ΟΙ ΔΩΡΙΕΙΣ και η πολις αυτων ΚΥΤΙΝΙΟΝ ΕΚ ΛΙΘΩΝ ΦΘΕΓΓΟΜΕΝΟ - ΒΙΚΤΩΡ ΣΑΜΠΩ - ΜΕΡΟΣ 3ον

Ενδιαφέρον παρουσιάζει για τον καθένα από εμάς, η επιμέρους ιστορία του τόπου που γεννήθηκε, γιατί όποιος την ιστορία του τόπου του δεν γνωρίζει, το πώς και το γιατί από την πανάρχαια εποχή, στις αμάθειας το σκοτάδι μένει, και ζει μονάχα το πέρασμα του από τη μια μέρα στην άλλη της ζωής του.

Βίκτωρ Παν Σαμπώ......

Με συνεχόμενες δημοσιεύσεις κάθε Δευτέρα, θα σας παρουσιάσουμε το πόνημα του Βίκτωρα Π. Σαμπώ από το Παλαιοχώρι ΄΄ ΟΙ  ΔΩΡΙΕΙΣ και η πολις αυτων ΚΥΤΙΝΙΟΝ ΕΚ  ΛΙΘΩΝ ΦΘΕΓΓΟΜΕΝΟ΄΄.

Μετά την τελευταία δημοσίευση στην δεξιά στήλη θα μπορείτε να βρείτε ολόκληρο το πόνημα.

3ο μέρος:

• ΦΥΛΕΤΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΔΩΡΙΕΩΝ 
• ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ 
• Η ΔΩΡΙΚΗ ΕΠΙΡΡΟΗ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ (διάλεκτος – γραμματεία – τέχνη – εκδηλώσεις – συμπεριφορά - μύθοι).....

ΦΥΛΕΤΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΔΩΡΙΕΩΝ

 

   Οι Δωριείς μπορούν γενικά να ταξινομηθούν στις πέντε φυλές που προαναφέρθηκαν, δηλαδή στους Υλλείς, Δυμάνες, Παμφύλους, Μακεδνούς και Ηπειρώτες. Οι πέντε αυτές φυλές περιλαμβάνουν διάφορα φύλα που εντοπίζονται στο γεωγραφικό χώρο της ηπειρωτικής Ελλάδας, της δυτικής Μικράς Ασίας και των στενών του Βοσπόρου, καθώς και στην κεντρική Μεσόγειο, από τη νότια Ιταλία και Σικελία μέχρι τις ακτές της σημερινής Λιβύης.

Ταξινόμηση των Δωριέων
Βόρειοι		Νότιοι
Μακεδνοί	Ηπειρώτες	Υλλείς	Πάμφυλοι	Δυμάνες
Ορέστες	Άβαντες	Αργείοι	Σπαρτιάτες	Μεσσήνιοι
Μακεδόνες	Αφείδαντες	Κορίνθιοι	Κρήτες
Ελιμιώτες	Χάονες	Μεγαρείς	Θηραίοι
Μάγνητες	Βυλλίονες	Ρόδιοι	Κυρηναίοι
	Δέξαροι	Κώοι	Κνίδιοι
	Παραυαίοι	Αλικαρνασσείς	Ταραντίνοι
	Θεσπρωτοί	Λευκάδιοι
	Κασσωπαίοι	Άμβρακες
	Μολοσσοί	Κερκυραίοι
	Σελλοί	Συρακούσιοι
	Τυμφαίοι	Γελώοι
	Παρωραίοι	Ακραγαντίνοι
	Αίθικες	Σελινούντιοι
	Τάλαρες
	Αθαμάνες
	Αμφιλόχοι

Πηγή πίνακα: Ιστορία του Ελληνικού έθνους, Τόμοι Α και Β, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε.

