίνα) και Ανεμώρεια, ή Ανεμώλεια (δεν είναι γνωστή η ακριβής της θέση αφού η πόλη εγκαταλείφθηκε. Κατά μία άποψη βρισκόταν στην περιοχή της σημερινής Αράχωβας).
Η παραθαλάσσια Κίρρα ή Κύρρα (η σημερινή Κίρα), κοντά στην σημερινή Ιτέα, ήταν για μεγάλη περίοδο Φωκική πόλη και επίνειο της Κρίσας, σύμφωνα με τον Παυσανία. Άλλες παραθαλάσσιες Φωκικές πόλεις ήταν η Αντίκυρα (η ομώνυμη πόλη), ο Μεδεών (στον όρμο του Αγίου Σπυρίδωνα κοντά στο Στείρι) και η Βούλις ή Βούλιδα (στη σημερινή Ζάλτσα).
Επίσης υπήρχαν και οι κώμες Αιολίδων Πόλις (κοντά στην Δαύλεια), Απολλωνιάς ή Απολλωνία (άγνωστη θέση), Έβενος (πιθανόν κοντά στην Ελάτεια), Έρανος (πιθανά το σημερινό Κυπαρίσσι), Κίρφις (κοντά στους Δελφούς), Κλεωναί (κοντά στην Υάμπολη), Λυκώρεια (κοντά στο Κορύκειο Άντρο στον Παρνασσό), Μάραθος (κοντά στην μονή του Αγ. Λουκά στην Βοιωτία), Όγχη (άγνωστη θέση), Τραχίς (κοντά στην Χαιρώνεια), Υάποια (άγνωστο θέση) και Φωκικόν (νότια της Δαύλειας).
Σε κάποιες περιόδους οι Φωκείς έλεγχαν και την περιοχή των Δελφών (ή Δελφίς, ή Πυθώ ή Παρνασσία). Η Λιλαία, ο Πανοπέας, η Δαυλίδα και η Υάμπολη παρέμεναν ισχυρές Φωκικές πόλεις για μεγάλη χρονική περίοδο. Η δυτικότερη Φωκική πόλη ήταν η Κρίσσα, στην περιοχή του σημερινού Χρισσού. Κατά τον Α’ ιερό πόλεμο (595-591 π.Χ.) καταστράφηκε το επίνειο της, η Κίρρα, που υπήρξε σημαντικό λιμάνι. Η Κρίσσα υπέστη τότε μεγάλες καταστροφές και φαίνεται ότι πέρασε στον έλεγχο των Δελφών. Η Κυπάρισσος και η Ανεμώρεια ήταν μικρότερες πόλεις με μικρό ρόλο στα μεταγενέστερα χρόνια.
Ιστορία
Πρώτος ο Όμηρος στην Ιλιάδα, αναφέρει τους Φωκείς όταν κάνει λόγο για τη συμμετοχή εννέα Φωκικών πόλεων στην Τρωική εκστρατεία: της Λιλαία, του Πανοπέα, της Δαυλίδα, της Υάμπολης, της Κυπάρισσου, της Κρίσσας, την Ανεμώρειας, των Παραποτάμιων και της Πυθούς (ομηρικό όνομα των Δελφών). Τα επόμενα χρόνια στην περιοχή της Φωκίδας εγκαταστάθηκαν Δωριείς οι οποίοι αφομοιώθηκαν σταδιακά από τους ντόπιους πληθυσμό, διαμορφώνοντας το φύλο των Φωκέων. Η πρώτη εμφάνιση των Φωκέων στην ιστορία ήταν κατά τον Α' ιερό πόλεμο, που ξέσπασε επειδή οι κάτοικοι της Κίρρας εκμεταλλεύονταν τους προσκυνητές του μαντείου των Δελφών. Η Δελφική Αμφικτυονία, της οποίας τότε ηγούνταν οι Θεσσαλοί, θέλοντας να αποκτήσει τον έλεγχο του μαντείου, το 595 π.Χ. επιτέθηκε στους Φωκείς με αποτέλεσμα τελικά να τους νικήσει. Μετά τον πόλεμο οι Φωκείς υποτάχθηκαν στους Θεσσαλούς. Λίγο αργότερα, συνασπίστηκαν στην Φωκική συμπολιτεία, το Κοινό των Φωκέων, έδρα του οποίου ήταν το Φωκικό (ένα κτήριο βουλής που εντοπίζεται στις παρυφές του δρόμου Δίστομο-Δαύλεια) για την αντιμετώπιση των Θεσσαλών. Το 571 π.Χ. μετά την ήττα των Θεσσαλών από τους Βοιωτούς, οι Φωκείς απελευθερώθηκαν. Το 510 π.Χ. νίκησαν τους Θεσσαλούς στη μάχη της Υάμπολης και διατήρησαν την ανεξαρτησία τους, ενώ στη συνέχεια δεν απειλήθηκαν ποτέ από τους τελευταίους. Οι Φωκείς συμμετείχαν και στους τρεις ιερούς πολέμους που ακολούθησαν τους επόμενους αιώνες με αφορμή το μαντείο των Δελφών.
