ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ - Η ΑΚΕΣΤΡΙΑ ΣΟΦΙΑ*

Παναγιώτης Δημάκης

Η Σοφία Λ. Κατσούλα κατάγονταν, από παλιά αγροτική οικογένεια τού Δραχμανίου, τής επαρχίας Μενδενίτζης - Τουρκοχωρίου (φωτό 1), ....

πού καταγράφεται στην άτυπη απογραφή τού 1830 (Λουκάς Κατσούλας φωτό 6),

να καλλιεργεί ιδιόκτητα χωράφια με σιτάρι, κριθάρι και λίγο αμπελότοπο. Τα Κατσ'λεικα σπίτια ήταν και είναι μερικά ακόμη, μαζί με τα Μαυραγανέικα, κτισμένα στην Νότιο-Δυτική πλευρά τού Δραχμανίου, αμφιθεατρικά, σε μία μικρή πλατεία, με μεγάλο μνημειακό υπερυψωμένο πηγάδι, με λίθινες πλυστικές σκάφες (λίμπες) και λεκάνες, πού σήμερα, έχει καταχωθεί και έχει παραμείνει ο μύθος, ότι εκεί ήταν και κατοικούσε ο εκάστοτε Τούρκος αγάς. 
Πράγμα διόλου απίθανο, όπως έδειχνε το μνημειακό πηγάδι, πηγή ζωής, αλλά και η κυκλική διάταξη, τών παλαιών σωζομένων πλινθόκτιστων οικιών, μερικές χαμόγειες, άλλες μονόροφες, με χαγιάτι και τον σταύλο, από κάτω και στην εσοχή, στημένος, ο προγονικός αργαλειός. 
Εδώ ήταν και ο χώρος, η γωνιά τής μικρής υφάντρας, ασφαλισμένος γύρω, από τα στενά σοκάκια στρωμένα, με χοντρά ποταμίσια βότσαλα. Σήμερα η εικόνα έχει αλλοιωθεί, όλα έχουν χαθεί ή αλλάξει, η ιστορία όμως, παραμένει ακόμη ζώσα και πρέπει να καταγραφεί, ώς έχει και γνωρίζουμε, για τους επιγενομένους, αφού πρόκειται για τον οικιστικό πυρήνα τού Δραχμανίου, πού μετεξελίχθηκε στήν σημερινή Ελάτεια. Η Σοφία ήταν η πρωτότοκη κόρη, γεννήθηκε το 1905 και έμαθε, κατά τα ήθη τής εποχής λίγα γράμματα. Η οικογένεια τής ανέθεσε, την οικιακή οικονομία, δηλαδή τον αργαλειό, τις προίκες, το κέντημα, την βαφή, την ραφή, την μαγειρική κ.λ.π. ενώ η οικογένεια, εργαζόταν ολημερίς στα χωράφια. Η δημιουργική της ενασχόληση, στον αργαλειό, ακολουθούσε τους καθιερωμένους δρόμους, με τα τοπικά μοτίβα και ιδιαιτερότητες, κατά τις μητρικές οδηγίες, αλλά ο ψυχισμός τής μικρής υφάντρας, η φαντασία, η καλαισθησία, η τόλμη, όπως ενίοτε συμβαίνει, ξεπερνούσε τα καθιερωμένα, έδινε ένα χάδι παραπάνω, όπως εδώ στο τυπικό, χειροποίητο βαμβακερό, σεντόνι τού Δραχμανίου (φωτό 7).

Η επίσης, χειροποίητη αυτή πλεκτή, δαντέλα - ταμ'τέλα, στην ντοπιολαλιά (φωτό 8), 

με την απερίγραπτη, μικροτεχνική πλέξη, για ένα υφαντό κοινής χρήσης, πού δεν το χρειαζόταν, το ανεβάζει σε καλλιτεχνικό δημιούργημα (φωτο 9-10).

Οι ατελείωτες ώρες τού αργαλειού, όπου κόμπο-κόμπο, κλωστή-κλωστή, υφαίνονταν τα όνειρα, οι προσευχές, οι επικλήσεις τών κορασίδων τότε, έχουν παραμείνει κι αυτές στις κασέλες, στα φορτσέρια, έγκλειστες, ή, χειρότερα, έχουν χαθεί ίσως. Η ακέστρια Σοφία, ή μικρή υφάντρα, ήταν η μητέρα μου, τής έδωσα τον αρχαϊκό αυτόν τίτλο τιμητικά, γιατί στο προικοσύμφωνο της, με τα λιγοστά χωραφάκια και την οικοσκευή, αναφέρεται και μία ραπτομηχανή Singer, σημαντικό οικιακό εφόδιο τότε, γιατί ο παππούς εγνώριζε την αξιοσύνη της.

* Ακέστρια; Μια σημαντική αρχαϊκή λέξη, που χάνεται πίσω στις χιλιετίες, στη Γραμμική Β α-κε-τι-ρι-α, στα Ομηρικά κείμενα (ΟΔ. 14. 383), στον Αντιφάνη, στον cod. Marcianus, αλλά και σε πλήθος Ρωμαίων και Βυζαντινών συγγραφέων, μέχρι τον Κοραή. Η χώρα τής Ελατείας, με μεγάλη παράδοση στην υφαντουργία, από τα αρχαία χρόνια, που θεμελιώνεται, από το πλήθος των αγνύθων τής Αρχαιολογικής Συλλογής Ελατείας, βεβαιώνεται και στα νεώτερα χρόνια, της ύστερης Τουρκοκρατίας, με την χρηματοδότηση εικονογραφήσεως τού ναού τού Αγίου Αθανασίου, από τα έσοδα των ιστίων, πανιών, πού ύφαιναν οι κάτοικοι της κοιλάδας, για τον τουρκικό στόλο και όχι μόνο. Ελπίζω να μού συγχωρεθούν, η φόρτιση και η συγκίνηση, περί ασήμαντων για πολλούς πραγμάτων, τού τόπου, των προσώπων, που έζησαν και έφυγαν ξεχασμένοι ήδη και μακάριοι, αλλά ίσως οι κεκοιμημένοι παραμένουν ζώντες, όταν η μνήμη μας, τούς επαναφέρει.