Με απόλυτη επιτυχία η εκδήλωση μνήμης για την πυρπόληση της Αγίας Ευθυμίας

 Πραγματοποιήθηκε με απόλυτη επιτυχία, το απόγευμα της 25ης Απριλίου, στην Αγία Ευθυμία, η εκδήλωση μνήμης που διοργάνωσαν η Κοινότητα Αγίας Ευθυμίας και ο Δήμος Δελφών για την 79η επέτειο από την ολοκληρωτική καταστροφή του χωριού από τα ιταλικά στρατεύματα κατοχής, στις 9 Απριλίου 1943. ....

Αρχικά πραγματοποιήθηκε δοξολογία στον Ι.Ν. Γέννησης της Θεοτόκου και στη συνέχεια οι επίσημοι και οι κάτοικοι κατευθύνθηκαν με τα πόδια στο μνημείο της εθνικής αντίστασης, στην είσοδο του χωριού από την Άμφισσα. Εκεί συγκεντρώθηκε πολύς κόσμος ενώ δυναμικό «παρών» έδωσε η νεολαία, κάτι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό. Όλες οι αρχές του τόπου τίμησαν με την παρουσία τους την εκδήλωση. 

Η εκδήλωση στο μνημείο ξεκίνησε με την επιμνημόσυνη δέηση που έψαλε ο ιερέας του χωριού π. Χρήστος Λυκουρέσης. Ακολούθησαν οι χαιρετισμοί του Προέδρου της Κοινότητας Ευθυμίου Κατσαρέλη και του Αντιδημάρχου Δελφών της Δ.Ε. Άμφισσας και εκπρόσωπου του Δικτύου Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών του Νομού Φωκίδας Νίκου Λουπάκου.

Χρέη τελετάρχη εκτέλεσε μια νέα κοπέλα, η Μαρία Μπαμπαγενέ. Στη συνέχεια, ακόμη ένας νέος, ο Δημήτρης Ηλ. Μπαμπαγενές, εκφώνησε τον πανηγυρικό της ημέρας και καταχειροκροτήθηκε για την μεστή ομιλία του. 

Ακολούθησε κατάθεση στεφάνων από τους: Γιάννη Μπούγα (Βουλευτής Φωκίδας και Γενικός Γραμματέας Κ.Ο. ΝΔ), Παναγιώτη Ταγκαλή (Δήμαρχος Δελφών), Γεώργιο Δελμούζο (Αντιπεριφερειάρχη Π.Ε. Φωκίδας), Νίκο Κατσικούλη (Πρόεδρος Δημοτικού Συμβουλίου Δήμου Δελφών), Νίκο Λουπάκο (Αντιδήμαρχος Δελφών Δ.Ε. Άμφισσας), Θωμά Σκαλτσογιάννη (Ανθυπαστυνόμος, Εκπρόσωπος Αστυνομικής Διεύθυνσης Φωκίδας), Ιωάννη Κουλομπούρο (Αντιπύραρχος, Διοικητής Πυροσβεστικών Υπηρεσιών Ν. Φωκίδας), Αλέξανδρο Κοτσιμπό (Αντιπλοίαρχος, Λιμενάρχης Λιμεναρχείου Ιτέας), Ευθύμιο Κατσαρέλη (Πρόεδρος Κοινότητας Αγίας Ευθυμίας), Γρηγόριο Μιχαλέα (Πρόεδρος Εφέδρων Αξιωματικών Ν. Φωκίδας), Νίκο Τριανταφύλλου (Διοικητής Γενικού Νοσοκομείου Άμφισσας), Δημήτρη Τσελέ (Πρόεδρος Κοινότητας Μαρτυρικού Χωριού Βουνιχώρας), Ανδρέα Παύλο (Εκπρόσωπος Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης), Γεώργιο Λαλλά (Εκπρόσωπος οικογενειών θυμάτων ολοκαυτώματος), Βασίλειο Αυγερινό (Πρόεδρος Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Ν. Φωκίδας), Σπύρο Κυριάκη (Πρόεδρος Συλλόγου Αγιοευθυμιωτών), Παναγιώτη Αγαπητό (Πρόεδρος Συλλόγου Φίλων «Φως στον Πολιτισμό της Αρχαίας Μυωνίας»), Ιωάννη Ράμμο (Πρόεδρο Εταιρείας Φωκικών Μελετών) και Γεώργιο Τσικνή (Πρόεδρος Πολιτιστικού Συλλόγου Βουνιχώρας «Ο Βλαχοθανάσης»). 

