Η ΕΝ ΕΛΑΤΕΙΑ ΕΟΡΤΗ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΜΕΣΟΣΠΟΡΙΤΙΣΣΑΣ

Του Παναγιώτη Δημάκη

Επί σοί χαίρει. Φραγκιάς Καβερτζάς Κρητική σχολή 16ος-17ος αι.

Στην σημερινή παράξενη κατάσταση στην πατρίδα μας, όπου το βιοτικό επίπεδο εξακοντίζεται δεκαετίες πίσω, οι δυσάρεστες ειδήσεις κυριαρχούν για επερχόμενα νέα δεινά που οι υπεύθυνοι τις αποδίδουν, καθένας στους αντιπάλους του, κατά την πατροπαράδοτη συνήθεια των Ελλήνων. ....

Παίρνοντας μία ανάσα, ας σταθούμε με περίσκεψη και αναλογιζόμενοι τα δεινά που υπέστησαν των “Ελλήνων οι κοινότητες” κατά τις χιλιετίες του δημοσίου βίου των, επικεντρώνοντας, την προσοχή μας στις αιτίες βέβαια αλλά και ποια παραδείγματα τού παρελθόντος μπορεί να είναι διδακτικά, για την στάση όλων μας απέναντι στα απειλητικά προβλήματα, που ευρισκόμενα εν κινήσει, είναι έτοιμα να εμφανιστούν στον ορίζοντα και να μας φέρουν σε δυσχερέστερη σχέση.

Η αναζήτηση του χαμένου καιρού, μέσα από την καταγραφή λεπτομερειών και παρενθετικών δρωμένων της κοινωνικής ζωής της μικρής πατρίδας, μέσα στη μεγάλη πατρίδα, αποβαίνει εξόχως διδακτική και θεωρείται απαραίτητος η διάσωσις των. 

Γιατί πέρα από το λαογραφικό μέρος που έχει την αξία του μπορεί να δει τη δράση και τα συνεκτικά δεσμά μιας μικρής κοινωνίας και πως ασκούσε μέσω αυτής την οριζόντια ομογενοποίηση των ατόμων τής μικροκοινωνίας όπου η αδιατάρακτη πίστη στα αποδεκτά κοινωνικά πρότυπα της οικογένειας, που σφυρηλάτησαν χιλιετίες δημοσίου βίου, μπορεί να μεταβάλλει τον εφιάλτη σε όνειρο, αποτάσσοντας βέβαια, τα όσα διαιρετικά και ξένα στο κύτταρο της κοινωνικής ομάδος, την οικογένεια, έχουν επικρατήσει και αλλοιώσει τις δομές της. 

Η σημαντικότερη γιορτή στην Ελάτεια, όπως και σ’ ολόκληρη την κοιλάδα τού μέσου ρου τού Κηφισού ήταν μέχρι τα χρόνια τού Μεσοπολέμου, της Παναγίας Μεσοπορίτισσας, των Εισοδίων της Θεοτόκου δηλαδή, την 21 Νοεμβρίου. Αυτό ήταν φυσικό αφού τα σιτοφόρα Ελατικά πεδία, πολυμνημόνευτα από τους αρχαίους ακόμη συγγραφείς, έδιδαν πλούσια σοδειά, σε δημητριακά και τα πρανή του Καλλιδρόμου εξαιρετικής ποιότητος όσπρια. 

Η αρχαία λατρεία έγινε αποδεκτή, σε πολλά σημεία από τον Χριστιανισμό, όπως στην αναγεννητική λειτουργία τών σπόρων, που και σήμερα, την ημέρα αυτή και όχι μόνο, προσφέρονται στους ναούς και στα εξωκκλήσια, σύμφωνα με τις παραδόσεις και τους κανόνες της Ορθοδοξίαςως Πολυσπορια. Πλέον όμως αυτών, στην Ελάτεια, ένα κοινωνικό δρώμενο, κατά την ημέρα αυτή “Τα Φιλέματα τής Νύφης”, είναι εξόχως πρωτότυπο και αξιομνημόνευτο. Συγκεκριμένα, τα νιόπαντρα ζευγάρια, πού είχαν τελέσει τους γάμους των την προηγούμενη χρονιά και κυρίως τα κορίτσια, πού είχαν παντρευτεί “στα ξένα” όπως έλεγαν, δηλαδή στα γειτονικά χωριά και κωμοπόλεις ή και μακρύτερα ακόμη, κατέφθαναν καταστόλιστα με τους άνδρες των, και, κατέλυαν στο σπίτι των γονέων της νύφης.

Το πρωί, με την πρώτη καμπάνα, με τις λαμπρές τοπικές φορεσιές και τα γαμπριάτικα, επήγαιναν στην εκκλησία, όπου τους εδίδετο τιμητική θέσις, στο κέντρο του ναού και δεν έστελναν τις νύφες στον γυναικωνίτη, όπως εσυνηθίζετο τότε.

Μετά την Λειτουργία τα καμαρωτά ζευγάρια εδέχοντο τα φιλέματα, τα καλωσορίσματα και τις ευχές όλης της κοινότητος. Το απόγευμα έπιαναν τον χορό, ένα θέαμα γραφικότατο, με τους λεβέντες φουστανελλοφόρους γαμπρούς και τις νύφες, με τα λεγόμενα “χωριάτικα”, φουστάνια αργαλειού, ποδιά κεντημένη με το τοπικό μοτίβο, αρμαθιές φλουριά και τον κεφαλόδεσμο με τις “μπιμπίλες” και τα διακοσμητικά διάτρητα, χρυσά και αργυρά νομίσματα, να τρεμοπαίζουν. Το χορό παρακολουθούσε, όλη η τοπική κοινότητα και οι συγγενείς, και φίλοι των νεονύμφων, πού έσυραν τον χορό, προσηκώνονταν και έρριπταν κέρματα και χαρτονομίσματα στούς αυτοσχέδιους οργανοπαίκτες. 

