Νέα συμβολή στην Ιόνια Ιστορία των Παναγιώτας Τζιβάρα και Σπύρου Καρύδη

Παρουσιάζει ο π. Παναγιώτης Καποδίστριας
Οι φίλοι μου διδάκτορες Σπύρος Καρύδης και Παναγιώτα Τζιβάρα αποτελούν, όχι μόνον υποδειγματικό ζεύγος στη ζωή, αλλά και στην έρευνα και δημοσίευση αρχείων, τα οποία ως απαραίτητες ψηφίδες συμπληρώνουν τη συνεικόνα του αυθεντικού προσώπου της διαιώνιας Επτανήσου.....

Είχα τη μεγάλη και απροσδόκητη χαρά να μ’ επισκεφθούν κατά το Σαββατοκύριακο που μας πέρασε και να μού παραδώσουν χέρι-χέρι τα νέα αξιοθαύμαστα παράγωγα της αναδίφησής τους σε αποξεχασμένα αρχεία και αραχνιασμένες ακοές γεγονότων, με τα οποία ακροθιγώς αναφέρομαι παρακάτω:

α) Παναγιώτας Τζιβάρα, Βενετοκρατούμενη Ζάκυνθος 1588-1594. Η νομή και η διαχείριση της εξουσίας από το Συμβούλιο των 150,εκδ. Ενάλιος, Αθήνα 2009, σελίδες 712.

Πρόκειται για έναν σπουδαίο πανόδετο τόμο, ο οποίος μόλις βγήκε από το τυπογραφείο, ιδιαίτερα φροντισμένος και –θεωρώ- συμβάλλει καθοριστικά στις μελέτες που αφορούν στη Βενετική Κυριαρχία στη Ζάκυνθο και την εν γένει Επτάνησο.
Η ίδια η ιστορικός ερευνήτρια και Καθηγήτρια στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο, στην Εισαγωγή της, μας εξηγεί το πώς και γιατί του μεγάλου της εγχειρήματος:

Αφορμή και αφετηρία για τη σύνθεση της μελέτης υπήρξε ο εντοπισμός στο Αρχείο της Κέρκυρας ενός βιβλίου με τα πρακτικά του Συμβουλίου των 150 της Ζακύνθου των ετών 1587-1594. Η χρονική περίοδος που παρουσιάζουν τα πρακτικά είναι όντως βραχεία, η συμπερίληψή της όμως σε μια ευρύτερη χρονική περίοδο στην οποία, μετά από έντονες εσωτερικές διεργασίες, άλλαξε το 1578 η διαδικασία ανάδειξης του Συμβουλίου, αναγορεύει την πηγή φθεγγόμενο μάρτυρα “γεγωνυία τη φωνή” για τις σιωπηρές μεθοδεύσεις και τους αποκλεισμούς ατόμων που “πρόσβαλλαν” την καθαρότητα του αριστοκρατικού σώματος του Συμβουλίου.

Έτσι, ο Τόμος σπονδυλώνεται ως εξής:

ΜΕΡΟΣ Α΄. ΝΟΜΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ ΣΤΗ ΖΑΚΥΝΘΟ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ 16ΟΥ ΑΙΩΝΑ (σελ. 21-396)

Κεφάλαιο Α΄. Βενετοί Κυρίαρχοι – Ζακυνθινοί Άρχοντες
Κεφάλαιο Β΄. Το Συμβούλιο των 150 τα έτη 1588-1594.
Κεφάλαιο Γ΄. Η διαχείριση των αξιωμάτων από το Συμβούλιο των 150.
Κεφάλαιο Δ΄. Η διαχείριση των προβλημάτων της Κοινότητας των ετών 1588-1594 από το Συμβούλιο των 150.
Κεφάλαιο Ε΄. Κοινοτικοί αξιωματούχοι και κανονιστικά κείμενα.
Κεφάλαιο Στ΄. Τα Μέλη του Συμβουλίου της Κοινότητας 1587-1594. προσωπογραφικά σχεδιάσματα.

Ακολουθούν τα Επιλεγόμενα.

ΜΕΡΟΣ Β΄. ΤΑ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΩΝ 150 ΤΩΝ ΕΤΩΝ 1587-1594 (σελ. 397-588).
Πίνακες (σελ. 589-625).
Βιβλιογραφία (σελ. 627-646).
Γενικό Ευρετήριο (σελ. 647-696).
Riassunto (σελ. 697-701).
Πανομοιότυπα (σελ. 703-710).