Πέραν των όσων κατέθεσαν στεφάνια, παρευρέθηκαν μεταξύ άλλων και οι: Λουκάς Αναγνωστόπουλος (επικεφαλής της μείζονος μειοψηφίας του Δήμου Δελφών), οι τ. Αντιδήμαρχοι του Δήμου Δελφών Άρης Αγγελόπουλος και Θανάσης Τσονάκας, ο Ευθύμιος Αλεξανδρής (Διευθυντής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Γ’ Αθήνας), η Αμαλία Παπαϊωάννου (Διευθύντρια Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Φωκίδας), οι τ. Πρόεδροι της Κοινότητας Αγίας Ευθυμίας Λουκάς Τριανταφύλλου και Ανδρέας Σολτάτος και οι Αγιαθυμιώτες Στρατηγοί ε.α. του Στρατού Ξηράς Δημήτριος Γλυμής και της ΕΛ.ΑΣ. Σπύρος Γλυμής.

Μετά την κατάθεση στεφάνων, κρατήθηκε ενός λεπτού σιγή και ακολούθως η φιλαρμονική της Άμφισσας έπαιξε τον Εθνικό Ύμνο.

Η εκδήλωση είχε σχεδόν ολοκληρωθεί. Όμως, ο παπα-Σταμάτης Λαλλάς μας έφερε όλους πίσω. Η έκπληξη που μας επεφύλασσε ήταν ιδιαιτέρως συγκινητική και το καλύτερο κλείσιμο αυτής της πολύ πετυχημένης εκδήλωσης: Ο παπα-Σταμάτης μαζί με την Γεωργία Παππά (Κατσικάραινα) τραγούδησαν το «Ο Ήλιος εβασίλεψε (Έλληνά μου)» σκορπώντας ρίγη συγκίνησης στους παρευρισκομένους. Τους συνόδεψαν, με τα όργανά τους, η Ειρήνη και η Μαρία Λαλλά, κόρες του παπα-Σταμάτη. Τι κι αν τα μικρόφωνα είχαν κλείσει και ο κόσμος είχε πιστέψει ότι η εκδήλωση ολοκληρώθηκε… Όλοι καθηλώθηκαν σε όποιο σημείο κι αν βρίσκονταν και σιώπησαν για να απολαύσουν αυτές τις μοναδικές στιγμές…

Στο τέλος της εκδήλωσης, ο Πρόεδρος της Κοινότητας Ευθύμιος Κατσαρέλης πρόσφερε γλυκά και αναψυκτικά σε όλους τους παρευρισκομένους.

Λόγος στην φετινή εκδήλωση Μνήμης για το Ολοκαύτωμα (9 Απριλίου 1943) της Αγίας Ευθυμίας

Του Δημήτρη Ηλ. Μπαμπαγενέ

Καλησπέρα. Χρόνια πολλά σε όλους και να έχουμε υγεία!

Συγκεντρωθήκαμε σήμερα εδώ για να θυμηθούμε και να τιμήσουμε το ολοκαύτωμα του χωριού μας από τους Ιταλούς κατακτητές, εκείνη την αποφράδα Παρασκευή 9 Απριλίου του 1943 και να αποδώσουμε φόρο τιμής στους προγόνους μας.

Η ιστορία της Αγίας Ευθυμίας είναι μεγάλη, με το χωριό να καταστρέφεται στο πέρασμα των χρόνων όχι μόνο από τους πολέμους, αλλά και από φυσικά αίτια. Η ιστορία της ξεκινάει από την αρχαιότητα όταν ονομαζόταν ακόμα Μυωνία ή Μυανία. Η Μυωνία αποτελούσε σημαντική πόλη και οχυρό όλα εκείνα τα χρόνια. 

