Ο ΤΡΥΓΟΣ ΣΤΗΝ ΛΑΪΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΑΠΟΣΤΑΓΜΑ ΓΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΑΙΩΝΩΝ...

Παρουσιάζει: ο Βίκτωρ Σαμπώ

Το αμπέλι μαζί με το σταφύλι και τα παράγωγα του ήταν γνωστά ακόμη από την παλαιολιθική εποχή. Κουκούτσια σταφυλιών έχουν βρεθεί μετά από ανασκαφές σε κατοικίες που ανάγονται στην εποχή του χαλκού!.....

Κατά την μυθολογία, ο Στάφυλος ήταν γιος του Διονύσου και της Αριάδνης, και βοσκός του βασιλιά Οινέα. Ο Στάφυλος παρατήρησε ότι όταν έβοσκε τις κατσίκες του, κάποια από αυτές τρώγοντας τον καρπό των αμπελιών «τρελαινόταν»!

Ο Στάφυλος μάζεψε μερικά σταφύλια και τα πήγε στον βασιλιά του. Ο Οινέας παρασκεύασε τότε ένα χυμό τον οποίο ονόμασε "οίνο", ενώ στον καρπό έδωσε το όνομα του βοσκού του (σταφύλι) προς τιμήν του.

Από τότε αυτό το φυτό και ο χυμός από τους καρπούς του πέρασε στην ζωή των ανθρώπων επηρεάζοντάς την καθοριστικά.

 Το αμπέλι και ο οίνος στην Εκκλησία

Σύμφωνα με τη χριστιανική θρησκεία ο Χριστός χαρακτηρίζει τον εαυτό του ως αμπέλι και τους μαθητές του ως κλήματα («Εγώ ειμί η άμπελος η αληθινή και ο πατήρ μου ο γεωργός εστίν..»).

 Συμβολική παράσταση της αμπέλου υπάρχει σε πολλά τέμπλα εκκλησιών, στις βυζαντινές εικόνες και γενικά στις αγιογραφήσεις των ναών.

Μεταξύ των αγαθών της γης, ευλογημένος είναι ο χυμός του σταφυλιού, αφού ο Χριστός ευλόγησε «άρτον, οίνον και έλαιον».

Ακόμα και  για τη Θεία κοινωνία, τη μεταλαβιά, κρασί χρησιμοποιείται που με Θεία παρέμβαση μετατρέπετε σε αίμα Χριστού  («πίετε εξ’ αυτού πάντες τούτο εστί το αίμα μου»).

Στον άνθρωπο, που είναι λογικό όν, δίνεται η διακριτική ευχέρεια να εφαρμόσει το ρητό «Παν μέτρον άριστον» και να νοιώσει την ευφορία του οίνου και όχι το άκρατο μεθύσι κάτι που πολλοί λησμονούμε με τα γνωστά επακόλουθα.

Του Σωτήρος (6 Αυγούστου) κάθε σπίτι πήγαινε τα πρώτα ροδισμένα σταφύλια  στον ιερέα του χωριού ο ποιος τα ευλογούσε για την καλή σοδειά.

Ουδείς δοκίμαζε σταφύλια πριν τα ευλογήσει ο παπάς.

 Το αμπέλι στην ποίηση και στο δημοτικό τραγούδι

Αλλά και στην ποίηση και στην δημοτική - λαϊκή παράδοση το αμπέλι, το κρασί, ο τρύγος, αλλά οι εργασίες γύρω από την φροντίδα του αμπελιού, έχουν έντονη παρουσία.

«Το λέει ο πετροκότσυφας  στο δροσερό τ’ αυλάκι,

το λεν στα πλάϊα οι πέρδικες,

στην ποταμιά τ’ αηδόνια,

το λεν στ’ αμπέλια οι λυγερές,

το λεν με χίλια γέλια,

το λέει κ΄ η Γκόλφω η όμορφη,

το λέει με το τραγούδι

-Αμπέλι μου πλατύφυλλο και κοντοκλαδεμένο,

δέσε σταφύλια κόκκινα να μπω να σε τρυγήσω,

να κάμω αθάνατο κρασί, μοσχοβολιά γεμάτο.

