Λόγος στην φετινή εκδήλωση Μνήμης για το Ολοκαύτωμα (9 Απριλίου 1943) της Αγίας Ευθυμίας

….της Μαρίας-Γεωργίας Ντούρου στην φετινή εκδήλωση Μνήμης για το Ολοκαύτωμα (9 Απριλίου 1943) της Αγίας Ευθυμίας

«Δεν θέλω τίποτε άλλο παρά να μιλήσω απλά, 

να μου δοθεί ετούτη η χάρη. 

Γιατί και το τραγούδι το φορτώσαμε με τόσες μουσικές 

που σιγά – σιγά βουλιάζει».....

 

Αυτά τα λόγια, αναφέρει ο νομπελίστας ποιητής μας Γιώργος Σεφέρης σ’ ένα ποίημά του, και αυτά τα λόγια μου ήρθαν στο νου, όταν μου ανατέθηκε να μιλήσω για τη σημερινή γιορτή. Καταρχάς, επιτρέψτε μου, λοιπόν, να σας ευχαριστήσω που με προσκαλέσατε. Νομίζω ότι θα ήταν καλό αυτό το πρωινό να ακουστεί η φωνή μιας νέας που αγαπά και τιμά την Αγία Ευθυμία με όλο της το «είναι».

Βρισκόμαστε σήμερα εδώ προκειμένου να υμνήσουμε, να δοξάσουμε τους προγόνους μας. Τους παππούδες μας και τους προπαππούδες μας, οι οποίοι μαχόμενοι ηρωικά στα υπέρ της πατρίδος μας ιδανικά, θυσιάστηκαν κατά την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Υπό το πρίσμα αυτό, λοιπόν, θα προσπαθήσω να ζωντανέψω στα μάτια σας όλα τα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα την άνοιξη του 1943 και του 1944, με αποτέλεσμα να βρισκόμαστε σήμερα εδώ και να απολαμβάνουμε τον καθαρό αέρα … το απέραντο πράσινο … τον καταγάλανο ουρανό του χωριού μας … της ελεύθερης, πλέον, Αγίας Ευθυμίας. 

Πριν ξεκινήσω την αφήγησή μου, αξίζει να αναφερθώ στο κύριο όπλο, το βασικό μέσο καταπολέμησης του εχθρού των ημερών εκείνων. Δεν πρόκειται μήτε για κάποιο πυρηνικό κατασκεύασμα, μήτε για κάποιο μηχανοκίνητο αντικείμενο, αλλά ... για συναισθήματα. Το συναίσθημα της αγάπης για τον τόπο μας, του θάρρους και του απερίγραπτου πόθου για λευτεριά. Συναισθήματα, τα οποία αποτελούν το εναρκτήριο λάκτισμα για τους προγόνους μας, κατοίκους της Αγίας Ευθυμίας, να πράξουν όσα θα σας εξιστορήσω ευθύς αμέσως! Έδωσαν σώμα και ψυχή πριν 76 χρόνια, για να είμαστε εμείς σήμερα εδώ και να τους υμνούμε. Ας αποδώσουμε, λοιπόν, τιμές δόξας και μνήμης σε αυτούς τους ανθρώπους που ήρθαν αντιμέτωποι με τον εχθρικό ζυγό, κάτω από αντίξοες συνθήκες, πράττοντας το καθήκον τους, να διαφυλάξουν τη θρησκεία τους, τις κατοικίες τους καθώς και την πατρική τους γη.

Με μια ματιά στην ιστορία του χωριού μας, η Αγία Ευθυμία ανήκει στη λίστα των χωριών που δέχονται εισβολές κατά την περίοδο της κατοχής από τις Δυνάμεις του Άξονα. Μετρά δύο ολοσχερείς καταστροφές:

1.     η πρώτη συντελείται την περίοδο του 1943 από τους Ιταλούς, την οποία σήμερα μνημονεύουμε, και, 

2.   η δεύτερη συμβαίνει το 1944 από τους Γερμανούς.

