Το Εσπόλιο η Ο Διαμερισμός των Ιματίων του Χριστού

Γιώργος Βιδάκης

 «Εξήλθεν ουν ο Ιησούς έξω φορών τον ακάνθινον στέφανον και το πορφυρούν ιμάτιον, και λέγειν αυτοίς ίδε ο άνθρωπος. Ότε ουν είδον αυτόν οι αρχιερείς και οι υπηρέται, εκραύγασαν λέγοντες, σταύρωσον, σταύρωσον αυτόν» (Κατά Ιωάννην ΙΘ στ. 5,6.).....

Ανάμεσα στα Πάθη του Χριστού, ο διαμερισμός των ιματίων είναι ένα από τα πιο απωθητικά συμβάντα. Στον πίνακα εντείνεται η αντίθεση ανάμεσα στο μεγαλείο του Χριστού και της ευγενούς συμπεριφοράς του με το πλήθος των άξεστων στρατιωτών. Η σκηνή αυτή είναι φορτισμένη από υψηλή θεολογία. Μέσα στον πορφυρό μανδύα του, ο Χριστός στέκει απομονωμένος στο μέσο του πίνακα. Προπηλακίζεται από τον επιθετικό στρατιώτη με το μαυροπράσινο ρούχο, ενώ δίπλα βρίσκεται ο ιππότης με την αδιαπέραστη πανοπλία, σύμβολο της πολεμικής και της γήινης εξουσίας. Στην πανοπλία του αδρανούς και αδιάφορου ιππότη, η αντανάκλαση από τον πορφυρό μανδύα του Χριστού δημιουργεί ένα δραματικό βιολετί χρώμα. Ένας όχλος με απειλητικά πρόσωπα, όπου κάθε φυσιογνωμία σηματοδοτεί και έναν χαρακτήρα, πολίτες και ένστολοι στρατιώτες περιπαίζουν, υβρίζουν, χλευάζουν, εμπαίζουν, μια ανδρική φιγούρα, έναν άνθρωπο, έναν αθώο, που συνθετικά βρίσκεται στο κέντρο του πίνακα. Είναι ο «Αίρων τας αμαρτίας του κόσμου». Έχει το βλέμμα του στραμμένο δεξιά υψωμένο προς τον ουρανό, τα μάτια μεγάλα, φωτεινά, εκστατικά λάμπουν από συγκίνηση, ατενίζουν το φως, που έρχεται από ψηλά, από έναν τόπο εκτός χώρου του πίνακα. Το φως περιλούζει το πρόσωπό του, όλο το σώμα του, όλο το ιμάτιό του, που στραφταλίζει από λαμπερές ανταύγειες μέσα στα σκοτεινά βλέμμα του όχλου. Τα μαλλιά του ελεύθερα πέφτουν επάνω στους ώμους του, λιγοστά γένια καλύπτουν το κάτω μέρος της μορφής του, το στόμα του μισάνοιχτο, σαν κάτι να ψιθυρίζει, ίσως το «άφες αυτοίς, ου γαρ οίδασι τι ποιούσι». Τα πόδια του κάτω γυμνά και ταλαιπωρημένα φαίνονται σαν να περπατούν στα σύννεφα. Το αριστερό του χέρι απλώνεται με ανοιχτή την παλάμη επάνω από τον άνδρα με το κίτρινο πανωφόρι που ασχολείται με την προετοιμασία του Σταυρού, σαν να θέλει να τον χαϊδέψει, να τον προστατέψει, να τον συγχωρήσει για την άγνοιά του. Το άλλο του χέρι το έχει φέρει στο στήθος του, έχει ανοιχτή την παλάμη του με τη χαρακτηριστική του κίνηση. Στον καρπό είναι δεμένο το σχοινί, που το σέρνει βίαια ένας μαυριδερός, άσχημος άνδρας με τα μπράτσα του γυμνά. Φορά ένα καταπράσινο ρούχο, ενώ το δεξί του χέρι σαν αρπακτικό έχει αρπάξει από το σημείο του λαιμού το ιμάτιο που φορά ο Ιησούς και το τραβά για να το διαμελίσει. Το ιμάτιο του Ιησού φέρει πολλές μεγάλες πτυχές. Κυρίαρχο στοιχείο της σκηνής είναι η βιαιότητα, η ταραχή, η εκφραστικότητα. Αυτό που βγαίνει σαν αίσθηση φωτός είναι ένα κατακόκκινο φως, ένα μυστηριακό κόκκινο, μοναδικό, ένα χρώμα αίματος, χρώμα θυσίας, που το φωτίζουν μόνο οι λάμψεις του υπερβατικού φωτός, ενός φωτός που έρχεται από το υπερπέραν, αλλά και από το φως που πηγάζει από το ίδιο το σώμα του Ιησού. Ένα φως παράξενο, απροσδιόριστο, άκτιστο, θείο, ένα φως που μόνο ο Ελ Γκρέκο μπορούσε να αποδώσει με τόση δύναμη, με τόση ένταση και λαμπρότητα. Πρόκειται για ένα εσωτερικό δικό του φως. Στη σκηνή αποδίδεται ο διαμερισμός των ιματίων του Χριστού. Το πρόσωπο του Χριστού παρουσιάζεται εξαϋλωμένο, με δεσπόζοντα στοιχεία το κόκκινο χρώμα του χιτώνα και την εκπληκτική έκφραση του προσώπου του. Περιτριγυρίζεται από ένα πλήθος προσώπων το οποίο αποδίδεται με τέλειο σχεδιασμό. Οι παριστάμενες φιγούρες συμβολίζουν την ανθρωπότητα. Την ενοχή τον πόνο και τη αγωνία που βιώνει μπροστά στο Θείο Πάθος αλλά και στο γεγονός του θανάτου.
Σε πείσμα των καιρών και των ανθρώπων, το «Εσπόλιο» θα μείνει «ιερό σφάγιο» στο βωμό της αιωνιότητας της τέχνης, μεταξύ άλλων: Για το εκτυφλωτικό πορφυρό χρώμα του μανδύα του Ναζωραίου. Ένα χρώμα που ανακαλεί στη μνήμη το αίμα, αλλά και τη δαμασκηνή πορφύρα του Ρωμαίου Αυτοκράτορα, αφού μ’ αυτήν οι σταυρωτές του θέλησαν να «λοιδορήσουν» τον Θεάνθρωπο. Κατά το προμνημονευόμενο Αντίφωνο της Εσπέρας της Μεγάλης Πέμπτης: «Ψευδῆ πορφύραν περιβάλλεται, ὁ περιβάλλων τόν οὐρανόν ἐν νεφέλαις». Αλλά και για το τριμμένο σχοινί, με το οποίο ο δεσμοφύλακας κρατάει τον Ιησού από τον καρπό του. Ένα εύθραυστο σχοινί που συμβολίζει από τη μια πλευρά την ευκολία, με την οποία ο Υιός του Θεού θα μπορούσε ν’ αποφύγει το μαρτύριο. Και από την άλλη –και συνακόλουθα- την αξία της απόφασής Του να περπατήσει τον ανθρώπινο δρόμο του θανάτου για ν’ αναδείξει με μεγαλύτερη έμφαση την Ανάσταση, ως τελική θριαμβική έκβαση του Θείου Δράματος.

Πίνακας: Δομίνικος Θεοτοκόπουλος, Το Εσπόλιο η Ο Διαμερισμός των Ιματίων του Χριστού, σκευοφυλάκιο του Καθεδρικού Ναού του Τολέδο

Πηγή : Εθνική πινακοθήκη - μουσείο Αλέξανδρου Σούτζου