Για το Κοινό των Φωκαίων, έκοψαν ασημένια νομίσματα τέσσερεις φωκικές πόλεις με τα αντίστοιχα αρχικά στον οπισθότυπο: η Ελάτεια (ΕΛ), η Λιλαία (ΛΙ), η Αντίκυρα (ΑΝ) και ο Λέδων (ΛΕ).
Οι Περσικοί Πόλεμοι
Οι Φωκείς ακολούθησαν με ισχυρή δύναμη τον Λεωνίδα στις Θερμοπύλες μαζί με τους γείτονές τους Θεσπιείς και Οπούντιους Λοκρούς και συμμετείχαν στην μάχη των Θερμοπυλών. Η στάση τους αυτή οφείλεται κατά τον Ηρόδοτο, στην αντίθεσή τους στην επιλογή των μακροχρόνιων εχθρών τους Θεσσαλών και Βοιωτών, οι οποίοι είχαν τηρήσει ουδέτερη στάση και επέτρεψαν την διέλευση των Περσών από τα εδάφη τους. Αποτέλεσμα της στάσης τους ήταν να τους παραχωρηθεί το 457 π.Χ. από τους Αθηναίους ο έλεγχος του μαντείου των Δελφών για αρκετά χρόνια. Μετά την μάχη των Θερμοπυλών, τμήμα του περσικού στρατού εισέβαλε στη Φωκίδα και κατέστρεψε πολλές Φωκικές πόλεις: Δρυμαία, Έρωχο, Τεθρώνιο, Αμφίκλεια, Ελάτεια, Πεδιείς, Τριταία, Υάμπολη, Άβες, Νέων και Παραποτάμιους (κατά τον Ηρόδοτο). Έτσι οι περισσότερες Φωκικές πόλεις αναγκάστηκαν στη συνέχεια να συμμαχήσουν με τους Πέρσες και να συμμετάσχουν με το πλευρό τους στην μάχη των Πλαταιών με χίλιους οπλίτες. Ωστόσο, όσες Φωκικές πόλεις παρέμειναν ελεύθερες συμπαρατάχθηκαν με τις ελληνικές δυνάμεις και πολέμησαν κατά των Περσών.