Ας δούμε, λοιπόν, τα γεγονότα όπως διαδραματίζονται… 

Στις 8 Απριλίου 1943, συμβαίνει το πρώτο επεισόδιο ανάμεσα στους αντάρτες του ΕΛΑΣ και στα ιταλικά στρατεύματα έξω από το χωριό. Αφορμή αποτελεί η κίνηση των ανταρτών, με επικεφαλής τον «καπετάν Νικηφόρο», Δημήτρη Δημητρίου, να καταστρέψουν μια φάλαγγα αυτοκινήτων της ιταλικής πλευράς, τα οποία χαράζουν πορεία από τη Βουνιχώρα προς την Άμφισσα.

Η επιχείρηση στέφεται με επιτυχία για τους αντάρτες του ΕΛΑΣ με την καταλυτική παρουσία του «σταυραετού της Ρούμελης», καπετάν Διαμαντή, σε αντίθεση με την κατάληξη των ιταλικών δυνάμεων, οι οποίες μετρούν δεκάδες νεκρούς και τραυματίες.

Από τα αποκαΐδια αυτής της μάχης, ανασύρεται ένας Ιταλός αξιωματικός, ο οποίος ματωμένος από τις πληγές του και με όση δύναμη του απομένει καταλήγει στο εσωτερικό του χωριού. Σε αυτήν την κατάσταση τον βρίσκουν δυο γυναίκες από το χωριό μας, η Αγγελική Παπαϊωάννου και η Χρυσή Τριανταφύλλου. Οι γυναίκες αυτές, αψηφώντας τον κίνδυνο της ιταλικής αξιωματικής του ιδιότητας, τον περιθάλπουν και τον φροντίζουν. Αφού οι γυναίκες περιποιούνται τα τραύματά του δείχνοντας αυτό το μεγαλείο ψυχής και ανθρωπιάς εν μέσω πολέμου, ο Ιταλός αξιωματικός επιστρέφει στο στράτευμά του.

Η απάντηση των Ιταλών σε αυτήν την επίθεση των ανταρτών δεν αργεί να φανεί το απόγευμα της ίδιας ημέρας, Πέμπτης 8ης Απριλίου 1943. Με την εν ψυχρώ εκτέλεση των συγχωριανών μας, Δημητρίου Λύτρα και Γεωργίου Πατάκα, η απόλυτη ησυχία του χωριού μετατρέπεται σε πεδίο μάχης. Σχεδόν 200 κάτοικοι της Αγίας Ευθυμίας συλλαμβάνονται, συμπεριλαμβανομένων των γυναικόπαιδων και των γερόντων.

Το ξημέρωμα της 9ης Απριλίου, ημέρας Παρασκευής, βρίσκει τους συλληφθέντες συγκεντρωμένους εδώ, που βρισκόμαστε αυτήν τη στιγμή -στο Μνημείο Εθνικής Αντιστάσεως- και την Αγία Ευθυμία περικυκλωμένη από ιταλικά στρατεύματα.

Με τους 200 συγχωριανούς μας κρατούμενους, οι Ιταλοί στρατιώτες πυρπολούν το χωριό από τη μία άκρη έως την άλλη. Φλόγες φωτιάς τυλίγουν το χωριό μας, την Αγία Ευθυμία μας, και την καταστρέφουν μέσα σε λίγες μόνο ώρες. Η άλλοτε κυματιστή ελληνική σημαία, που καμάρωνε στη είσοδο του κοινοτικού γραφείου, γίνεται στάχτη και οι περιουσίες όλων εξαφανίζονται εν ριπή οφθαλμού μπροστά στους ανήμπορους να αντιδράσουν συλληφθέντες. Ο Πέτρος Μπαμπαγινές και ο Ιωάννης Ντούρος είναι οι δύο άτυχοι, που βρίσκουν ακαριαίο θάνατο από τους Ιταλούς που πατούν τη σκανδάλη και τους δολοφονούν εν ψυχρώ, την ίδια στιγμή που πολλοί άλλοι από τους 200 καταρρέουν εξαιτίας της συμφοράς που τους βρήκε. Ανάμεσα σε αυτούς βρίσκεται και ο Ηλίας Ντούρος ο οποίος άφησε την τελευταία του πνοή, βλέποντας το σπίτι του να καίγεται.

