ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΠΟΥΝΤΑ* - Του Παναγιώτη Δημάκη

Στα χρόνια τής Αρχαιολογικής αθωότητας, μάς επαναφέρει, η έγκυρη " Αρχαιολογική Εφημερίς " τού Ιουλίου 1874, με τήν δημοσίευση-ανακοίνωση, τής ευρέσεως, μίας επιγραφής- ψηφίσματος εξ Οπούντος, τών περί τον Διόνυσον τεχνιτών, τών εξ Ισθμού και Νεμέας,πού ευρέθη εντειχισμένη, άνωθεν τής αυλείας θύρας .....

(φωτο 1), 

τής διαλυμένης Μονής τού Προφήτου Ηλιού Κάρκαρη, ευρισκομένης, στον πυρήνα, τών πάλαι ποτέ, πυκνών και αδιαπεράστων δασών, τής Κνημίδας. 

Το εύρημα είναι άκρως, εντυπωσιακό και ενδιαφέρον, όπως και η εμπερίστατη δημοσίευση τού Π. Ευστρατιάδη, η οποία παρατίθεται στήν συνέχεια 

(φωτο 2), χάριν τών φιλιστόρων και φιλαρχαίων, συμπατριωτών και μή, πού δεν έχουν τήν ευκαιρία και τήν δυνατότητα, να έλθουν σε επαφή, με έγγραφα, τεκμήρια και δημοσιεύματα, πού απόκεινται σε δυσπρόσιτα Αρχεία, Βιβλιοθήκες και Υπηρεσίες. Βεβαίως, συνηγορεί και ο λόγος, πού όλα, όσα αφορούν, στον Πολιτισμό, τήν Ιστορία κ.λ.π. πρέπει να λειτουργούν και να εκτελούνται, υπέρ τής οριζόντιας ενημέρωσης, τού Λαού, πού πρέπει να γνωρίζει, τα Ιστορικά γεγονότα, τα πολιτιστικά καταπιστεύματα, τοπικά και γενικά, καθώς και τις λεπτομέρειες τής καθημερινότητας, πού είναι και παραδείγματα πρός μίμηση, αλλά και πρός αποφυγή. Λαμπρή όθεν ευκαιρία είναι κατ' αρχήν, να απονεμηθεί, έστω και σήμερα ο δημόσιος έπαινος, πρός τούς δύο δασκάλους, τού 1874, τον Πάτροκλο Κανακά, με το σημειολογικό Ομηρικό Λοκρικό όνομα, αλλά και τού Κατσίφα, ( Καλαπόδι ; ) τού οποίου δεν διεσώθη το όνομα, αλλά μόνον η παρατηρητικότητα, στα ένδοξα κατάλοιπα, τής αρχαίας κληρονομιάς μας. Μάλιστα κατάφεραν, ώς άμισθοι και άτυποι αρχαιολόγοι, παράλληλα, με τήν διδασκαλική των ιδιότητα και απασχόληση, να βρούν τον χρόνο, αλλά και τήν χαρά, να ασχοληθούν, με μία δύσκολη, ειδική αποστολή, όπως η αποτύπωση τής επιγραφής, σε χαρτί, ...πάνυ ευκρινή...και να δώσουν τήν ευκαιρία, στον διακεκριμένο αρχαιολόγο Π. Ευστρατιάδη, να τήν δημοσιεύσει, να τήν αναλύσει και να τήν σχολιάσει. Ήταν δε συμπατριώτες μας. ( Επ' αυτού, άς επιτραπεί να προστεθεί, ότι και στα νεώτερα χρόνια, ο συμπατριώτης μας εκπαιδευτικός, από τήν Άγναντη, ο θαλερός Τρ. Παπαναγιώτου, ώς έκτακτος Επιμελητής αρχαιοτήτων Λαμίας Φθιώτιδος, είχε ανάλογη, σπουδαία, καταγεγραμμένη, δραστηριότητα ). Αυτό το παράθυρο, στα σκοτεινά βάθη τού Χρόνου, μάς επιτρέπει να σημειώσουμε, τήν θρησκευτική λατρευτική δραστηριότητα, τών Οπουντίων, με τήν χορηγία " αργυρίου ", από τούς Οπουντίους " ευεργέτες ", τού Σωτέλους και τής Ξενόλας, επί άρχοντος Ορθομενείδα, στήν σύνοδον τού ιερού θιάσου ,τών περί τον Διόνυσον τεχνιτών, εξ Ισθμού και Νεμέας, για τις θυσίες στόν Απόλλωνα, τον Ερμή και τις Μούσες, πού συνετέλει, περιπολούσα και στόν Οπούντα, με σκηνικούς, ίσως και μουσικούς και αθλητικούς αγώνες, ότε η περαιτέρω ανάλυση υπερβαίνει τον χώρο, αλλά και τήν δικαιοδοσία τού συντάκτη, πού σκοπεί μόνον, στήν ενημέρωση, σε γενικές γραμμές, τών φιλιστόρων.