Οι επόμενοι αιώνες
Ο αναβαθμισμένος ρόλος των Φωκαίων στα ελληνικά δρώμενα μετά τους περσικούς πολέμους προκάλεσε την επέμβαση της Σπάρτης με αποτέλεσμα να ξεσπάσει ο Β’ ιερός πόλεμος. Μετά το τέλος του, οι Φωκείς διατήρησαν τον έλεγχο του μαντείου μέχρι την Νίκειο ειρήνη το 421 π.Χ. οπότε το μαντείο κηρύχθηκε ανεξάρτητο. Τον 4ο αι. π.Χ. κατά την κυριαρχία της Θήβας στον ελλαδικό χώρο, οι Φωκείς υποχρεώθηκε να συμμαχήσουν μαζί της. Όμως η Θήβα εστράφη εναντίον τους μετά την άρνησή τους να την βοηθήσουν κατά την εκστρατεία της στην Πελοπόννησο. Για να τιμωρήσει λοιπόν τους Φωκείς, τους κατηγόρησε στο Αμφικτυονικό συνέδριο πως είχαν καλλιεργήσει μέρος των ιερών κτημάτων των Δελφών. Τότε αυτό αποφάσισε να τους επιβάλλει βαρύ πρόστιμο το οποίο οι Φωκείς αδυνατούσαν να πληρώσουν. Οι Φωκείς, αποφασίζοντας να αντιδράσουν στην απόφαση, και με την βοήθεια της Σπάρτης, έφτιαξαν στρατό 5.000 αντρών και υπό τον στρατηγό Φιλόμηλο κατέλαβαν το μαντείο των Δελφών. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε την αφορμή του Γ’ ιερού πολέμου. Κατά την διάρκειά του οι Φωκείς εξασφάλισαν την συμμαχία των Σπαρτιατών, των Αθηναίων και των τυράννων των Φερών ενώ εναντίον τους κινήθηκαν τα μέλη της Δελφικής Αμφικτυονίας κάτω από την ηγεσία της Θήβας και κατόπιν των Μακεδόνων. Τον Φιλόμηλο, που σκοτώθηκε το 354 π.Χ. στην μάχη στο Νέον, διαδέχτηκε ο Ονόμαρχος, ο οποίος δαπάνησε χρήματα από τους θησαυρούς των Δελφών για να φτιάξει ισχυρό μισθοφορικό στρατό 20.000 ανδρών και 1000 ιππέων. Ταυτόχρονα άρχισε να οχυρώνει τις Φωκικές πόλεις, ενώ εκστράτευσε κατά των γειτονικών Επικνημίδιων Λοκρών, καταλαμβάνοντας το Θρόνιο, και κατά της Δωρίδας και Βοιωτίας καταλαμβάνοντας τον Ορχομενό. Στην συνέχεια στράφηκε εναντίον της Θεσσαλίας προκαλώντας για πρώτη φορά την παρέμβαση των Μακεδόνων. Ο Ονόμαρχος κατάφερε δύο φορές να νικήσει τους Μακεδόνες αλλά στην μάχη του Κρόκιου Πεδίου ηττήθηκε και σκοτώθηκε. Τον Ονόμαρχο διαδέχτηκε ο αδερφός του Φαύλλος και αυτόν ο Φάλαιρος. Τα επόμενα χρόνια οι Φωκείς εκστράτευσαν χωρίς επιτυχία κατά των Θηβαίων. Κατόρθωσαν όμως στο διάστημα αυτό να διατηρήσουν τις κτήσεις τους. Μετά τη Φιλοκράτειο ειρήνη μεταξύ Αθηναίων και Μακεδόνων, οι Φωκείς απομονώθηκαν μένοντας χωρίς συμμάχους. Το 346 π.Χ. ο Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας εισέβαλε στη Φωκίδα για λογαριασμό της Δελφικής Αλφικτυονίας και κατέστρεψε τις 22 φωκικές πόλεις και γκρέμισε τα τείχη τους. Τελικά οι Φωκείς αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν. Τότε τους επιβλήθηκε η σκληρή ποινή της πληρωμής 60 ταλάντων ετησίως για να ξεπληρώσουν τους θησαυρούς του δελφικού ιερού που σφετερίσθηκαν και τους αφαιρέθηκαν οι δύο ψήφοι που είχαν στο Αμφικτυονικό συνέδριο, οι οποίοι δόθηκαν στους Μακεδόνες. Επίσης τους απαγορεύθηκε κάθε πολιτική και στρατιωτική οργάνωση.