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ

   Μετά την εγκατάσταση των Δωριέων στη Πελοπόννησο Ακολούθησε ένα κύμα μετανάστευσης των προς στα νησιά του Αιγαίου, τα μικρασιατικά παράλια και την Κύπρο. Περιοχές όπως τα Κύθηρα, η Κρήτη, η Μήλος, η Θήρα, η Ρόδος και η Κως, καθώς και τα απέναντι μικρασιατικά παράλια, περιήλθαν στον δωρικό έλεγχο. Οι Δωριείς επιχείρησαν επίσης να καταλάβουν την Αττική, χωρίς όμως επιτυχία (μύθος του Κόρδου). Κατά το δεύτερο ελληνικό αποικισμό, μαζί με τις άλλες ελληνικές δυνάμεις, οι Δωριείς δημιούργησαν αποικίες στη Μεγάλη Ελλάδα, δηλαδή τη νότια Ιταλία και Σικελία, όπως τις Συρακούσες, καθώς και στα στενά του Βοσπόρου το Βυζάντιο ή Βυζαντίς. O επικρατέστερος ιδρυτικός μύθος του Βυζαντίου αναφέρεται από τον Στράβωνα στα Γεωγραφικά, σύμφωνα με τον οποίο η πόλη ιδρύθηκε το 658/7 π. Χ. από Μεγαρείς αποίκους, με επικεφαλής τον Βύζαντα, από τον οποίο και πήρε το όνομά της..

Η ΔΩΡΙΚΗ ΕΠΙΡΡΟΗ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

(ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ – ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ – ΤΕΧΝΗ – ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ – ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ -ΜΥΘΟΙ)

α. ΔΩΡΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ

 

   Η Δωρική διάλεκτος είναι διάλεκτος της αρχαίας ελληνικής. Η διάλεκτος ομιλούνταν κατά τους κλασικούς χρόνους σε μεγάλο μέρος της Πελοποννήσου, στην Κρήτη, στη Ρόδο και σε περιοχές της Μικράς Ασίας.

   Γενικά η Δωρική ήταν μια διάλεκτος βαριά, μονότονη, σταθερή και «αριστοκρατική» - κάτοπτρο της ψυχοσύστασης του λαού που τη μιλούσε. Ήταν η συντηρητικότερη των ελληνικών διαλέκτων.

1.    Μορφές

 

   Η Δωρική διάλεκτος είχε τοπικές παραλλαγές, όπως Λακωνική, Κορινθιακή, Κρητική κλπ. Αυτές οι παραλλαγές μάς είναι γνωστές κυρίως μέσω επιγραφών. Είναι συγγενής με τις Βορειοδυτικές διαλέκτους που ομιλούνταν στους Δελφούς, στη Λοκρίδα και στην Ακαρνανία και σήμερα πλέον θεωρούνται οι Βορειοδυτικές διάλεκτοι τμήμα της. Ανάλογα με το αν περιέχει λιγότερους ή περισσότερους αρχαϊσμούς διακρίνεται από ορισμένους σε ήπια, χαλαρή - άνετη, η οποία ομιλούνταν στη Δυτική Στερεά και στην Ήπειρο, μέση, η οποία ομιλούνταν σε περιοχές της Αργολίδας και στα νησιά του Αιγαίου και αυστηρή, η οποία ομιλούνταν στη νότια Πελοπόννησο και στην Κρήτη. Οι διαφορά των Βορειοδυτικών διαλέκτων από τις «κλασικές» Δωρικές διαλέκτους εντοπίζεται κυρίως σε δύο σημεία: η δοτική πληθυντικού των τριτόκλιτων ονομάτων σχηματίζεται με την κατάληξη -οις αντί για την κατάληξη -σι, ενώ χρησιμοποιείται ο αρχαιότερος τύπος της πρόθεσης ἐν με αιτιατική αντί του εξελιγμένου τύπου εἰς (<είς <ἐν).

 

2.    Χαρακτηριστικά

 

   Κύριο χαρακτηριστικό της Δωρικής είναι οι αρχαϊσμοί, η διατήρηση δηλαδή τύπων, οι οποίοι στην Αττική διάλεκτο είχαν ήδη μετεξελιχθεί. Η Δωρική διατήρησε πάμπολλους αρχαϊσμούς στο λεξιλόγιό της, επί παραδείγματι το ρήμα βλώσκω¹ του οποίου ο αόριστος β’ έμολον απαθανατίστηκε στο περίπυστο² μολών λαβέ. Οι πληροφορίες που αντλούμε για τη μυκηναϊκή ελληνική από τις πινακίδες της Γραμμικής Β μάς δείχνουν ότι ορισμένες γλωσσικές μεταβολές, οι οποίες δε συνέβησαν στη Δωρική, είχαν ήδη επέλθει στη μυκηναϊκή, κάτι που σημαίνει ότι η Δωρική συνυπήρχε χρονικά παράλληλα με τη μυκηναϊκή (14^ο-13^ο αι. π. Χ.).

