ΩΤΙΔΕΣ ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΤΗΣ ΕΛΑΤΕΙΑΣ (Otis Tarda)

Παναγιώτης Δημάκης

Οι Ωτίδες δεν υπάρχουν πλέον στήν πεδιάδα και τα παρόχθια τού Κηφισού, πού διασχίζει τήν χώρα τής Ελατείας, αφού εξέλιπαν οι συνθήκες τής εγκαταβίωσής των, οι καλαμιές, τα μπαϊρια, .....

τα έλη πού τις προστάτευαν και εξασφάλιζαν ασφαλή τον πυρήνα αναπαραγωγής, όπως και τήν διατροφή των. Στα Ελατικά * Πεδία ήταν ενδημική, ή OTIS TARDA και αναφέρεται γραπτώς η παρουσία της, τουλάχιστον μέχρι το 1932.1 Επιπροσθέτως, θυμάμαι * τα μακρά χειμωνιάτικα βράδια, τόν παππού μου, κυνηγό Λουκά Δ. Κατσούλα, στρίβοντας τεράστια τσιγάρα από εφημερίδα κοντά στο τζάκι, να μιλάει, για τίς Ωτίδες κοντά στο ποτάμι, πού τις ανέφερε μάλιστα, μ’ αυτό το αρχαίο όνομα. Ακόμα και στά δικά μας χρόνια η πεδιάδα, τα γνωστά από την Αρχαία Γραμματεία Ελατικά πεδία, μέχρι το 1950 δεν ήταν προσβάσιμη, χωματόδρομοι, τάφροι, νερά, παλιούρια, έδειχναν ένα απέραντο βάθος πεδίου, πού δεν τολμούσαμε να μπούμε,να εξερευνήσουμε.

Το πολύ πηγαίναμε μέχρι τούς Μερζέδες 2, για να μαζέψουμε μεργκήσια ( αγριο-νάρκισσους ) το Μάρτη, βουτώντας μέχρι το γόνατο, στις πηχτές λάσπες. Εμείς, οι σημερινοί κάτοικοι τής κοιλάδας, είναι αναγκαίο να γνωρίσουμε τα πουλιά Ωτίδες 3 και να τα αναγνωρίσουμε, γιατί είναι το μόνο πού αναφέρει, από το φυσικό περιβάλλον ο αρχαίος περιηγητής Παυσανίας, πού επισκέφθηκε τα Ελατικά Πεδία, περί το 170 μ.Χ., για να καταχωρήσουμε στήν μνήμη μας, το πτηνό αυτό, πού προσέλκυσε την προσοχή, τού διάσημου περιηγητή. Στο λεξικό τού Σκαρλάτου Βυζαντίου αναφέρεται και με το τουρκικό όνομα Τοϊ, όπου ο Λεξικογράφος ερμηνεύει ώς ΤΩΪ παραφθορά τού ΩΤΙΣ-ΩΤΩΕΙΣ. Είναι γνωστό ότι η Θεσσαλία και η Κεντρική Ελλάδα, στήν περιφέρεια τού Βυζαντινού Κράτους κατελήφθησαν από τούς Τούρκους γύρω στα 1390. Μάλιστα συνέβαλαν σ’αυτό δυστυχώς, πολλοί τοπικοί άρχοντες, πού δεν εδίσταζαν λόγω ευτελών, αντιζηλιών και αντιθέσεων, να προκαλούν και να επιδιώκουν τήν επέμβαση, τών καραδοκούντων τούρκων δυναστών τής Θεσσαλίας. Ακόμα και επιφανείς κληρικοί ( ο Αθηνών Μακάριος, ο Ζητουνίου Σάββας και Σαλώνων Σεραφείμ ). Ο Σαλώνων Σεραφείμ μάλιστα, με ιδιόχειρη επιστολή του, στον σουλτάνο Βαγιαζίτ, εξεθείαζε τα κυνηγετικά πεδία τής Φωκίδας τότε, για να προκαλέση τήν δυναμική επέμβαση τών Τούρκων. Εδώ το αναφέρω αυτό, γιατί η επιστολή αυτή, σε μία παράγραφο αναφέρει, « ...Χώρα κυνηγήσεται σε κρατίστων και λειμώνα γερανούς περιεχομένους πλήθος άπλετον και πεδία ενιππεύσαι τα κάλλιστα... » ( Λ. Χαλκοκονδύλης Β27 ). Οι γερανοί, είναι μία άλλη γραφή, τών ωτίδων τού Κηφισού, αυτή μάλιστα είναι μία επιβεβαίωση, τής παρουσίας των στα Ελατικά Πεδία, και, αυτή τήν εποχή ( 1390 ). Μπορούμε να φανταστούμε, τούς έφιππους θηρευτές, με τα τόξα των, στήν αναπεπτάμενη πεδιάδα, ( φωτο ), να καλπάζουν, κυνηγώντας τις ωτίδες, στούς παρακηφίσιους καλαμιώνες και τέλματα. Αυτό σημαίνει βέβαια, ότι και στήν μακρά περίοδο τής τουρκοκρατίας οι Ωτίδες ήταν γνωστές. Συνοπτικά για τα χαρακτηριστικά των, μπορούμε να πούμε ότι ήταν από τα μεγαλύτερα πτηνά τού Ελλαδικού χώρου με ισχυρά σκέλη και ράμφος. Στο κεφάλι έφερε θύσανο πτερών, πού ίσως πήρε και το όνομά του ΩΤΙΣ εξ αυτού. Κατά τήν αναπαραγωγή, συγκροτείται, κατά ζεύγη μόνιμα και τα αυγά, συνήθως δύο επωάζονται μέσα σε πυκνούς καλαμιώνες για τριάντα ημέρες. Πτηνό καχύποπτο και ευφυές εθηρεύετο απλήστως για το κρέας του.