Από τα άκρα το σιωπηλό σύνταγμα των ηλικιωμένων γυναικών πού παρακολουθούσε, έκανε «χάζι» όπως ελέγετο με τα δρώμενα, αποτυπώνοντας και συλλέγοντας, κάθε στιγμή, που θα ήταν χρήσιμή στις μακρές συζητήσεις, στις “ρούγες” στα διαλείμματα της σκληρής των ζωής. Δυστυχώς το ωραίο αυτό έθιμο – δρώμενο εν πολλοίς ασυνήθιστο εξέλιπεν σήμερα, λόγω της αλλαγής των κοινωνικών προτύπων, της διαταραχής της κοινωνικής διαστρωματώσεως και πλήθους άλλων παραγόντων που παρέλκει να αναφερθούν εφόσον υπερβαίνουν τον στόχο της εργασίας αυτής.

Συμπερασματικά, στην γιορτή της Μεσοσπορίτισσας, συν τοις άλλοις με το μοναδικό δρώμενο Το φίλεμα της Νύφης η τοπική κοινωνική ομάδα επέκτεινε το προστατευτικό της δίκτυο και πέραν της χώρας της Ελάτειας, με την δημιουργία παράλληλων μικρών συνδετικών κρίκων και η πανηγυρική υποδοχή αυτών που ήσαν στα «ξένα» σε τιμητική θέση στην έδρα ισχυροποιούσε τους δεσμούς, σε μια μάλιστα εποχή μετά τον Πόλεμο, την Κατοχή και τον Εμφύλιο που η πατρίδα γεμάτη πληγές είχε απόλυτη ανάγκη να συσπειρώσει και να έχει συνέργειες σε οριζόντια γραμμή που θα συγκρατούσαν τις διαφορές στα φυσικά όρια τους.

1. Η λατρεία της Παναγίας, στη χώρα της Ελάτειας, ως Μεγάλη Παναγιά, Παναγίας Τρισμάρτυρης κλπ δείχνει την ιδιαίτερη σχέση της και θέση στο θρησκευτικό συνειδός τού αγροτοποιμενικού πληθυσμού της περιοχής, ώς Μεσοσπορίτισσα δε, γιατί η ημέρα συνέπιπτε, με την σημαντική μεσοσπορά του Νοεμβρίου. Πλείστοι κάτοικοι τής περιοχής φέρουν το όνομα τη2ς Παναγίας, όπως Παναγιώτης και το αντίστοιχο Παναγιώτα καθαρά ελληνικό και ορθόδοξο, διατηρούν δε με την καθαρή γλώσσα, την ευθεία τών αρχαιοτάτων ελληνικών παραδόσεων, όπου οι γλωσσικές και άλλες επιμολύνσεις επιδρομέων και κατακτητών έχουν εν πολλοίς απορροφηθεί.

Το όνομα Παναγιώτης ώς βαπτιστικό, είναι άγνωστο και δεν ανιχνεύεται πρίν την τελευταία βυζαντινή περίοδο (μελέτη Ν Ταχινοσλή εκδ. Αριστ Παν Θεσ/νικης 2005 ). Από τις συγκρίσεις του προκύπτει, από τα πρακτικά τών Μονών, ότι λίγοι έφεραν το όνομα αυτό και από τις γυναίκες ελάχιστες προ τού 13ου-14ου αι. (Παναγιώτα, Παναγιού και τα παράγωγα). Αργότερα πυκνώνει η συχνότητα ονοματοδότησης, κυρίως στους ορεινούς ποιμενικούς πληθυσμούς, τής Πίνδου, και , εμφανίζονται κυρίως στα δημοτολόγια τών Σαρακατσαναίων, με τύπους όπως Πάνος, Πότης, Πανάγος, Γιώτης, Τάκης, Πανούτσος κ.α. Οι μετακινήσεις τών φερέοικων ποιμενικών αυτών ομάδων, διέσπειρε το βαπτιστικό αυτό όνομα, ιδιαίτερα αγαπητό, αναφερόμενο σε επίθετο τής Παρθένου Μαρίας, Μητέρας τού Χριστού ( Παναγίας ). Η τοπική εορτή τών ονομαστηρίων στην Ελάτεια, κατά τα Εισόδια τής Θεοτόκου, έχει απόλυτη σχέση, με την αγροτοποιμενική κοινότητα, και, οι γυναίκες απο την παραμονή, ετοίμαζαν προθέσεις με πολυσπορια και απαρχές, κατά την αρχαία παράδοση. Η Παναγία όπως ονομάζεται, η πρώτη ίσως εκκλησία τού Δραχμανίου, αποτελεί ζώσα ανάμνηση τής Μεγάλης Παναγιάς Ελάτειας, τού εμβληματικού ναού, πού εδέχθη την ευλογία τού Λίθου τής Κανά, ευρεθέντος στα ερείπια της. Έτη πολλά στούς εορτάζοντες κατά την τοπική παράδοση Παναγιωτάδες και Μαρίες !