¹ Βλώσκω (μελ. Μολούμαι, αόρ. β’ έμολον, πρκ. μέμβλωκα) = έρχομαι ή πηγαίνω, «δεύρο μολόντες» Όμ. γ, 44.

² Περίπυστος = περιβόητος, περίφημος, ξακουστός. Απολλ. Ρόδιος Δ. 213 κλπ.

β. ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ

   Σε Δωρική διάλεκτο έγραφαν οι χορικοί ποιητές Πίνδαρος, Βακχυλίδης και Αλκμάν. Σε αυτήν επίσης γράφονταν τα χορικά των αρχαίων τραγωδιών. Απλοποιημένη μορφή της Δωρικής με λιγότερους αρχαϊσμούς ήταν και η διάλεκτος των Συρακούσιων κωμωδιογράφων Επίχαρμου και Σώφρονος. Οι αλεξανδρινοί ποιητές Καλλίμαχος και Θεόκριτος έγραφαν επίσης σε (τεχνητή) Δωρική.

 

 

 

1.    Εξέλιξη

 

Της δωρικής διαλέκτου φυσική εξέλιξη αποτελεί η κρητική διάλεκτος, που ποτέ δεν έχει υποστεί, η καθομιλουμένη, κεντρικές παρεμβάσεις, διορθώσεις και καθορισμούς τις τελευταίες χιλιετίες. Στη κρητική διάλεκτο χαρακτηριστική είναι η διατήρηση αρχαϊσμών και η αποφυγή συμφωνικών συμπλεγμάτων. Και να μερικά παραδείγματα:

Τα ρήματα: Θωρώ = βλέπω, Ξανοίγω = κοιτάω με προσοχή, Εστιάζω, ατενίζω από το εξανοίγω, Ειδέ = κοιτά από το εἴδω, Κατέχω = ξέρω / καταλαβαίνω από το κατέχω, Σαλεύω = κινούμαι από το σαλεύω, Πορίζω = βγαίνω έξω από το πορεία+ίζω, Μανίζω = θυμώνω από το μάνις / μήνις, κ.ά.

Οι σύνδεσμοι: Απής = αφού, μετά από το άπαξ, Μήδε = ούτε από το μηδέν, κ.ά.

Το αριθμητικό: Εις = ένας από το εις, κ.ά.

Τα ουσιαστικά: Χοχλιός = σαλιγκάρι από το κοχλίας, Όρνιθα = κότα από το ὄρνις, Χάρακας / χαράκι = βράχος από το χάραξ, Αίξ / αιγός /αίγα = κατσίκα / γίδα από το αἶγα, Ξά = δικαίωμα, ευθύνη από το ἐξουσία, κ.ά.

   Η Τσακωνική διάλεκτος, η οποία έχει επιβιώσει ως τις μέρες μας, θεωρείται ότι ανάγεται στη δωρίζουσα ζώνη τής Κοινής. Ομιλείται στα νότια χωριά της επαρχίας Kυνουρίας του νομού Αρκαδίας. Τα χωριά αυτά είναι: Τυρός, Άγιος Ανδρέας, Λεωνίδιο, Πραστός, Μέλανα, Βασκίνα. Η ονομασία της περιοχής είναι Τσακωνιά.

2.    Χρονολόγηση

 

