Eusebi Ayensa Prat, ‘‘Στις εσχατιές της Θάλασσας - Μια βιβλιοπαρουσίαση γέφυρα ένωσης Ανατολικής και Δυτικής Μεσογείου

Ισπανοελληνικές Λαογραφικές συγκριτικές μελέτες’’ εκδ. Ηρόδοτος, 2018

Μια βιβλιοπαρουσίαση γέφυρα ένωσης Ανατολικής και Δυτικής Μεσογείου....

       Εργατικός κι ακαταπόνητος, με μια συγκινητικήν αγάπη για την Ελλάδα και τα Ελληνικά Γράμματα, ο ακαδημαϊκός πια Αουζέβι Αγιένσα, ήλθε ξανά ‘‘στη χώρα των θεών’’ για τη βιβλιοπαρουσίαση του πρόσφατα εκδοθέντος (αλλά ύστερα από μια 5ετία συγγραφής) έργου του «Στις εσχατιές της Θάλασσας/ Ισπανοελληνικές Λαογραφικές Συγκριτικές Μελέτες», των ποιοτικών εκδόσεων Ηρόδοτος. Στην πολυσέλιδη (570 σελ.) και ιδιαίτερα επιμελημένην αυτήν έκδοση, σε 7 ενότητες περιέχονται 17 μελέτες «δημοσιευμένες και αδημοσίευτες, γραμμένες κατευθείαν στα ελληνικά ή πρωτοδημοσιευμένες σε άλλες γλώσσες και μεταφρασμένες για τις ανάγκες» του νεοεκδοθέντος βιβλίου.

    Σε μια επιστήμη που με τη γέννησή της στην Ελλάδα ήλθε να υπηρετήσει εθνικές ανάγκες, τα κείμενα του νέου αυτού βιβλίου του Ε. Αγιένσα βοηθούν «στη μελέτη της ελληνικής λαογραφίας σε σχέση με την ισπανική, δεδομένου ότι η Μεσόγειος δεν υπήρξε ποτέ ένα σύνορο ανάμεσα στις δυο χώρες και τους δυο πολιτισμούς, αλλά μια γέφυρα, μια γέφυρα γαλάζιας θαλάσσης». Σε μια μάλιστα ευχάριστην όσο και καίρια διεύρυνση, ο συγγραφέας στην ‘‘ελληνική λαογραφία’’ υπάγει και τη λαϊκή παράδοση της Κύπρου, αφιερώνοντας στη Μεγαλόνησο, 3 απ’ τις 17 συνολικά μελέτες του.

   Η ιστορική επιβίωση στην ελληνική λαϊκή παράδοση της αρνητικής φήμης για τους Καταλανούς (συνεπεία φόβου στη δύσκολην εποχή του ύστερου Βυζαντίου – 14^ος αι.), τα καταλανικά δημοτικά τραγούδια για την Άλωση της Πόλης και τα νεοελληνικά για τη ναυμαχία της Ναυπάκτου, τα ισπανικά και τα ελληνικά δημοτικά τραγούδια (Θιδ – Διγενής και Αρμούρης) με την ανάδειξη των κοινών δρόμων της μεσαιωνικής δημοτικής ποίησης, τα ελληνικά δημοτικά τραγούδια και οι μεταφράσεις τους στην Ισπανία, οι σχέσεις Ελλήνων και Ισπανών λαογράφων (Ν. Πολίτης, Α. Rubiό) μέσα κυρίως απ’ την αλληλογραφία τους, η αυτοσχέδια στιχουργία στη Μεσόγειο, οι εθιμικές πυροβασίες σε Ελλάδα και Ισπανία, αλλά και η εβραϊκή- σεφαρδίτικη ποιητική παράδοση στην Ελλάδα και οι οσμώσεις της με την ελληνική παράδοση, αποτελούν ενδεικτικά το μεγάλο πλούτο του βιβλίου, καρπό συστηματικής βιβλιογραφικής και αρχειακής έρευνας.

    Σε μιαν όμορφην αίθουσα, ψηλά στο Λυκαβηττό, της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης, με πανοραμική θέα τη φωτισμένη Ακρόπολη, το βράδυ της 16^ης Μαρτίου, ο καθηγητής Μ. Μερακλής χαιρέτησε την εκδήλωση κι ο καθηγ. Μ. Βαρβούνης (επιμελητής της έκδοσης) αναφέρθηκε στο συγγραφέα και το έργο του γενικά, τη σημασία των ‘‘Εσχατιών της Θάλασσας’’, ειδικά για τη συγκριτική λαογραφία, που από την εφαρμογή στις μελέτες του Ε. Αγιένσα, καθίσταται «επιστημονικό εργαλείο με μεγάλες και πολύτιμες ερμηνευτικές δυνατότητες», τις αφορμές, υποκινήσεις και συνθήκες συγγραφής του παρουσιασθέντος βιβλίου.