Μες στα κατώγια τα βαθιά σαν μόσχο να σε κρύψω,

να σε φυλάξω ολάκαιρες χρονιές ακέριους μήνες,

ώσπου να έρθει μιαν Άνοιξη, νάρθει ένα καλοκαίρι …», γράφει σε ένα από τα ποιήματά του ο Κώστας Κρυστάλλης.

«..Αμπέλι μου πλατύφυλλο και κοντοκλαδεμένο...

Για δεν ανθείς καλέ για δεν καρπείς,

σταφύλια για δεν κάνεις μα τον ουρανό,

μα την αλυσιδίτσα που ‘χεις κόρη μ’ στο λαιμό.

Με χρέωσες καλέ παλιάμπελο κι εγώ θα σε πουλήσω μα τη θάλασσα,

κοντούλα και γιομάτη δεν σ’ αντάμωσα.
Μη με πουλάς καλέ αφέντη μου κι εγώ σε ξεχρεώνω μα τον ουρανό,

μα την αλυσιδίτσα που ‘χεις κόρη μ’ στο λαιμό.

Για βάλε νιούς καλέ και σκάψε με,
γέρους και κλάδεψε με μα τη θάλασσα,

 κοντούλα και γιομάτη δε σ’ αντάμωσα.
Βάλε κορίτσια ανύπαντρα, να με κορφολογήσουν μα το ουρανό,

μα την αλυσιδίτσα που ’χεις κόρη μ’ στο λαιμό…».

ΤΡΥΓΟΣ

Ακόμα και ο μήνας που γίνεται ο τρύγος άλλαξε και από Σεπτέμβρης,

 ονομάστηκε τρυγητής. Τόσο έντονα επηρέασε το σταφύλι τη ζωή των ανθρώπων.

Ο τρύγος, ο θέρος, η σπορά, το όργωμα της γης, βρίσκονται στο επίκεντρο του αγροτικού κύκλου και της ζωής των κατοίκων της Ελληνικής υπαίθρου.

Τα παλιότερα χρόνια ο τρύγος είχε περισσότερο την μορφή πανηγυριού παρά μιας αγροτικής εργασίας. Και σήμερα όμως η όλη διαδικασία από τον τρύγο και το πάτημα των σταφυλιών, μέχρι και την παρασκευή του κρασιού και του τσίπουρου, αποτελεί μια ευχάριστη διαδικασία για ανθρώπους κάθε ηλικίας που φροντίζουν να βρίσκονται αυτές τις ημέρες σε όλες αυτές τις πραγματικές "τελετουργίες".

Πολύ δουλειά, ποτάμι ο ιδρώτας των ανθρώπων στο αμπέλι  μέχρι το κλίμα να δώσει τους καρπούς του και ν’ αρχίσουν, στις αρχές του Αυγούστου, να ροδίζουν οι ρόγες του που κρέμονται σε κάθε τσαμπί.

«..Το αμπέλι σε θέλει μέσα από την Άνοιξη μέχρι τον τρύγο..», λένε οι παλιοί που ξέρουν, και δεν έχουν άδικο βέβαια, καθώς από το κλάδεμα περνάμε στο σκάψιμο, στο βλαστολόγημα, στο καθάρισμα, στο γαλάζωμα, στο κιάφισμα, στο δευτερολόγησμα και φυσικά στον τρύγο, στο πάτημα, στο τράβηγμα του μούστου από το πατητήρι στα βαρέλια, στην ωρίμανση του κρασιού, στην απόσταξη ….

Η μέρα του τρύγου ήταν γιορτάσι καθώς οι πλαγιές βούιζαν από το τραγούδι των τρυγητών καθώς τρυγούσαν. Άνδρες, γυναίκες, μικροί, μεγάλοι, όλοι στο γιορτάσι του τρύγου  με χαρά μεγάλη, με γέλια, με τραγούδια.

Από το αμπέλι τα σταφύλια στο πατητήρι και από εκεί ο μούστος στα βαρέλια ώσπου να ωριμάσει  και  να μεταμορφωθεί σε κρασί, για να ακολουθήσει η απόσταξη του τσίπουρου στα καζαναριά, όπου θα στηθεί η πραγματική γιορτή, το αποκορύφωμα της όλης διαδικασίας!!