   Κατά την στο παρελθόν κρατούσα θεωρία πιστευόταν ότι η Δωρική διάλεκτος εισήχθη στην ηπειρωτική Ελλάδα με την Κάθοδο των Δωριέων περί το 1150 π. Χ.. Η άποψη όμως αυτή τείνει να εγκαταλειφθεί λόγω δύο παραγόντων. Ο πρώτος είναι η έλλειψη αρχαιολογικών ευρημάτων που να μαρτυρούν χωριστές εισόδους των ελληνικών φύλων (Ιώνων, Αιολέων, Δωριέων) στον σημερινό ελλαδικό χώρο. Ο δεύτερος είναι η ομοιότητα της Δωρικής διαλέκτου με τη μυκηναϊκή ελληνική, που επιτρέπει την υπόθεση ότι οι δύο γλώσσες συνυπήρχαν ήδη την εποχή εκείνη (14^ο-13^ο αι. π. Χ.) στον ελλαδικό χώρο. Έτσι, η επικρατέστερη σήμερα άποψη δέχεται είσοδο όλων των ελληνικών φύλων στον ελλαδικό χώρο ταυτόχρονα περί το 2000 π. Χ.,. Αυτό σημαίνει ότι οι Δωριείς ήταν ήδη στον ελλαδικό χώρο την εποχή της “καθόδου” τους, αλλά σε απομακρυσμένες περιοχές. Μετά την καταστροφή των μυκηναϊκών ανακτόρων προωθήθηκαν νοτιότερα προς τη Στερεά Ελλάδα και την Πελοπόννησο. Ακόμη, κατά την άποψη αυτή, πιθανότερο είναι ότι η μετεξέλιξη της πρωτοελλαδικής γλώσσας σε διαφορετικές διαλέκτους έλαβε χώρα εντός του ελλαδικού χώρου μετά την έλευση των ελληνικών φύλων και όχι, όπως μέχρι πρότινος πιστευόταν, εκτός και πριν.

   Άλλωστε, και ο Όμηρος στην Οδύσσεια, ραψωδία τ, στίχοι: 172-180 μας λέει ότι πολλά χρόνια προ του Τρωικού πολέμου (1200π.Χ.) στην Κρήτη ζούσαν ανάμεσα σε άλλους και οι Δωριείς.

3.    Διαφορές της Δωρικής με την Αττική διάλεκτο

 

·         Φωνήεντα

 

1. Διατήρηση του  μακρού ᾱ όπου στην Αττική διάλεκτο τρέπεται σε μακρό ανοικτό ē (η), όπως στο γᾶ μάτηρ αντί του αττικού γῆ μήτηρ, ψάφος αντί του αττικού ψήφος.
2. Συναίρεση του ae>η (ē) αντί του αττικού ᾱ.
3. Τροπή των eo, ea > ιο, ια.
4. Ορισμένες Δωρικές διάλεκτοι (οι αυστηρές Δωρικές) έχουν η, ω (ē, ō) για       τις «ψευδοδιφθόγγους» της Αττικής ει, ου. Από συναίρεση και αντέκταση με πρώτο σύμφωνο βραχύ ĕ ή ŏ προκύπτει δευτερεύον μακρό ē, ō (η, ω) αντί των αττικών ει, ου. Γνωστά παραδείγματα είναι η γενική ενικού σε -ω αντί του αττικού -ου, αιτιατική πληθυντικού σε -ως αντί αττικού -ους και απαρέμφατο σε -ην αντί αττικού -ειν.
5. Βραχύ ᾰ αντί αττικού ε σε ορισμένες λέξεις: ἱαρός (αντί ἱερός), Ἄρταμις (αντί Ἄρτεμις), γα (αντί γε).

·         Σύμφωνα

 

1. Διατήρηση του -τι όπου στην Αττική έχει τραπεί σε -σι (συριστικοποιηθεί). Η συριστικοποίηση του –τ έχει ήδη συμβεί στη μυκηναϊκή ελληνική. Τα πιο γνωστά παραδείγματα είναι: Διατήρηση του διπλού –σσ μπροστά από φωνήεν εκεί που η Αττική το έχει απλοποιήσει σε μονό –σ, μέσσος αντί μέσος.
2. Το τρίτο ενικό πρόσωπο των ρημάτων της δεύτερης συζυγίας (σε –τι), φατί αντί του Αττικού φησί(ν)
3. Τρίτο πληθυντικό πρόσωπο οριστικής ενεστώτα και   υποτακτικής λέγoντι αντί λέγουσι(ν)
4. Fίκατι αντί εἴκοσι(ν) και τα αριθμητικά σε –κάτιοι, τριακάτιοι αντί τριακόσιοι.
5. Διατήρηση του αρχικού δίγαμμα (F), το οποίο έχει χαθεί στην   Αττική, Fοῖκος αντί οἶκος. Τα λογοτεχνικά κείμενα σε Δωρική και οι επιγραφές από την ελληνιστική εποχή δεν έχουν δίγαμμα.
6. Προσθήκη –κ στον αόριστο και στον μέλλοντα ρημάτων που τελειώνουν σε –ίζω και  –άζω, ενώ η Αττική έχει μόνο –σ, ἀγωνίξατο αντί ἀγωνίσατο. Ομοίως προσθήκη –κ μπροστά από επιθήματα που αρχίζουν με –τ.