Έξι χρόνια μετά ξέσπασε ο Δ’ ιερός πόλεμος στον οποίο αναμίχθηκαν αρκετές Φωκικές πόλεις, οι οποίες καταστράφηκαν από τους Μακεδόνες. Στη συνέχεια η Φωκίδα παρήκμασε. Από το 301 π.Χ. οι Φωκείς συμμάχησαν με την Αιτωλική Συμπολιτεία που σε αυτό το διάστημα απέκτησε τον έλεγχο του μαντείου των Δελφών, ενώ το 279 π.Χ., μαζί με τους Θεσσαλούς, αντιμετώπισε νικηφόρα τη γαλατική επιδρομή.
Οι Φωκείς συμμετείχαν επίσης και στον Κορινθιακό πόλεμο, το 395 π.Χ.
Κληρονομιά
Σήμερα διασώζονται τα ερείπια ενός μεγάλου αριθμού αρχαίων Φωκικών πόλεων. Κύρια χαρακτηριστικά τους είναι η ισχυρή οχύρωση, αποτέλεσμα των συνεχών πολέμων που διεξάγονταν στην περιοχή, αλλά και η έλλειψη σημαντικών μνημείων, που οφείλεται στις λεηλασίες και καταστροφές που υπέστησαν και στην μέτρια οικονομική τους κατάσταση. Σε καλύτερη κατάσταση σώζονται σήμερα η Δαυλίδα, δίπλα στο χωριό Δαύλεια, ο Πανοπέας δίπλα στο χωριό Άγιος Βλάσιος, η Δρυμαία δίπλα στο ομώνυμο χωριό και οι Άβες πολύ κοντά στο χωριό Έξαρχος. Σημαντικά ερείπια διασώζονται επίσης από την αρχαία Λιλαία, δίπλα στο ομώνυμο χωριό, από την αρχαία Τιθορέα, στην οποία τα ερείπια και τα τείχη της αρχαίας πόλης βρίσκονται μέσα στον σύγχρονο οικισμό, από την αρχαία Αμφίκλεια, στην οποία διασώζεται τμήμα της οχύρωσης και από το Τεθρώνιο που σώζεται μέρος της οχύρωσης. Ερείπια της αρχαίας Αμβρόσσου είναι ευδιάκριτα δίπλα στην κωμόπολη Δίστομο καθώς και της Υάμπολης δίπλα στο χωριό Έξαρχο. Η αρχαία Στείριδα που βρισκόταν κοντά στο χωριό Στείρι ελάχιστα διασώζεται, αφού μεγάλο μέρος των ερειπίων της χρησιμοποιήθηκε κατά τον μεσαίωνα στην ανοικοδόμηση της τοπικής μονής του Οσίου Λουκά. Επίσης ελάχιστα διασώζονται από την αρχαία Ελάτεια, την ισχυρότερη των Φωκικών πόλεων, όπως και από την αρχαία Κίρρα και την αρχαία Κρίσα.
Επιμέλεια:
Πανεπιστημιακή συντακτική ομάδα
Έργο Ε.Ε. «Δρόμοι του Παυσανία», Πανεπιστήμιο Πατρών
Πηγές:
- Φωκείς, Βικιπαίδεια
- Η ιστορία των Δελφών, www.sikyon.com
- Δρ. Θάνος Σίδερης, Ιστορία της Αντίκυρας
- Πολιτιστικός Σύλλογος Ελικών
Εξωτερικοί Σύνδεσμοι:
- Σύντομο Ιστορικό Ελάτειας, Δήμος Αμφίκλειας - Ελάτειας
- Σύντομο Ιστορικό Αμφίκλειας, Δήμος Αμφίκλειας - Ελάτειας
- Σύντομο Ιστορικό Τιθορέας, Δήμος Αμφίκλειας - Ελάτειας
- Το Κάστρο του Πανοπέα, Πλουτάρχειο Γυμνάσιο
- Η Αρχαία Λίλαια και το Κάστρο της, Γυμνάσιο Λιλαίας
http://arcadia.ceid.upatras.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Παρακαλούμε να σέβεστε τους συνομιλητές σας και να αποφεύγετε, τις ύβρεις και τους χαρακτηρισμούς. Να αποφεύγετε να γράφετε ανώνυμα. Όλα τα σχόλια πρέπει να εγκριθούν πριν δημοσιευθούν.