Στη συνέχεια, τα ιταλικά στρατεύματα μεταφέρουν τους υπό σύλληψη Αγιαθυμιώτες στο γήπεδο της Άμφισσας, προκειμένου να τερματίσουν βίαια τη ζωή αυτών των 200. Ανάμεσα στο πλήθος των 200 προστίθενται τελευταία στιγμή και ξεχωρίζουν για την ανδρεία τους, οι φιγούρες του Νικολάου Σταθόπουλου, του Δημητρίου Λαλλά και του Ευθυμίου Δασκαλόπουλου. 

Λίγα λεπτά πριν την τελική ευθεία και εντελώς απροσδόκητα, ο Ιταλός αξιωματικός, που την 8η του Απρίλη εδέχθη τη φροντίδα των γυναικών από το χωριό μας, και αφού δέχθηκε την επίσκεψη της Χρυσής Τριανταφύλλου φωνάζει στο πρόσωπό της: «Κυρία, η ζωή μου» και εκείνη για αντάλλαγμα του ζητά να αφεθούν ελεύθεροι οι Αγιαθυμιώτες. Σαν σε παραμύθι, οι 200 αιχμάλωτοι γλιτώνουν την εκτέλεση χάρη στο έργο των «καλών νεραϊδών», Αγγελικής και Χρυσής, και επιστρέφουν στην κατεστραμμένη αλλά αγαπημένη τους γενέθλια γη, την Αγία Ευθυμία, προσπαθώντας πυρετωδώς να την αναστηλώσουν και να την «επαναφέρουν στη ζωή». 

Σε συνέχεια της ανωτέρω εξιστόρησης, τις περιγραφείσες τρεις μέρες του Απρίλη, το θάνατο βρίσκουν από ιταλικές σφαίρες και φαντάζουν ήρωες στα μάτια μας πολλοί συγχωριανοί μας. Χαρακτηριστικές είναι τόσο η δολοφονία του Ασημάκη Λαλλά, μπροστά στα τρυφερά μάτια του δίχρονου γιού του και της γυναίκας του, του γέροντα Ιωάννη Δρόλαπα την ώρα που «ξαποσταίνει» στο δρόμο για την Άμφισσα, όσο και του Άγγελου Τζίβα, την ώρα που προσπαθεί να σβήσει τη φωτιά στο καμένο πια σπίτι του.

Δυστυχώς την ίδια τύχη με την Αγία Ευθυμία, έχει τη 10η Απριλίου 1943 η Βουνιχώρα, η οποία πυρπολείται και εκτελούνται 32 κάτοικοί της. Τα δύο γειτονικά χωριά είχαν την ίδια τύχη, με τη λαϊκή μούσα να κάνει τραγούδι την ολοκληρωτική καταστροφή τους!

«Βαριά στενάζουν τα βουνά 

κι ο ήλιος σκοτεινιάζει 

η Βουνιχώρα καίγεται 

κι η Αγιαθυμιά ανταριάζει»

Μετρώντας, συνολικά, 12 θανάτους προγόνων μας … σε μόλις 3 ημέρες και 365 ολοσχερώς καμένα σπίτια από τα 423, η Αγία Ευθυμία και οι κάτοικοι της βιώνουν μια πύρρεια νίκη, η οποία οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην ανθρωπιά, την καλοσύνη και τη δοτικότητα των δύο γυναικών που περιέθαλψαν τον πληγωμένο Ιταλό αξιωματικό, ο οποίος σε ανταπόδοση χάρισε τη ζωή στους 200 αιχμάλωτους κατοίκους της Αγίας Ευθυμίας.