Όπως μας πληροφορεί το Χρονικό του Γαλαξειδίου, το 1580 στη Φωκίδα έγινε μεγάλος σεισμός, ο οποίος κατέστρεψε τα Σάλωνα, το Γαλαξείδι, το Λιδωρίκι καθώς και το χωριό μας τη Μυωνία, την οποία εγκατέλειψαν οι κάτοικοι και κατέφυγαν στο βουνό για ασφάλεια. Εκεί τους παρουσιάστηκε ένας ηλικιωμένος με πολύ μακριά γενειάδα, ο οποίος τους προέτρεψε να γυρίσουν στο χωριό και να ξαναχτίσουν τα σπίτια τους, λέγοντάς τους πως θα τους προστατεύει. Ο ηλικιωμένος αυτός ήταν ο Άγιος Ευθύμιος. Οι κάτοικοι γύρισαν στο χωριό, ξαναέχτισαν τα σπίτια τους και το μετονόμασαν σε Αγία Ευθυμία, προς τιμήν του Αγίου ενώ στην άκρη του χωριού έχτισαν ναό αφιερωμένο στον Άγιο, ο οποίος έκτοτε αποτελεί τον πολιούχο του χωριού. 

Μετέπειτα, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, η Αγία Ευθυμία αποτελούσε κέντρο κλεφτών και αρματολών και, σύμφωνα με τα διασωθέντα αρχεία, πολλοί ήταν οι άντρες της Αγίας Ευθυμίας οι οποίοι έλαβαν μέρος στον Μακεδονικό αγώνα, καθώς και στους Βαλκανικούς πολέμους. 

Και φτάνουμε στην περίοδο της κατοχής της Ελλάδος. Η Αγία Ευθυμία υπέφερε από τις αλλεπάλληλες επιθέσεις των εισβολέων. Το χωριό βομβαρδίστηκε στις 25 Απριλίου 1941, με αποτέλεσμα ο επιβλητικός ναός της Γεννήσεως της Θεοτόκου, στο κέντρο του χωριού, να υποστεί πολλές ζημιές.

Όπως δείχνει η ιστορία, το χωριό μας, η Αγιαθυμιά και οι Αγιαθυμιώτες ήταν πάντα παρόντες σε όλους τους αγώνες του έθνους και το πλήρωσαν ακριβά. Η Αγία Ευθυμία ένας φτωχός τόπος που αριθμούσε σχεδόν 1500 κατοίκους, για την εποχή εκείνη βρισκόταν σε σημαντική γεωγραφική θέση από πολεμικής και στρατηγικής άποψης, καθώς ένωνε την ανατολική και δυτική Στερεά Ελλάδα.

Ας δούμε μαζί τα γεγονότα που οδήγησαν στην ολοκληρωτική καταστροφή του χωριού μας, στις 9 Απριλίου 1943, από τους Ιταλούς κατακτητές:

Το απόγευμα της 7ης Απριλίου του 1943, δύναμη ανταρτών με συνολικό αριθμό 130 ατόμων και επικεφαλής τον καπετάν Νικηφόρο (Δημήτριο Δημητρίου), έφτασε στην Αγία Ευθυμία. Όλοι τούς υποδέχτηκαν με χαρά και ενθουσιασμό, αφού σκοπός τους ήταν η απομάκρυνση του κατακτητή και η απελευθέρωση της Πατρίδας. Οι αντάρτες ζήτησαν από τους Αγιαθυμιώτες να παραδώσουν ό,τι οπλισμό είχαν στα χέρια τους, καθώς υπήρχε έλλειψη. Αυτή η προτροπή δεν βρήκε πρόθυμη ανταπόκριση. Τα λίγα όπλα που παραδόθηκαν φυλάχτηκαν στο Κοινοτικό Κατάστημα. Οι άντρες του καπετάν Νικηφόρου διανυκτέρευσαν στο χωριό, αφού εγκατέστησε δύο φυλάκια, το ένα στον δρόμο προς την Άμφισσα και το άλλο στον δρόμο προς τη Βουνιχώρα. 