Δεν είμαι ειδικός στο να εκτιμήσω την αξία του έργου. Είμαι όμως σίγουρος ότι πλουτίζει τη ζακυνθινολογική Γραμματεία, επειδή αφενός μεν προέκυψε από τις πηγές (κάτι ανεκτίμητο, που οπωσδήποτε παρέχει μπόνους στην όλη προσπάθεια), αφετέρου δε από την επιστημοσύνη και την αγάπη μιας σημαντικής επιστήμονος ιστορικού, της αγαπητότατης Δρ Παναγιώτας Τζιβάρα, την οποίαν συγχαίρουμε για τον πνευματικό μόχθο κι ευχαριστούμε για την τιμή και την αγάπη!

β) Σπύρου Καρύδη – Παναγιώτας Τζιβάρα, Η Ιερά Μονή Αγίων Θεοδώρων Στρατιάς Κερκύρας. Ιστορική πορεία Βιβλιοθήκη Αρχείο, Αθήνα 2009, σελίδες 336.
Οι εν λόγω ερευνητές επιδίδονται σε αναδίφηση εκκλησιαστικών Αρχείων, απ’ όπου συνήθως προκύπτουν σημαντικές και ασφαλείς πληροφορίες για επιμέρους τόπους και ιερές στέγες. Επιμέρους; Μπορεί έτσι να φαίνονται. Όμως το λεγόμενο Επιμέρους συνθέτει το Όλον. Πινελιά την πινελιά αρτιώνεται το Πρόσωπο, ώστε ασφαλέστερα να προκύψουν συμπεράσματα, δίχως ριψοκίνδυνες εικασίες κι επίφοβες εκτιμήσεις, οι οποίες στην πρώτη ευκαιρία (αυτο)αναιρούνται.Ο νέος Τόμος αφορά στο Μοναστήρι των Αγίων Θεοδώρων, το οποίο κείται στην Παλαιόπολη των Κορφών. Ένα Μοναστήρι, που κάποτε διέλαμψε, όπως –συν τω χρόνω, τω αδυσωπήτω- γνώρισε τα φθορά και την παρακμή. Σήμερα μια Μοναχή μονάχα ανθίσταται κι επιμένει να κρατά ανοιχτό (με όλες τις έννοιες) την πάλαι ποτέ περιώνυμη Μονή.
Από τον ανά χείρας Τόμο πληροφορούμαστε, ότι τα παλαιότερα ιστορικά στοιχεία περί του ιερού αυτού τόπου έρχονται από το 1589, σχεδόν πέντε αιώνες δηλαδή διάρκειας και ιστορικής συνέχειας.