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΉ ΕΦΗΜΕΡΙΣ. (Φ 443 σελ. 91 10η Ιουλίου 1874 ).

...δια πάντα τα προειρημένα φιλοφρονως α αποδειξάμενα ταν ( επαγγελίαν ) Σωτέλεος και Ξενόλας εκάλεσε.....

Το ψήφισμα τούτο τών περί τον Διόνυσον τεχνιτών τών εξ Ισθμού και Νεμέας τών εν Οπούντι διεσώθη επί στήλης λευκού μαρμάρου εχούσης αέτωμα, ήτις υπάρχει εντετειχισμένη άνωθεν τής αυλείας θύρας τής διαλελυμένης μονής τού προφήτου Ηλιού τού επιλεγομένου τού Κάρκαρη κειμένης εν τή επαρχία Λοκρίδος εν τώ δήμω Ελατείας εν τή περιφερεία τού χωρίου Ζέλι αφ ού απέχει δύο ώρας και ημίσειαν ή 4 χιλιόμετρα ( όρα τον γεωγραφικόν πίνακα της Ελλάδος Carte de la Grece τον υπό τον αξιωματικόν τού επιτελείου τών Γάλλων συνταχθέντα και κοσμούντα άπαντα σχεδόν τα γραφεία τού ελληνικού κράτους, δημόσια και ιδιωτικά ). Ο διδάσκαλος τού Ελληνικού Σχολείου Αταλάντης, Πάτροκλος Κανακάς, μεταβάς κατά διαταγήν τού Υπουργείου τής Παιδείας, είς τήν Μονήν, οδηγούμενος υπό τού δημοδιδασκάλου Κατσίφα όστις εγνώριζε τον λίθον, έλαβε εξ αυτού και έπεμψεν, είς το Υπουργείον, τρία αποτυπώματα, επί χάρτου, πάνυ ευκρινή. Από τών αποτυπωμάτων τούτων, τα οποία κείνται νύν, εν τώ αρχείω τού Υπουργείου ( αριθ . πρωτ. 5337 , 1873 ), ανεγνώσθησαν και μετοινέχθησαν μικροίς γράμμασι, κατά τήν κοινήν γραφήν, πάντα τα ανωτέρω, τού ψηφίσματος, τα εκτός τών αγκυλών κείμενα, εν οίς ετηρήθησαν, πάσαι αι ανωμαλίαι και ιδιοτροπίαι, τού λίθου ( όρα στίχους 4, 5, 12 ). Εκ τών εν αγκύλαις κειμένων ημετέρων συμπληρώσεων, η εν τώ 15 στίχω ελήφθη εκ τού ομοίας υποθέσεως Θηραίου λίθου, τού υπό τού μακαρίτου Ροσς δημιουργηθέντος ( Inser gr.ined.αριθμός 198 = Ραγκ. Ant. Hel., αριθμ.764 ) ένθα κείται « αποδεξαμένους τήν επαγγελίαν ». Τού δε εν τώ 8 στίχω, ονόματος τού πατρός τής Ξενόλας, Αμεινία, ανιχνεύονται μετά δυσκολίας, τα τρία πρώτα γράμματα. Η στήλη είναι το κάτω μέρος κολοβή, τα δε γράμματα έχουσι, τα άκρα κεκοσμημένα κεραίαις ( apices ), το δε Α έχει και τήν τομήν γωνιώδη, ούτε δε στοιχηδόν κείνται εν τή στήλη. Εκ δε τού 2 στίχου μανθάνομεν ότι ο λίθος είναι εξ Οπούντος και εκείθεν, μετεκομίσθη, είς τήν μονήν και ενετειχίσθη υπεράνω τής πύλης, ότε ίσως η μονή εκτίζετο. Απέχει δε η μονή από μεν τού Ταλαντίου περίπου 10 ώρας, από δε τής θέσεως, ένθα κοινώς τάσσεται, η πόλις Οπούς, περίπου 14 ώρας. Οι τής μονής κτίτορες, βεβαίως μή εννοήσαντες, οποίοι είναι οι τεχνίται οι εν τή στήλη, αναφερόμενοι , εξέλαβον αυτούς ώς κοινούς τεχνίτας οικιών και επέτρεψαν, να εντειχισθή επί τής πύλης, η στήλη μετακομισθείσα εξ Οπούντος. Περί τών τεχνιτών τούτων, τον περί τον Διόνυσον εν γένει και περί τών λοιπών ιερών