* Ελάτεια δε τών εν Φωκεύσι πόλεων μεγίστη εστί τών άλλων..εγγυτάτω τών Ελατεων άστεως... ρεί δε εν τή πεδιάδι ο Κηφισός, αι δε ωτίδες καλούμεναι, παρά τον Κηφισόν νέμονται μάλιστα ορνίθων...Παυσανίας Φωκικά.
1 Βίος τών ζώων Νικ. Γερμανός.
2. Και με το όνομα ΜΕΡΖΕ, αναφέρεται παληό χωριό, κοντά στην Μεγαλόπολη. Λεξικόν Ελλ. Επαναστάσεως. Στασινοπούλου σελ.29.
3. Κατανάλωσις τού κρέατος τής Ωτίδας εγένετο και στα Βυζαντινά χρόνια « ώς νοστιμώτατον τής χηνός ». Συμεών Σηθ. 125.13 Επίσης ο Κυρήνης Συνέσιος P.G.13.40.
Στον Πουλολόγο ΣΗΜ. ( στιχ. 50 CG 180 ) παριστανεται το πτηνόν να ομιλεί, λέγον « με στέργουσιν οι βασιλείς με τα αρχοντόπουλα τους ». Κ. Μανασσής « Έκφρασις κυνηγεσίου Γεράνων » Βυζ. Χρ. Γ2.83.155 Ν.Ε. 5-419, Σ. Λάμπρου Παλαιολόγεια 950.9.θ
ΣΗΜ. Ο Πουλολόγος είναι ένα αξιομνημόνευτο ποίημα, τών υστέρων βυζαντινών χρόνων και δημοσιεύθηκε στην Λειψία το 1874, από τον G.Wagner, στή συλλογή Carmina Greca Medii Aevi.
Ο άγνωστος ποιητής-δημιουργός τού Πουλολόγου, ασκεί εμμέσως, αλλά σαφώς σκληρή κριτική τών παρατρεχάμενων τής εξουσίας, τών διαπληκτιζομένων συνέδρων-πτηνών, μεταξύ τών οποίων η Ωτίδα , τήν οποία κατέγραψε ο Παυσανίας στήν χώρα τής Ελατείας, και, ο ανώνυμος ποιητής τού Πουλολόγου, μέσω τών ιδιοτήτων, τής εμφάνισης και τών καυχήσεων τών πτηνών, πού τόσο εύστοχα και εφευρετικά περιγράφει, σ ένα συνέδριο πτηνών όπου προεδρεύει ο Αετός, ώς κράτιστος. Ο προσεκτικός αναγνώστης μπορεί εύκολα, να συσχετίσει υπονοούμενες ανθρώπινες συμπεριφορές και καταστάσεις, στις αυλές τών τότε ισχυρών. Απολαύστε το συγκεκριμένο χωρίο, αντικαθιστώντας κατά το δοκούν τα πτηνά, με ανθρώπινα πρόσωπα και συμπεριφορές, καθώς και τις ευρηματικές προσφωνήσεις, πού θυμίζουν και σύγχρονους διαπληκτισμούς, σε δημόσιους χώρους.
.......ορέγεσαι να μέμφεσαι και εγώ να σ' εγκωμιάζω τζαφαροσκέλη πελαργέ, καμηλοπερπατάρη, γριζόθωρε, γριζόφορε πουλίν δρεπανομύτιν και συ τολμάς, περιγελάς τον λευκοφόρον κύκνον..... τον στέργουσιν οι βασιλείς και τ’ αρχοντόπουλά τους; Από τζαγγάρης άχρηστος ομοιάζεις βρωμιάρης, χαλκωματά, πάλιν ειπείν, τον μυριομουτζωμένον και σύ τολμάς, κατηγορείς χρυσόγερον τόν κύκνον; " Εκείνα οία εσίγησαν τήν όχλησιν τήν είχαν, και ο πουκάνος* ήρξατο υβρίζειν τήν Ωτίδα ; « ήλθες, κυρ’ οικοδέσποινα, και συ εδώ ‘ς τον γάμον, κ’ έκατσες ώς κουβουκλαριά μετά παντός ορνέου, μωρή κοπελορρίκτουσα και λειβαδοαναθρεμμένη, τζαμπουνομύτρια, τζαμπερού και φουστανοφορούσα, σπασμένη και πανάτσαλη, με τόν πηλόν χρισμένη ; Αν ούκ ηγέρθης το γουργόν να επάρης τας ποδέας σου, αυτάς τας κακομάζωχτας, κ’ επάρης να υπαγαίνης, τώρα να ιδής και πλειότερον το τι σε θέλω κάμει, ήλθες, βρωμούσα τζαμπερού, είς ατιμίαν τού γάμου ». Στρέφεται, βλέπει η Ωτίς πάλιν τον καπουκάνον ** και λέγει τον « φουρνόστομε, τίναν τα συντυχαίνεις; Βρωμόστομε, βρωμόχνωτε, τι εν τώ λαλείς και λέγεις; Εσύ όπου τρώς εκ το πουρνόν ολώματους ιχθύας, ώς το δισάκκιν τα χαλάς κι’ ώς το ταρπίν τα ρίπτεις. Ομοιάζουσιν η σάρκες σου τρέμουλα τής θαλάσσης, ομοιάζεις και στον σφόνδυλον τού φούρνου, φουρνοκόπην...... * Πουκάνος- καπουκάνος, ο Πελεκάνος.