Η διαδικασία της παραγωγής του τσίπουρου  αποτελεί πραγματική ιεροτελεστία, που τηρείτε κάθε χρόνο με θρησκευτική ευλάβεια εν μέσω αρωματικών αναθυμιάσεων σταφυλιού, μαστίχας, γλυκάνισου.

Και βέβαια σε κάθε αγροτόσπιτο είχαμε και τη γιορτή της μουστιάς με την παρασκευή του πετιμεζιού, της μουσταλευριάς, των σουτζουκιών, των κριτσελιών ή ρετσελιών, τα πετιμεζάτα ξερά σύκα, το παντεσπάνι και τόσα άλλα που παρασκεύαζαν οι νοικοκυρές από το μούστο μαλώνοντας πολλές φορές  με τους άνδρες καθώς εκείνοι ήθελαν να κάνουν περισσότερο κρασί  ενώ οι γυναίκες μουστοπαρασκευάσματα τα οποία, ως γνωστόν θέλουν πολύ μούστο.

Όμορφα πράγματα, απλά, αριστοτεχνικά, λες, βαλμένα μέσα στη ζωή των ανθρώπων της Ελληνικής υπαίθρου και στην Ελληνική παράδοση δημιουργώντας αισθήματα και συναισθήματα που έδιναν νόημα και χρώμα στη ζωή, αλλά που τώρα έγιναν δυστυχώς λήθη. 

Παροιμίες

Τρύγος - Σταφύλια

Αγάλι αγάλι φύτευε ο φρόνιμος τ’ αμπέλι ./ κι αγάλι αγάλι γίνεται η αγουρίδα μέλι. [Ελληνική] / Άλλοι σκάβουν και κλαδεύουν κι άλλοι πίνουν και μεθούν. (ή χορεύουν) [Ελληνική] / Αμπέλι όσο μεγαλύτερο μπορείς και σπίτι όσο να χωρείς. [Ελληνική] / Ας πάει και το παλιάμπελο! (ας γίνει κι αυτό!) [Ελληνική] / Θέρος, τρύγος, πόλεμος, στασιό δεν περιμένουν… [Ελληνική] / Κλαίει τ’ αμπέλι ακλάδευτο,
κλαίει και κλαδεμένο… κλαίει κι ο νιος ο ανύπαντρος, κλαίει κι ο παντρεμένος…
[Ελληνική] / Μ’ αγγαρεία αμπέλι δε γίνεται, τσαïρι δεν προκόφτει…
[Ελληνική] / Ο …πού ’χει αμπέλια ας τρυγά και ο…πού ’χει δρόμο, ας τρέχει…

[Ελληνική] / Όποιος έχει αμπέλια, ας βάλει εργάτες. (έγνοιες)
[Ελληνική] / Όταν πατάς σταφύλια, θέλει καθαρά παπούτσια.
[Ελληνική] / Πατημένο σταφύλι, δεν τρώγεται. [Ελληνική] /Περσινά ξινά σταφύλια…
[Ελληνική] / Πήγε σαν το σκυλί στ’ αμπέλι… (άδικα) [Ελληνική] / Στο κοφίνι δε χωρεί, στο καλάθι περισσεύει. [Ελληνική] Τα δικά σου αμπέλια φράξε και τα ξένα μη γυρεύεις. (ή για τα ξένα μη σε νοιάζει.) [Ελληνική] /Τα σταφύλια τα ψηλά, είναι λίγα και καλά. [Ελληνική] / Το σταφύλι το ’να τ’ άλλο θωρεί (τζαι) και μαυρίζει. [Ελληνική] / Τον Αύγουστο τον χαίρεται ο… πού ’χει να τρυγήσει. [Ελληνική] /Του ’δώσε ένα αμπέλι και δεν του δίνει ένα σταφύλι. (αχάριστος) [Ελληνική] / Τ’ αμπέλι θέλει αμπελουργό και το καράβι ναύτες. [Ελληνική] / Τ’ αμπέλι θέλει αμπελουργό, το σπίτι νοικοκύρη και το κάθε πλεούμενο, θέλει καραβοκύρη. [Ελληνική].