θιάσων, παρά τοις αρχαίοις, έχομεν νυν βιβλιάριον πολλού λόγου άξιον, συγγεγραμένον υπό τού νυν παρ’ ημίν διαμένοντος Otto Luders και επιγραφόμενον Die dionysischen kunstler ( Berlin,1873 ). Τας τού Paul Foucart περί τών αυτών υποθέσεων πραγματείας Associations religieuse chez les Grecs και De colleges artificum scenicorum apud Graecus γνωρίζομεν έτι εκ μόνης τής επιγραφής. Εκ δε τού βιβλιαρίου τού κυρίου Luders ( σελίδες 79 και 89ω ) μανθάνομεν όσα μέχρι τούδε είναι γνωστά εξ επιγραφών και περί τον Διόνυσον τεχνιτών τών εξ Ισθμού και Νεμέας. Αλλ’ είς τας τέσσαρας εν αυτώ μνημονευομένας επιγραφάς, εξ ών η μεν ανήκει είς τήν Τέον ( CIG, αριθμ. 3068 ), η δε είς τας Αθήνας ( Αρχαιολ. Εφημερίς ΙΙ. Α. , αρ.2113 ), αι δε άλλαι η εκ Δελφών ( CIG αριθμ. 1689 ) και η εκ Θηβών ( Keil Syll. Inscr.Boeot. ) αμφιβάλλονται αν είχον « Ισθμόν και Νεμέαν » ώς διϊσχυρίζονται τινές η « Ισθμόν και Πιερίαν » ώς διατείνονται άλλοι, έπρεπε δε να προστεθή η επιγραφή ήν ο L. Conze και ο A. Michaelis εύροντες εν Άργει και αντιγράψαντες πρώτοι, εδημοσίευσαν εν τοις Annali del Instit. Di Corr. Archeol., τόμος 33, σελίδα 17 και ιδιαιτέρως ( Roma 1861 ) . Αληθώς η τής επιγραφής ταύτης επεξεργασία τού Paul Foucart είς ήν παραπεμπόμεθα, υπό Luders ( σελ. 181 ) η δημοσιευθείσα εν τή Revue Archeol. 1870-71 και νυν εν τη τού Le Bas συλλογή (Inscr. grecq. et latin. 2eme partie,αριθμός 106α) είναι λαμπρά και πολλού λόγου αξία, αλλ’ ουχ ήττον από τής τού Conze και Michaelis εκδόσεως, τής επιγραφής ταύτης, ήσαν γνωστοί, οι περί τον Διόνυσον τεχνίται, οι εξ Ισθμού και Νεμέας, τής εν Άργει συνόδου. Εκ δε τού λίθου τούτου, ον διέσωσεν ημίν η μονή τού Κάρκαρη, μανθάνομεν νυν, ότι σύνοδος τών περί τον Διόνυσον τεχνιτών, τών εξ Ισθμού και Νεμέας, συνετέλει εν Οπούντι, ήτις και ψήφισμα εξέδωκεν, ώς η εν Άργει, υπέρ τού Ζήνωνος τού Εκατοδώρου, ούτω και αύτη υπέρ τών ευεργετών αυτής Σωτέλους και τής γυναικός αυτού Ξενόλας, διότι εν τή αφιερώσει ήν εποιήσαντο τοις θεοίς, τώ Απόλλωνι και τώ Ερμή και ταις Μούσαις, έλαβον πρόνοιαν όπως χορηγήται κατ’ έτος, είς τήν σύνοδον το αργύριον, το απαιτούμενον, δια τας θυσίας, τας είς τον Απόλλωνα και τον Ερμήν και τας Μούσας γινομένας. Εκ τούτου δε μανθάνωμεν, ότι οι θεοί ούτοι ετιμώντο εν Οπούντι και σκηνικούς είχον αγώνας. Ο άρχων τού ψηφίσματος Ορθομενείδας, ο έχων όνομα νυν πρώτον γνωστόν γινόμενον, δύσκολον είναι να διακριθή, αν είναι άρχων τών Οπουντίων και δύναται, να προστεθή, είς τούς τών Οπουντίων άρχοντας, τούς όχι προ πολλού, γνωστούς γενομένους, εκ τών προξενικών αναγραφών, αίτινες εν Αταλάντη ευρεθείσαι και υπό του Π. Σταματάκη αποτυπωθείσαι εδημοσιεύθησαν υπό το πρώτον τού Στεφάνου Κουμανούδου εν τώ Αθηναίω ( Τόμος Α’,σελ.487 κ. εφ. ) ή ήν άρχων τής συνόδου. Διότι και αι σύνοδοι είχαν άρχοντας ( όρα CIG 682 και Luders ε.