4.    Μορφολογία

 

1. Το αριθμητικό τέτορες αντί του Αττικού τέτταρες (τέσσαρες).
2. Το αριθμητικό πρᾶτος αντί του Αττικού πρώτος.
3. Η δεικτική αντωνυμία τῆνος αντί του Αττικού (ἐ)κεῖνος.
4. Διατήρηση του αρχικού τ- στην ονομαστική πληθυντικού του άρθρου και της δεικτικής αντωνυμίας, τοί, ταί, τοῦτοι, ταῦται αντί των Αττικών οἱ, αἱ, οὗτοι, αὗται.
5. Κατάληξη του τρίτου πληθυντικού αορίστου των ρημάτων της δεύτερης συζυγίας σε –ν αντί του Αττικού –σαν, ἔδον αντί του Αττικού ἔδοσαν.
6. Πρώτο πληθυντικό πρόσωπο σε -μες αντί του Αττικού -μεν.
7. Σχηματισμός μέλλοντα σε -σ-έω, -σ-ίω ή –σ-ῶ αντί του Αττικού -σ-ω, π.χ. πραξῆται (πραγ-σ-έ-εται) αντί πράξεται (πράγ-σ-εται). Ο σχηματισμός αυτός του μέλλοντα ονομάζεται «Δωρικός μέλλοντας».
8. Υποθετικό μόριο κα αντί του Αττικού ἄν, αἴ κα, αἰ δέ κα, αἰ τίς κα αντί των Αττικών ἐάν (ἄν), ἐὰν δέ (ἂν δέ), ἐάν τις (ἄν τις).
9. Χρονικά επιρρήματα σε -κα αντί του Αττικού -τε: ὄκα, τόκα αντί ὄτε, τότε.
10. Τοπικά επιρρήματα σε -ει αντί του Αττικού -ου: τεῖδε, πεῖ αντί τοῦδε, ποῦ
11. Διατήρηση παλαιότερων μορφών τονισμού φώτες αντί Αττικού φῶτες, γυναίκες αντί Αττικού γυναῖκες.
12. Κλίση των ονομάτων σε -ις χωρίς μεταπτωτική ποικιλία (χρήση περισσοτέρων  βαθμίδων του θέματος), π.χ. πόλις, πόλιος, πόλι αντί Αττικού πόλις, πόλεως, πόλει.

13.  Ειδικές λέξεις λέω (λείω) = θέλω, δράω = κάνω, πάομαι = κτάομαι = αποκτώ.

ΠΗΓΕΣ: Classification of the West Greek dialects at the time about 350 B.C., Antonín Bartoněk, Adolf M. Hakkert, 1972

Los dialectos dorios del noroeste, Gramatica y estudio dialectal, J. Mendez Dosuna, Salamanca, 1985

Γεώργιος Μπαμπινιώτης, Συνοπτική Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας, 5η Έκδ. Αθήνα 2002.

John Chadwick, The Greek Dialects and Greek Pre-History, Greece & Rome 2nd Series, Vol. 3 1956, pp. 38-50.

Μ. Ζ. Κοπιδάκης, Ιστορία της ελληνικής γλώσσας , Ε.Λ.Ι.Α., Αθήνα 1999, σ. 2-13

ΤΕΧΝΗ

ΔΩΡΙΚΟΣ ΡΥΘΜΟΣ

 Δωρικός Ρυθμός ονομάζεται στην αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική, και ειδικότερα στη ναοδομία, ο ρυθμός εκείνος που διακρίνεται για τη λιτότητα, την

αυστηρότητα και τη μνημειακότητά του από τον πιο διακοσμητικό Ιωνικό Ρυθμό.

Με τον Δωρικό Ρυθμό είναι κατασκευασμένος ο  Παρθενώνας. Ο ναός του Απόλλωνα στη Κόρινθο, το Θησείο κ.λπ.