    Ο ιδιαίτερα αγαπητός και από τη θητεία του στο ΕΠΚεΔ, Καθηγητής Βυζαντινής Φιλολογίας Αθανάσιος Μαρκόπουλος, μίλησε γλαφυρά για τη σημασία του βιβλίου στην πρόοδο των βυζαντινών σπουδών, με αναφορά στη δύσκολη περίοδο μετά την 1^ην Άλωση, που το Βυζάντιο έχει απολέσει κρίσιμα χαρακτηριστικά της φυσιογνωμίας και της ισχύος του, χωρίς να μπορέσει να επανέλθει ποτέ ουσιαστικά, ώς την Άλωση απ’ τους Οθωμανούς. Μίλησε και για την ανάγκη περαιτέρω επιστημονικής έρευνας εκείνων των περιόδων, που ειδικά για την καταλανοκρατία, ο Ε. Αγιένσα (φοιτητής του παλιά στο Παν/μιο Κρήτης) και το βιβλίο του συνεισφέρουν σημαντικά στοιχεία. Ο ίδιος ο συγγραφέας τέλος, μίλησε για τις  ‘‘Εσχατιές της Θάλασσας’’, την οργανική σχέση του με τη χώρα μας και τον ελληνικό πολιτισμό και απηύθυνε ευχαριστίες εκεί από όπου βοηθήθηκε σε όλα τα στάδια συγγραφής – έκδοσης του βιβλίου του. Φίλοι που είχαν έλθει με αγάπη κι αφοσίωση, έσπευσαν να τον συγχαρούν στο τέλος και να προμηθευτούν το βιβλίο. Παραβρέθηκαν ο καθηγητής της Λαογραφίας Μ. Αλεξιάδης, ο ιδρυτής κι ιδιοκτήτης του Ελληνοβρετανικού Κολλεγίου, Κ. Καρκανιάς, η Βιβλιοθηκάριος της Γενναδείου, φίλοι απ’ την Άμφισσα, την Υπάτη κι άλλοι.

   Ο Ε. Αγιένσα, έχοντας επισκεφθεί κατ’ επανάληψη την Άμφισσα, έχοντας γράψει και μιλήσει για την ιστορική περίοδο της καταλανοκρατίας, δε θα μπορούσε να παραλείψει και τον τόπο μας στο νεοκυκλοφορηθέν βιβλίο του. Για την Άμφισσα και το επιβλητικό της Κάστρο γράφει: «διαθέτομε διαφορετικά γραπτά και προφορικά κείμενα που μας επιτρέπουν να παρακολουθήσομε λεπτομερώς τη μετατροπή μιας συγκεκριμένης ιστορικής πραγματικότητας (εκείνης της πτώσης της Άμφισσας στα χέρια του Βαγιαζήτ το 1394) σε μια σειρά δραματικών παραδόσεων συνδυασμένων από το λαό με στοιχεία εντελώς άσχετα προς την αληθινή ιστορία». Για τις δραματικές ηρωίδες της πτώσης της Κομητείας των Σαλώνων στα χέρια των Οθωμανών, παραθέτει βενετικές πηγές, κρίσιμα αποσπάσματα του έργου του Λ. Χαλκοκονδύλη, του Χρονικού του Γαλαξειδιού και την προφορική παράδοση που κατέγραψε απ’ την αφήγηση του αμφισσέα γιατρού Αλ. Στουρνάρα, ο Α. Rubiό. Με την κριτική συσχέτιση των πηγών ο συγγραφέας τελικά διατυπώνει την άποψη της επικάλυψης του ιστορικού γεγονότος από στρώμα λαϊκών αφηγηματικών στοιχείων, προέλευσης πιθανότατα απ’ το γνωστό πανελλήνια ακριτικό τραγούδι του ‘‘Κάστρου της Ωριάς’’, με σχετικήν αναφορά και στον Ν. Πολίτη (σσ. 53-68).  

    Μιλώντας για τον μεγάλο καταλανό βυζαντινολόγο Α. Rubiό, ο Ε. Αγιένα παρουσιάζει στις σσ. 402-404, τα σχετικά με τον ‘‘ξεναγό’’ του, Αλ. Στουρνάρα και εικόνα της από 28-1-1910 επιστολής του απ’ την Άμφισσα. Στο νεοεκδοθέν βιβλίο του φίλου Ευσέβιου και στην παραπάνω μελέτη του, υπάρχει μια ακόμη συγκινητική αναφορά στον Ιωάννη Ηλ. Παπαναστασίου (από αβλεψίαν αναγραφόμενον ως υπαταίο και Παπαναστάσιο, σσ. 400-401). Ο Αμφισσέας εκείνος καθηγητής υπηρέτησε στο σχολείο της Υπάτης, άφησε τη Νεοπάτρια και ήλθε καθηγητής στο περίφημο Γιάγτζειο, κατατάχθηκε εθελοντής στο στρατό, πολέμησε και σκοτώθηκε στους Βαλκανικούς πολέμους. Ώς την εγκατάλειψη του παλαιού – αυθεντικού κτιρίου του Γιαγτζείου, υπήρχε στο γραφείο η φωτογραφία του...

   Για μιαν ακόμη φορά, με το συγγραφικό μόχθο του ο Ε. Αγιένσα προσθέτει όχι απλά στοιχεία, αλλά πολύτιμες γνώσεις και για τον τόπο μας και προσφέρει αναγνωστικές συγκινήσεις που μόνον η επιστήμη επιφυλάσσει στους μυημένους της. Αναλογιζόμαστε, εξ αφορμής το μεγαλείο του Ελληνισμού, τόσους αιώνες να σαγηνεύει και να προσελκύει γόνιμα και δημιουργικά πνεύματα, που γρήγορα απ’ το θαυμασμό, γίνονται εξαίσιοι θεράποντές του. Στη μεγάλην αυτή χορεία, που πανάξια συνεχίζει ο Ε. Αγιένσα, μήπως ανταποδοτικά, κάτι χρωστάμε, οι πολίτες, ως ένδειξη αλληλεγγύης και συμπαράστασης, αυτή την ιδιαίτερα κρίσιμη, για την άλλη πατρίδα του περίοδο;