Το πρωί της επόμενης ημέρας (8 Απριλίου του 1943) εμφανίζεται στρατιωτική φάλαγγα με 20 ιταλικά αυτοκίνητα από την κατεύθυνση της Βουνιχώρας. Οι αντάρτες κατευθύνθηκαν προς τη δυτική πλευρά του χωριού, και έλαβαν θέσεις μάχης, μένοντας κρυμμένοι μέχρι να πλησιάσουν οι Ιταλοί. Ύστερα από μικρό χρονικό διάστημα έγινε η συνάντηση και ακολούθησε η σύγκρουση που έλαβε χώρα στην θέση Λαχίδια. Μια μάχη κερδισμένη για τους αντάρτες, καθώς επικράτησαν χωρίς καμία απώλεια. Οι Ιταλοί είχαν αρκετούς νεκρούς και τραυματίες, καθώς επίσης και υλικές ζημιές. Από τα 20 οχήματα, δεκαεπτά αυτοκίνητα πυρπολήθηκαν, ενώ τρία κατόρθωσαν να διαφύγουν από τον κλοιό που δημιουργήθηκε. Από τα αυτοκίνητα αυτά το ένα βλήθηκε εδώ πιο κάτω, ενώ τα υπόλοιπα δύο κατόρθωσαν να φτάσουν στον προορισμό τους, την Άμφισσα, μεταφέροντας τους επιζώντες Ιταλούς.

Από την άλλη μεριά, οι αντάρτες φεύγουν προς το βουνό και την ίδια νύχτα μετακινήθηκαν στο μοναστήρι του προφήτη Ηλία.

Ένας τραυματίας Ιταλός αξιωματικός, ονόματι Αιμίλιος, σύρθηκε προς το χωριό και αιμόφυρτος έπεσε μπροστά σε ένα μαγαζί. Μέσα στην τύχη του, εκεί βρίσκονται δυο γυναίκες, η Αγγελική Παπαϊωάννου και η Χρυσή Τριανταφύλλου. Εκείνες τις ώρες φάνηκε η μεγαλοψυχία και ο ανθρωπισμός της φυλής μας. Παρά την φρίκη του πολέμου, εκείνες, περιμάζεψαν τον τραυματία και του πρόσφεραν τις όποιες πρώτες βοήθειες μπορούσαν. 

Αυτή η κίνηση ανθρωπιάς, υπήρξε στη συνέχεια καθοριστική για την τύχη των κατοίκων της Αγίας Ευθυμίας.

Γνωρίζοντας για το τι θα ακολουθήσει από τους κατακτητές, οι άμαχοι άντρες του χωριού προσπαθούν να σώσουν ό,τι μπορούν από την περιουσία τους και μαζί με αυτήν βρίσκουν καταφύγιο στα βουνά. Το χωριό σχεδόν ερημώνει και λίγες ώρες μετά, την ίδια μέρα, τμήμα ιταλικού στρατού καταφθάνει από το Λιδωρίκι. Δολοφονούν δυο κατοίκους που συνάντησαν στη διαδρομή τους, χωρίς κανένα δισταγμό, τον Δημήτριο Νικ. Λύτρα και τον Γεώργιο Πατάκα. Στη συνέχεια περισυνέλλεξαν τους νεκρούς και τους τραυματίες, μεταξύ των οποίων και τον αξιωματικό - Αιμίλιο. Μέσα στο χωριό, βλέπουν την ελληνική σημαία η οποία ήταν υψωμένη από τους αντάρτες στο κοινοτικό γραφείο, όπου είχαν αποθηκεύσει τον λιγοστό οπλισμό και αμέσως το πυρπολούν.