   Ο Δωρικός ρυθμός ήταν ο κατ’ εξοχήν εθνικός ρυθμός. Γιατί με αυτόν τον ρυθμό χτιζόντουσαν από τους αρχαιοτάτους χρόνους –από των τελευταίων χρόνων της 7^ης εκατονταετηρίδες π. Χ. – οι ναοί των Ελλήνων στην κυρίως Ελλάδα και στις Ελληνικές αποικίες της Σικελίας και της κάτω Ιταλίας.

                                                                                              Ο Παρθενώνας, άποψη από τη βορειοδυτική πλευρά  

  

ΔΩΡΙΚΗ ΠΛΑΣΤΙΚΗ (ΑΓΑΛΜΑΤΟΠΟΙΙΑ)

   Η Δωρική πλαστική η οποία άκμαζε στη δωρίζουσα Κρήτη, εισήχθη από τους καλλιτέχνες Διποίνο και Σκύλλιδη, κατά την αρχή της 6^ης εκατονταετηρίδας π. Χ., στη κατ έξοχή δωρική χώρα τη Πελοπόννησο, όπου επέδρασε επί της εγχωρίου τέχνης, την οποία αναζωογόνησε και την έβαλε σε δρόμο προόδου.

Αριστερά: Επιτύμβια αναθηματικά ανάγλυφα από κυανόχροο μάρμαρο ευρεθέντα στη Λακωνία. Το πρώτο βρέθηκε κοντά στο χωριό Χρυσάφα, πλησίον της Σπάρτης, σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο του Βερολίνου. Το δεύτερο βρίσκεται στο Μουσείο της Σπάρτης.

Τα ανάγλυφα αυτά εικονίζουν άνδρα και γυναίκα καθήμενους σε θρόνο, έχοντας τα χέρια προτεταμένα και κρατούν ο μεν κάνθαρο, η δε καρπό ροιάς. Δύο δε ικέτες προσκομίζουν στους χθόνιους θεούς συμβολικά δώρα, κόκορα, αβγό, άνθος και καρπό ροιάς.

Αριστερά: Επιτύμβιο αναθηματικό ανάγλυφο βάθρο από κυανόχροο μάρμαρο που βρέθηκε στη Σπάρτη. Στις δυο στενές πλευρές, το ανάγλυφο αυτό εικονίζει φίδι, στις πλατιές πλευρές εικονίζεται ομοιόμορφος παράσταση συμπλέγματος ανδρός και γυναικός ( στη μια πλευρά, ίσως ο Μενέλαος επιτίθεται με το ξίφος του κατά της Ελένης, μετά την άλωση της Τροίας

στην άλλη ίσως ο Δίας υπό τη μορφή του Αμφιτρύωνα δελεάζει την Αλκμήνη προσφέροντάς της περιδέραιο.)

   Οι Δωριείς επεδόθησαν και στην εκμάθηση του γυμνού του ανθρωπίνου σώματος, όπου και διακρίνεις τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του έργου της Δωρικής πλαστικής, τη τάση προς τη συμμετρία και προς τις αναλογίες των μελών του σώματος, το ευσταθές της μορφής την ισχυρή δήλωση του σκελετού σε σχέση προς το ισχνό της σάρκας και την αυστηρή έκφραση του προσώπου. Δηλαδή η Δωρική τέχνη διακρίνεται για το βαρύ, το αυστηρό και το συνδεδεμένο.

Μεταλλουργία

   Η έναρξη της εποχής του σιδήρου στον ελλαδικό χώρο τοποθετείται περί το 1200 π. Χ., όταν επετεύχθη τήξη του μετάλλου και η κατασκευή των πρώτων εργαλείων ή όπλων από σίδηρο.

   Η γνώση της μεταλλουργίας επέτρεψε στους Δωριείς να επεκτείνουν την ισχύ τους και να επιβληθούν τους Αχαιούς. Για παράδειγμα, τον 11ο αι. π. Χ. οι Δωριείς, που γνώριζαν πώς να φτιάχνουν όπλα και άλλα αντικείμενα από σίδηρο, κατάφεραν να επιβληθούν στους Αχαιούς και τις άλλες ελληνικές φυλές, οι οποίες είχαν οπλισμό λιγότερο ανθεκτικό φτιαγμένο από χαλκό, και έτσι η ελληνική χερσόνησος πέρασε στην Εποχή του Σιδήρου.