Η Αγγελική Παπαϊωάννου και η Χρυσή Τριανταφύλλου αποτελούν τις ηρωίδες, τις «καλές νεράιδες» του κηρυγμένου πολέμου με τους Ιταλούς το 1943 και χάρη σε αυτές οι κάτοικοι της Αγίας Ευθυμίας στέκονται αντιμέτωποι τον επόμενο χρόνο, το 1944, με το Γερμανικό ζυγό. 

Τον Μάρτιο, πια, του 1944, οι Γερμανικές δυνάμεις καταστρέφουν όσα έχουν απομείνει από το ολοκαύτωμα του 1943 και όσα έχουν καταφέρει να ξαναχτίσουν οι κάτοικοι της, καθώς πυρπολούν και τον Ιερό Ναό του Πολιούχου μας Αγίου Ευθυμίου. 

Ωστόσο, η ημέρα της απελευθέρωσης δεν αργεί και μετά από αναρίθμητα δεινά, όλοι οι Αγιαθυμιώτες προσπαθούν να βρουν τη δύναμη, ώστε να χτίσουν ξανά τις εστίες τους. Η ανάσταση του τόπου δεν αργεί και η πατρική γη φτιάχνεται από την αρχή με ακόμη πιο γερά θεμέλια πίστης και αφοσίωσης προς αυτήν. Μια γη, που σήμερα είναι κάτι περισσότερο, από ιστορική! Μια γη που μετρά χρόνια ζωής από την εποχή του Θουκυδίδη! Και είναι η δική μας, αγαπημένη γη! 

Και κάπως έτσι, η Αγία Ευθυμία με τα 2 ολοκαυτώματά της συγκαταλέγεται στον κατάλογο των «Μαρτυρικών χωριών» κατά την περίοδο 1940-1944, τα οποία μπορεί να «μαρτύρησαν» αλλά υπέστησαν κάθε βασανιστήριο με μία και μόνη επιδίωξη, που δεν είναι άλλη από την ελευθερία. 

Όμως «η ελευθερία, όπως γράφει και ο σπουδαίος μας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης, έχει δύο κοφτερές όψεις, όπως τα παλιά ξυραφάκια». Μπορεί να τραυματίσει όποιον στέκεται εμπόδιό της, μπορεί, όμως, και να βλάψει όποιον την κατέχει. Είναι εύθραυστη, αλλά και επικίνδυνη, αν δεν την αντιμετωπίσουμε με τον σεβασμό που της αρμόζει. Είναι μια δύναμη που όταν την έχουμε στη διάθεσή μας συχνά διαπράττουμε ύβριν, κατά την αρχαία ελληνική τραγωδία, φερόμαστε δηλαδή με αλαζονεία, και σύντομα έρχεται η τίσις, δηλαδή η τιμωρία και η πτώση, κυρίως η ηθική κατάπτωση.

Το αγαθό της ελευθερίας, λοιπόν, που μας προσέφεραν με την καρδιά τους όλοι οι πρόγονοί μας, μένοντας πιστοί στα ιδεώδη τους και ραπίζοντας ηχηρά την τυραννία, τη σκλαβιά, την υποδούλωση και την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οφείλουμε να το διαφυλάξουμε ως πολύτιμο και ιερό! 

«Θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία», λέει ο Κάλβος και αυτό είναι που μας διδάσκει το παράδειγμα των προγόνων μας σε αυτόν τον ιερό τόπο, την Αγία Ευθυμία. Με κάθε τρόπο η Αγία Ευθυμία στέκει αγέρωχη στο πέρασμα των αιώνων και εμείς βρισκόμαστε εδώ προκειμένου να γιορτάσουμε, να τιμήσουμε και να υμνήσουμε την πορεία αυτή.

Ποιος, όμως, κρύβεται πίσω από το βροντερό παρουσιαστικό του χωριού μας;

Φυσικά, οι ήρωές μας, οι παππούδες μας, οι γονείς μας, εμείς. Όλοι όσοι δεν προδίδουμε την Αγία Ευθυμία και με κάθε ευκαιρία στηρίζουμε έναν τόπο που με αγάπη μας κρατά σφιχτά στην αγκάλη του. 

ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ ΑΓΙΑΘΥΜΙΩΤΕΣ!… Έχουμε ταυτότητα και είμαστε περήφανοι για αυτό… Αυτή είναι η παρακαταθήκη των παλιών, η προσδοκία των σημερινών και το όνειρο των νέων, δηλαδή με απλά λόγια παρελθόν – παρόν – μέλλον, διότι έτσι υφίσταται η ροή του χρόνου. Χρωστάμε ένα μεγάλο ευχαριστώ στο παρελθόν για τα κεκτημένα, τα οποία οφείλουμε να στηρίξουμε και να μην τα αφήσουμε να χαθούν. Και ερχόμενοι στο σήμερα και στα τωρινά δεδομένα, το ερώτημα είναι, το παρόν τι θα δώσει στο μέλλον; Βλέποντας, λοιπόν, τις τότε συνθήκες και τις τώρα, με κάνει να αναρωτηθώ τι έχει αλλάξει στον άνθρωπο και τι στην κοινωνία γενικά, που έχει επιδράσει στη ριζική αλλαγή οπτικής. Ας συλλογιστούμε όλοι μαζί και ας φέρουμε στη μνήμη μας καθημερινά και όχι μόνο σε κάθε επέτειο της 9^ης Απριλίου, της 25^ης Μαρτίου και 28^ης Οκτωβρίου, τις ηρωικές πράξεις όλων εκείνων των ΗΡΩΩΝ, που αφιέρωσαν τη ζωή τους και έχυσαν το αίμα τους σε ετούτα εδώ τα ιερά χώματα της Αγιαθυμιάς. Οφείλουμε σαν λαός να υπερασπιζόμαστε την ιστορία μας και να διατηρούμε την εθνική μας συνείδηση. Ως άξιοι κληρονόμοι, έχουμε κι εμείς τη δύναμη να κληροδοτήσουμε μια άξια περιουσία στους απογόνους μας.

Από αυτό το βήμα, λοιπόν, μπορούμε να στείλουμε το δικό μας μήνυμα, πως είμαστε εδώ να διεκδικήσουμε και να γίνουμε παράδειγμα προς μίμηση. Όλοι μαζί ενωμένοι σα μια γροθιά, με ελπίδα και πίστη, θα καταφέρουμε όσα χρειάζεται η Ελλάδα μας. Η σκυτάλη βρίσκεται στα χέρια μας! Ας ξεκινήσουμε από σήμερα: Να διαφωνούμε, να κρίνουμε, να συζητάμε, να διαβάζουμε, να προβληματιζόμαστε.

Και για όλους εσάς που ακόμα στέκεστε με επιφύλαξη στα λεγόμενά μου, θα κλείσω κάπως απροσδόκητα με μία κρητική μαντινάδα:

«Δε χάνω τις ελπίδες μου, 

ούτε για μια μέρα, 

διότι έχω μάθει να πετώ, 

με κόντρα τον αέρα.» 

…ίσως τέτοιες σκέψεις να έκαναν και όλοι όσοι θυσιάστηκαν για την δική μας Αγία Ευθυμία. (Ποιος ξέρει;) 

(Για μια Ελλάδα που κάποτε έπεφταν μαχόμενοι για Αυτήν!) 

Ζήτω η Αγία Ευθυμία! 

Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας! 

Σημείωση: Το παραπάνω αποτελεί το κείμενο της ομιλίας της Μαρίας-Γεωργίας Βασ. Ντούρου (τελειόφοιτος του τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας), στις 7 Απριλίου 2019, κατά την Εκδήλωση Μνήμης για την 76η επέτειο από την πυρπόληση της Αγίας Ευθυμίας (9 Απριλίου 1943) από τα ιταλικά στρατεύματα κατοχής.

Η φωτογραφία είναι του Θύμιου Ζαχ. Ηλιόπουλου.