Η ενότητα μέσα από την πολλαπλότητα!

Για να κατανοήσουμε ένα φαινόμενο  συχνά καταφεύγουμε στην αρχή της εμφάνισής  του και συνεχίζουμε να το μελετούμε με όρους αιτίας- αποτελέσματος. Αν επιθυμούμε λοιπόν να κατανοήσουμε την ανθρώπινη ανάπτυξη , θα μπορούσαμε να μελετήσουμε τα στάδια ανάπτυξης του ανθρώπου από τη στιγμή της γέννησής του μέχρι και την τελευταία του αναπνοή......

Ο Erik Erikson (1902-1994) ήταν ένας από τους αναπτυξιακούς ψυχολόγους που έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στα διάφορα στάδια που περνάμε καθ’όλη τη διάρκεια της ζωής, τα οποία μάλιστα χαρακτηρίζονται από συγκρούσεις. Η ψυχοκοινωνική θεωρία του ανήκει στις ψυχοδυναμικές προσεγγίσεις καθώς εστιάζει στις εσωτερικές διεργασίες του νου, ενώ αλληλεπιδρά με την εξωτερική πραγματικότητα. Ξεκίνησε ως προέκταση της Φροϋδικής θεωρίας, όμως στη συνέχεια ακολούθησε μια ξεχωριστή πορεία δίνοντας περισσότερο βάρος στις λειτουργίες του Εγώ  (η αρχή της πραγματικότητας που ρυθμίζει τις συγκρούσεις ανάμεσα στο Εκείνο και το Υπερεγώ) και στις κοινωνικές συνδιαλλαγές.

Τα στάδια που περιέγραψε είναι εμπιστοσύνη σε αντίθεση με τη δυσπιστία, αυτονομία σε αντιδιαστολή με την ντροπή/ αμφιβολία, πρωτοβουλία σε  αντιδιαστολή με την ενοχή, φιλοπονία σε αντίθεση με την αίσθηση κατωτερότητας, ταυτότητα με αρνητικό πόλο την σύγχυση ρόλων, οικειότητα σε αντίθεση με την απομόνωση, πανανθρώπινο ενδιαφέρον σε αντιδιαστολή με την αυτό-απορρόφηση και πληρότητα σε αντιδιαστολή με την απελπισία.

Η κεντρική έννοια της θεωρίας του είναι η ταυτότητα του Εγώ, με άλλα λόγια η αίσθηση της αυτό-αντίληψης και αυτό-εικόνας του ατόμου. Η αντίληψη αυτή επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τον πολιτισμό στον οποίο μεγαλώνει αλλά και από τις πρώιμες σχέσεις που αναπτύσσει το βρέφος με τους φροντιστές του. Ο ίδιος υποστήριξε ότι τα οκτώ στάδια εμφανίζονται διαδοχικά και η ανάπτυξη στο κάθε στάδιο εξαρτάται από τα γεγονότα που συνέβησαν στα προηγούμενα. Για παράδειγμα το στάδιο της αναζήτησης και δόμησης της ταυτότητας δεσπόζει κατά τη διάρκεια της εφηβείας, η αντίθεση ανάμεσα στην οικειότητα και την απομόνωση εμφανίζεται κατά κόρον στις ηλικίες μεταξύ 18 έως 40, ενώ το πανανθρώπινο ενδιαφέρον σε αντιδιαστολή με την αυτό-απορρόφηση είναι ένα σύνηθες δίπολο από τα 40 έως και τα 65 έτη.

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να σημειώσω πως, αν και ο Erikson όρισε τα στάδια αυτά σε αντιστοιχία με συγκεκριμένες ηλικιακές ομάδες, δεν χρειάζεται να νιώσουμε εγκλωβισμένοι στους αριθμούς καθώς αναλογιζόμαστε την εφαρμογή της εν λόγω θεωρίας στη ζωή μας. Πράγματι η εφηβεία συνοδεύεται από μια έντονη τάση πειραματισμού, μίμησης και ενσωμάτωσης ρόλων στην πορεία προς τη δόμηση μιας σταθερής ταυτότητας, αλλά αυτό δεν αποκλείει το γεγονός ένας νέος άνθρωπος να εστιάζει τις προσπάθειές του στην επίλυση κοινωνικών  ζητημάτων και στη βοήθεια προς τους άλλους.

Η κριτική άλλωστε που ασκήθηκε στη θεωρία του ήταν πως δίνει περισσότερο έμφαση στην ατομική και λιγότερο στη συλλογική ταυτότητα. Αν επανέλθουμε όμως στο προτελευταίο στάδιο, πριν τον τελευταίο απολογισμό της ζωής του, γίνεται εμφανής η στενή σχέση του ατόμου με την κοινωνία. Αφού λοιπόν έχουν λυθεί κάποια βασικά ζητήματα εξερεύνησης και οργάνωσης του Εαυτού, επέρχεται φυσικά και η ομαλή σύνδεση με το Όλον μέσω της αντίληψης  πως υπάρχει κάτι πιο σημαντικό για το οποίο αξίζει να ζούμε,  η προσφορά προς τους άλλους και η συνακόλουθη αίσθηση ύπαρξης νοήματος.

Θα ήθελα να κλείσω με τα γεμάτα σοφία λόγια του Αϊνστάιν σχετικά με το πανανθρώπινο-και όχι μόνο- ενδιαφέρον και το χρέος του ανθρώπου :

“Ένα ανθρώπινο όν είναι ένα μέρος του όλου, που ονομάζεται “Σύμπαν”, ένα μέρος περιορισμένο στο χρόνο και στο χώρο. Βιώνει τον εαυτό του, τις σκέψεις του και τα συναισθήματά του ως κάτι διαχωρισμένο από τα υπόλοιπα – ένα είδος οφθαλμαπάτης της συνειδητότητάς του. Αυτή η οφθαλμαπάτη είναι μια μορφή φυλακής , που μας περιορίζει στις προσωπικές μας επιθυμίες και στην τρυφερότητα προς λίγα άτομα, τα πιο κοντινά μας. Ως αποστολή μας πρέπει να έχουμε την απελευθέρωση του εαυτού μας από αυτή τη φυλακή με το να διευρύνουμε τον κύκλο της συμπόνιας μας, ώστε να αγκαλιάσουμε όλα τα έμψυχα όντα και ολόκληρη τη φύση με την ομορφιά της.»

(Από μια επιστολή του 1950, που μνημονεύει ο Walter Sullivan στο “The Einstein Papers: A   Man of Many Parts,” Yew York Times, της 29ης Μαρτίου, 1972 22Μ.)

**********

Αλεξία Νταλούκα