   Η εποχή του σιδήρου στην Ελλάδα αρχίζει τον 11ο και φτάνει μέχρι τον 8ο π. Χ. αιώνα. Συνοδεύεται με την πτώση του Μυκηναϊκού πολιτισμού της εποχής του χαλκού.

   Ο σίδηρος, όπως προηγουμένως ο λίθος και ο χαλκός, δίνει το όνομά του στην εποχή: είναι η Εποχή του Σιδήρου. Παρ’ όλα αυτά ο χαλκός δεν εξαφανίστηκε. Οι άνθρωποι συνέχισαν να τον χρησιμοποιούν, κυρίως για να φτιάχνουν πολυτελή αντικείμενα

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ – ΕΟΡΤΕΣ

1. Αγράνια ή Αγριάνια: Πένθιμοι εορτασμοί προς τιμήν των νεκρών προγόνων με προσφορές πανσπερμιών και χοών.
2. Αλίεια, η γιορτή του Ήλιου.
3. Δικτύνια: Εορτές, προς τιμήν της θεάς Δικτύνης, που αργότερα αφομοιώθηκε από την Αρτέμιδα.    
4. Διοσκούρια: Εορτές, προς τιμήν του Κάστορος και του Πολυδεύκους.
5. Εναγίσματα: Σπονδές και θυσίες προς τιμή των νεκρών, που ουσιαστικά εντάσσονται στο ευρύτερο ταφικό έθιμο των αρχαίων Ελλήνων.
6. Ηραία: Πανάρχαιες (τουλάχιστον προ-ομηρικές στην καταγωγή) εορτές προς τιμήν της θεάς Ήρας σε πάμπολλες ελληνικές πόλεις.
7. Κάρνεια, μεγάλη γιορτή, κοινή σε όλους τους Δωριείς, που γινόταν κατά την πανσέληνο του μήνα Κάρνειου (Αύγουστος-Σεπτέμβριος).
8. Μώα: Μουσικοί αγώνες προς τιμήν του θεού Απόλλωνος και των Μουσών.
9. Ομαπατόρια ή Ομοπατόρια: Εορτές των Δωριέων αντίστοιχες  προς  τα  ιωνικά  Απατούρια σχετικά με την εγγραφή των νέων ελεύθερων πολιτών στις «πάτρες = γενιές» ή «πατριές» των δωρικών πόλεων, αντίστοιχες προς τις «φράτρες = αδελφότητες» των Ιώνων.    
10. Περίδειπνον: Τελετές εντασσόμενες στο ευρύτερο ταφικό έθιμο των Ελλήνων. Μετά την ταφή του νεκρού, ακολουθεί συγκέντρωση των συγγενών και καθαρμός της οικίας του αλλά και των ιδίων (από το μίασμα του συγχρωτισμού με νεκρό) με θυμίαμα και αγιασμό. Ακολουθεί μεγάλο νεκρόδειπνο που σηματοδοτεί την επιστροφή στην καθημερινή ζωή και την οινοποσία / κρεοφαγία. Στη διάρκεια του δείπνου γίνεται εκθειασμός του αποθανόντος και χύνονταν σπονδές στις προγονικές ψυχές. Το «Περίδειπνον» επαναλαμβάνεται και στα λεγόμενα «Εναγίσματα» της ενάτης ημέρας.    
11. Σμίνθια, γιορτή αφιερωμένη στον Διόνυσο Σμίνθιο ή στον Απόλλωνα Σμινθέα, που προστάτευε τις φυτείες από τους αρουραίους, με πανηγύρια και θεατρικές παραστάσεις. Η γιορτή γινόταν κατά τη διάρκεια του μήνα Σμίνθιου, που αντιστοιχούσε στον αττικό μήνα Ανθεστηριώνα.
12. Υακίνθια, αρχαία δωρική, προελληνική ίσως, γιορτή αφιερωμένη στον Απόλλωνα και τον πανέμορφο Υάκινθο. Τα Υακίνθια, όπως αναφέρει η παράδοση, ήταν γιορτή που καθιερώθηκε από τον Απόλλωνα για να τιμήσει τον Υάκινθο, τον οποίον ο ίδιος ο θεός κατά λάθος σκότωσε. Τα Υακίνθια συμβόλιζαν την ανά έτος θνήσκουσα και αναγεννώμενη βλάστηση. Άλλωστε, κατά διαταγή του Απόλλωνα από το αίμα του άτυχου νέου φύτρωσε το ωραίο ομώνυμο άνθος με τη μελαγχολική όψη και το μεθυστικό άρωμα. Η γιορτή αυτή γινόταν κατά τη διάρκεια του μήνα Υακίνθιου, που μάλλον αντιστοιχούσε στον αττικό μήνα Θαργηλίωνα. Υακίνθιος μήνας αναφέρεται και στα μηνολόγια των δωρικών αποικιών της Σικελίας,  αντίστοιχος με τον αττικό μήνα Εκατομβαιώνα.