Ας αφήσουμε όμως τον ίδιο τον Σπύρο Καρύδη, στον Πρόλογό του, να μάς κατατοπίσει σχετικά:
O γυναικείος μοναχισμός της Κέρκυρας αναπτύχθηκε κατά την περίοδο της βενετικής κατοχής του νησιού έξω από την τειχισμένη πόλη και σε κοντινή απόσταση από αυτήν. Στα προάστεια της Παλαιόπολης και του Μαντουκιού οργανώθηκαν από τον 16ο αιώνα και εξής τέσσερις γυναικείες μονές: της Υ. Θ. Λαμποβίτισσας, της Αγίας Ευφημίας, των Αγίων Θεοδώρων και του Αγίου Νικολάου του Κατζίνα. Τα μοναστήρια αυτά συγκροτήθηκαν για την κάλυψη των πνευματικών αναζητήσεων των γυναικείων μελών της κερκυραϊκής κοινότητας, που διάλεγαν τη «μοναδική ζωή», όπως έγραφαν στα συμφωνητικά που υπέγραφαν με την είσοδό τους στα μοναστήρια, αλλά και για την αντιμετώπιση συγκεκριμένης ανάγκης, επακόλουθο της συνήθειας της εποχής που ήθελε κάποια από τα θήλεα τέκνα των ευγενών οικογενειών να ακολουθούν τη μοναχική οδό, με σκοπό την εξασφάλιση της πατρικής περιουσίας και τη μεταβίβασή της στους άρρενες απογόνους.
Η μονή των Αγίων Θεοδώρων, από την ίδρυσή της στο τέλος του 16ου αιώνα έως σήμερα, λειτουργεί αδιάκοπα, προσφέροντας στον μελετητή του κερκυραϊκού ορθόδοξου μοναχισμού χαρακτηριστικό παράδειγμα γυναικείας μονής, η οργάνωση και η λειτουργία της οποίας ακολούθησε τις ιστορικές τύχες του νησιού που τη φιλοξενεί.
Οι μοναστικοί κανονισμοί που την αφορούν αποτελούν πολύτιμες πηγές για τη μελέτη των γυναικείων μονών του κερκυραϊκού αλλά και ευρύτερα του ιόνιου χώρου, κατά την περίοδο της βενετοκρατίας.
Η βιβλιοθήκη της, με έντυπα και χειρόγραφα κυρίως λειτουργικά, συγκροτήθηκε από αγορές για την κάλυψη των αναγκών της μονής, καθώς και από τις προσωπικές βιβλιοθήκες των μοναχών. Το αρχείο της περιλαμβάνει ένα σημαντικό σε όγκο υλικό που αφορά στη διοίκηση της μονής, κυρίως όμως στη διαχείριση της περιουσίας της στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα.
Στο βιβλίο αυτό ανιχνεύεται η ιστορική πορεία της μονής, μέσα από τις μαρτυρίες που αντλήθηκαν από τα Αρχεία Νομού Κέρκυρας και από το αρχείο της μονής, έως τις μέρες μας. Mελετώνται οι κανονισμοί λειτουργίας της μοναστικής αδελφότητας, και ανασυντίθεται το μοναχολόγιο της μονής από την ίδρυσή της έως σήμερα. Σε ξεχωριστή ενότητα μελετάται το περιεχόμενο της βιβλιοθήκης και του αρχείου της μονής και καταγράφεται το έντυπο και χειρόγραφο υλικό που έχει αποθησαυριστεί εκεί. Στην τελευταία ενότητα δημοσιεύονται τα σημαντικότερα κείμενα που αφορούν στη μονή, όπως κανονισμοί λειτουργίας, πρακτικά εκλογής ηγουμένων και κατάλογοι βιβλίων.
Η καταγραφή του χειρόγραφου και έντυπου υλικού που φυλάσσεται στη μονή, αποτελεί μέρος ευρύτερου προγράμματος καταγραφής των εκκλησιαστικών βιβλιοθηκών του κερκυραϊκού χώρου, που υλοποιείται από τους γράφοντες, και ακολουθεί τη μεθοδολογία που τηρήθηκε στους εκδεδομένους καταλόγους των βιβλιοθηκών των μονών Παλαιοκαστρίτσας και Μυρτιδιώτισσας, καθώς και στον υπό έκδοση κατάλογο της βιβλιοθήκης της μονής Πλατυτέρας.

γ) Σπύρου Καρύδη, «Η εκλογή του πρωτοπαπά Ζακύνθου και το ζήτημα της επισκοπής Κυθήρων κατά την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας», Θησαυρίσματα 38 (2008) 349-370.
Η δημοσιευμένη στη Βενετία, στο παλαιό κι έγκριτο Περιοδικό Θησαυρίσματα (έκδοση του εύρωστου Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας), κυκλοφορήθηκε σε ανάτυπο κι έχω την χαρά τώρα να το κρατώ στα χέρια μου.

Περί τίνος, λοιπόν, πρόκειται; Προς γνώσιν, μεταφέρω ευθύς παρακάτω τη μικρή εισαγωγή του σημαντικού αυτού μελετήματος:
Τα ζητήματα της εκλογής του πρωτοπαπά της Ζακύνθου, της ύπαρξης επισκόπου στην Εκκλησία των Κυθήρων και της εκλογής του, κατά τη βενετική περίοδο της ιστορίας των δύο νησιών, προέκυψαν από τη μελέτη βιβλιογραφίας και των γνωστών και εκδεδομένων έως σήμερα αρχειακών πηγών, μέσα στο πλαίσιο γενικότερης μελέτης που αναφέρεται στην οργάνωση της ορθόδοξης Εκκλησίας στον βενετοκρατούμενο ελληνικό χώρο. Από την παράλληλη μελέτη βιβλιογραφίας και πηγών διαπιστώθηκε η ανάγκη για την κριτική θεώρηση των απόψεων που έχουν έως σήμερα διατυπωθεί και την επανάγνωση των πηγών, οι οποίες υποδεικνύουν διαφορετικές για τα μελετώμενα ζητήματα απαντήσεις. 
iskiosiskiou.com