Τις πρωινές ώρες της άλλης μέρας (Παρασκευή 9 Απριλίου του1943 – μαύρη Παρασκευή για την Αγία Ευθυμία), ιταλικές δυνάμεις από την Άμφισσα περικύκλωσαν το χωριό. Συνέλαβαν όσους συναντούσαν στην διαδρομή τους, διακόσιους περίπου χωριανούς, κυρίως ηλικιωμένους και γυναικόπαιδα και τους συγκέντρωσαν πρώτα σε αυτό εδώ το σημείο, όπου βρίσκεται το Μνημείο της Εθνικής Αντίστασης. Ταυτόχρονα άλλες ιταλικές δυνάμεις έβαλαν φωτιά σε όλο το χωριό. Η Αηθυμιά κάηκε σχεδόν ολοσχερώς. Λίγα ήταν και συμπτωματικά, αυτά που γλίτωσαν από την πύρινη λαίλαπα.

Οι όμηροι από αυτό εδώ το σημείο έβλεπαν τα νοικοκυριά τους να καταστρέφονται από τη φωτιά και δεν μπορούσαν να κάνουν κάτι. Αντίθετα οι Ιταλοί, κάνοντας επίδειξη της φασιστικής τους νοοτροπίας, δολοφόνησαν, εν ψυχρώ, έναν αιχμάλωτο, τον Ασημάκη Λαλλά, μπροστά στα μάτια της γυναίκας του και του δίχρονου γιου του. Την ίδια τύχη είχε και ένας γέροντας, ο Γεώργιος Τζαβάρας, που με θάρρος και οργή αντέδρασε στην δολοφονία του συγχωριανού του. Δεν έμειναν μόνο σε αυτούς και στη συνέχεια σκότωσαν εν ψυχρώ δυο ακόμα Αγιοευθυμιώτες, τον Πέτρο Μπαμπαγινέ και τον Ιωάννη Ντούρο, καθώς την ίδια ώρα καταρρέει και ο Ηλίας Ντούρος βλέποντας το σπίτι του να καίγεται.

Όσοι αιχμάλωτοι γλίτωσαν, οδηγήθηκαν στην Άμφισσα πεζοί. Καθ’ οδόν δολοφονήθηκε ο γέροντας Ιωάννης Δρόλαπας που κοντοστάθηκε να ξεκουραστεί. Όλοι τους, στην συνέχεια, μεταφέρονται στο γήπεδο της πόλης. Εκεί και πάλι δίχως δισταγμούς δολοφονούν τρία ακόμα άτομα, τον Νικόλαο Σταθόπουλο, τον Δημήτριο Ευθ. Λύτρα και τον Ευθύμιο Δασκαλόπουλο.

Και έτσι ο αριθμός των θυμάτων την ημέρα εκείνη ανέρχεται σε οκτώ (8). Η Χρυσή Τριανταφύλλου, η τότε ηρωίδα, η οποία ήταν και αυτή όμηρος, κατάφερε με την επιμονή της να κλείσει συνάντηση με τον αξιωματικό Αιμίλιο, του οποίου είχε περιποιηθεί τα τραύματα. Έτσι την οδήγησαν στο νοσοκομείο και αμέσως ο τραυματίας την αναγνώρισε, φωνάζοντας: «Κυρία, η ζωή μου» και έδωσε εντολή να μη συνεχιστούν τα αντίποινα και οι όμηροι να αφεθούν ελεύθεροι. Και πράγματι έγινε όπως διέταξε. Οι επιζώντες επέστρεψαν στον καμένο τους τόπο, στο οποίο βέβαια δεν επρόκειτο να κατοικήσουν για πολύ καιρό ακόμη. 

Την επόμενη ημέρα -10 Απριλίου- ιταλικό απόσπασμα από την Άμφισσα πέρασε και πάλι από το χωριό. Σε κεντρικό του σημείο έγινε αντιληπτός, ο Άγγελος Τζίβας να προσπαθεί να σβήσει την φωτιά στο σπίτι του και την ίδια στιγμή τον δολοφονούν.