α.α.σελ.143 και 185 ) . Αλλ’ εικάζωμεν ότι ήν άρχων τών Οπουντίων και διότι η δωρεά όφειλε να χορηγήται είς τήν σύνοδον κατ’ έτος, εκ τών ιερών τής πόλεως. Και νυν μεν ο άρχων ούτος Ορθομενείδας, γίνεται ημίν γνωστός εκ ψηφίσματος, τής εν Οπούντι θυμελικής συνόδου, θέλει δε ίσως εντός ολίγου ευρεθή είς άλλους εξ Οπούντας λίθους, περιέχοντας ψηφίσματα τής πόλεως. Η γλώσσα τού ψηφίσματος, είναι η τών Οπουντίων δωρική ( όρα Ahrens de gr.ling dialectis I. Σελ. 235, ΙΙ, σελ. 11 ). Εκ δε τών διαλεκτικών ιδιωμάτων σημειώσεως αξία είναι η δοτική, τα συνόδοι, η ευκρινώς δια τού οι γεγραμμένη, ώς εν τινί εκ Κρήτης επιγραφή. ( CIG 2356, Athens ε.α.α.ΙΙ, σελ.227 ) και εν τής εξ Άργους ( στίχοι 14 ) κατά το αντίγραφον τού Foucart. Φαίνεται δε ότι αι σύνοδοι αύται τών περί τον Διόνυσον τεχνιτών, ότε περιπολούσαι ελάμβανον ανάγκην, ίνα γράψωσι ψήφισμα ή τι άλλο, μετεχειρίζοντο, τήν τού τόπου ένθα διέτριβον γλώσσαν, ής το ιδίωμα βεβαίως, ώφειλε να γνωρίζη, ο γραμματεύς τής συνόδου. Διότι βεβαίως η σύνοδος αύτη δεν ήτο μόνιμος εν Οπούντι, ούτε οι συγκροτούντες αυτήν, ήσαν πάντες Οπούντιοι, εί και εν τοις καταλόγοις τών περί τον Διόνυσον τεχνιτών τών μετασχόντων είς αγώνας, ή νικησάντων εν αυτοίς, αναγινώσκονται και Οπούντιοι ( όρα Luders ε. α. α. σελ. 186 και 188 ) Π. Ευστρατιάδης ( Εξεδόθη 10 Ιουλίου 1874 ) Αριθμ. 443 Θεός. Αγαθά τύχα. Άρχοντος Ορθομενείδα έδοξε τοις περί τον Διόνυσον τεχνίταις τοις εξ Ισθμού και Νεμέας συντελούσιν δε εν Οπούντι. Επειδή Σωτέλης Σωσίνου ανήρ καλός καγαθός δια προγόνω[ν] εύνους υπάρχει τοις τεχνίταις και λέγων και πράΣων τα συ[μ]φέρ[ον]τα και καθ’ ιδίαν εκάστω κ[α]ι κατά κοινόν πάσα τα συνόδοι α[π]όδ[ει]ξιν ταγ καλλίσταν ποι[ούμε]νος τας ποτί τους θεούς ευσεβεία[ς] και τας ποτί των κοινών τ[ων τεχν]ιτάν ευνοίας ομοίως δε και [α] γυνά αυτού Ξενό[λα] ΑΜΕινία εν τα ανιερώσι α εποιήσα[ντο] τω Απόλλωνι και τω Ερμά και ταις Μούσαις, πρόνοιαν ε[ποι]ήσαντο κατά κοινόν τ[α]ν αρίσταν υπέρ τας συνόδου των [τε]χνιτάν διασαφήσαντε[ς] εν τα ανιερώσει όπως καθ’ έκασ[τον] ενιαυτόν λαμβάνΗ α σύνοδος των τεχνιτάν αργύριον θ[υ]σίας τω Απόλλωνι και τω Ερμά και ταις Μούσαις όθε[ν]

* Ο ΟΠΟΥΣ ή ΟΠΟΕΙΣ, η Ομηρική πρωτεύουσα πόλις τών Οπουντίων Λοκρών, από τήν επιστημονική αρχαιολογική Κοινότητα, αλλά και Ιστορικούς και Περιηγητές, παραδίδεται κτισμένη στο Καλλίαρον πεδίον, παρά το χωρίον Κυπαρίσσι, αλλά οι νεώτερες έρευνες και ευρήματα, φέρουν και νέα δεδομένα για τήν ασφαλέστερη ταύτιση.