Η Βουνιχώρα είχε την ίδια τραγική τύχη, χάνοντας 31 αθώους ανθρώπους. Η λαϊκή μούσα τραγούδησε το δράμα των δύο χωριών:

«Βαριά στενάζουν τα βουνά  

κι ο ήλιος σκοτεινιάζει, 

η Βουνιχώρα καίγεται 

κι η ΑηΘυμιά ανταριάζει»

Τον Αύγουστο του 1944 η Αγία Ευθυμία κάηκε και πάλι, αυτή τη φορά από τους Γερμανούς. Παράλληλα, τον Απρίλιο του 1944 είχε πυρποληθεί και ο ναός του Αγίου Ευθυμίου. Στα επίσημα στοιχεία αναφέρεται ότι από τα 423 σπίτια του χωριού, τα 365 είχαν καταστραφεί ολοσχερώς και τα 20 μερικώς, αποδεικνύοντας την σχεδόν ολοκληρωτική ισοπέδωση του χωριού. Ταυτόχρονα, οι κατακτητές σε κάθε τους επίθεση στο χωριό εκτελούσαν κάποιους από τους κατοίκους που έβρισκαν σε αυτό, καθώς μεγάλο τμήμα του άμαχου πληθυσμού κατέφευγε στις γύρω πλαγιές της Γκιώνας σε κάθε επικείμενη επίθεση. Την περίοδο 1940-1944, τριανταεπτά (37) Αγιαθυμιώτες έχασαν άμεσα τη ζωή τους από τους κατακτητές ενώ οι συνολικές απώλειες του χωριού κατά τη διάρκεια της κατοχής ήταν 120 άτομα. 

Έχοντας χάσει αθώους, οι αγιαθυμιώτες δεν το βάζουν κάτω. Άντρες, γυναίκες και παιδιά, σαν μια οικογένεια, βρίσκουν την δύναμη και ξαναχτίζουν τα σπίτια τους και μαζί με αυτά και τις ζωές τους. 

Εξαιτίας των απανωτών χτυπημάτων του χωριού από τους κατακτητές η πολιτεία συμπεριέλαβε την Αγία Ευθυμία στον κατάλογο των «Μαρτυρικών χωριών και πόλεων της Ελλάδας» και ονομάζεται επίσημα πλέον «Μαρτυρικό Χωριό».

Τιμάμε συνολικά την παρουσία και τη συνεισφορά της Αγίας Ευθυμίας στον πόλεμο του 1940-1941 και στην Εθνική Αντίσταση. 

Σήμερα όπως κάθε χρόνο τέτοια μέρα, έχουμε μνημόσυνο και όχι γιορτή, έχουμε πένθος και όχι χαρά, έχουμε ευθύνη και όχι αδιαφορία. Σήμερα 79 χρόνια μετά, η Ιστορία διδάσκει, μορφώνει, δίνει μαθήματα ανδρείας, παραδίδει πρότυπα ηρωισμού, αποτελεί φωτεινό παράδειγμα θυσίας, χαρίζοντάς μας το δικαίωμα να είμαστε σήμερα παρόντες και να τιμούμε την μνήμη τους και το παράδειγμα ζωής που εκείνοι χάραξαν. 

Ήταν μεγάλη μου χαρά και τιμή που μου ανατέθηκε η σημερινή ομιλία από τον πρόεδρο του χωριού μας, ΕΥΘΥΜΙΟ ΚΑΤΣΑΡΕΛΗ, τον οποίο και ευχαριστώ πολύ. 

Τέλος να ευχαριστήσω όλους εσάς που παρευρεθήκατε σήμερα εδώ για να τιμήσουμε αυτό το σημαντικό γεγονός που σημάδεψε την ιστορία του τόπου μας.

Χρόνια πολλά! Να έχουμε υγεία και εύχομαι του χρόνου τέτοια μέρα να γιορτάσουμε ξανά μαζί!

Σημείωση: Το παραπάνω αποτελεί το κείμενο της ομιλίας του Δημητρίου Μπαμπαγενέ, στις 25 Απριλίου 2022, κατά την Εκδήλωση Μνήμης για την 79η επέτειο από την πυρπόληση της Αγίας Ευθυμίας (9 Απριλίου 1943) από τα ιταλικά στρατεύματα κατοχής.