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

1.    ΞΕΝΗΛΑΣΙΑ

  

   Η Ξενηλασία ήταν δωρικός θεσμός. Πρόκειται για το θεσμό που απαγόρευε τη φιλοξενία ξένων χωρίς ειδική άδεια. Πιστεύοντας πως θα κρατούσαν το δωρικό χαρακτήρα. Ακόμη, υπήρχε η πίστη ότι, εάν κρατούσαν μακριά τους ξένους από την πόλη τους, δεν θα υπήρχε ο κίνδυνος να αποκαλυφθεί ο πραγματικός αριθμός των πολιτών. Υπήρχαν βεβαίως και οι εξαιρέσεις σε φίλους και συμμάχους.

 

2.    Η ΔΟΥΛΕΙΑ

 

   Αρχικά στην Ελλάδα δεν υπήρχαν δούλοι, (Ηρόδοτος 6,137). Οι δούλοι υπήρξαν στην Ελλάδα μετά τα Περσικά, άρα η δουλεία ήρθε στην Ελλάδα από τους βάρβαρους. Οι Δωριείς ήταν οι μόνοι στον αρχαίο κόσμο που δεν είχαν δούλους, άρα στους Δωριείς δεν υπήρχε το πνεύμα της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Οι Δωριείς θεσπίζουν το πρώτο σύνταγμα που προβλέπει ισονομία των δύο φύλων, ευνομία και το ηρωικό ιδεώδες της ελευθερίας που κορυφώθηκε με την θυσία του Λεωνίδα Α’ από το γένος Σπαρτιατών βασιλέων, των Αγιάδων με τους 300 Σπαρτιάτες, Δωριείς στην καταγωγή, στις Θερμοπύλες χάριν όλων των Ελλήνων.

   Παρακάτω θα δούμε και σχετικές επιγραφές που βρέθηκαν στους Δελφούς και κάνουν αναφορά σε απελευθερωτικές πράξεις δούλων.

3. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗ ΔΩΡΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

   Οι γυναίκες της δωρικής οικογένειας τύγχαναν διαφορετικής αντιμετώπισης από τις άλλες γυναίκες των άλλων φυλών (αιολικής κλπ), λόγω της ολιγανθρωπίας που αντιμετώπιζαν οι Δωριείς, η μητρότητα καταλάμβανε εξέχουσα σημασία. Τα θηλυκά μέλη της οικογενείας παρέμεναν σε αυτήν μέχρι κάποια ηλικία. Μετά τα αναλάμβανε το κράτος, όπως και τα αγόρια. Η κατάλληλη ηλικία γάμου για μια Δωριώτισσα ήταν γύρω στα είκοσι έτη. Γεγονός που σήμαινε ότι είχε ολοκληρώσει βιολογικά την ανάπτυξή της.

   Όταν έφθανε σε αυτή την ηλικία, ο πατέρας -κυρίως στις αριστοκρατικές τάξεις- αναλάμβανε να βρει το γαμπρό για τη γαμήλια συμφωνία. Έπειτα, στους Δωριείς συνηθίζονταν η αρπαγή των γυναικών από τους άνδρες, πράγμα άγνωστο στις άλλες κοινωνίες.

   Στο σπίτι του γαμπρού όπου μεταφέρονταν η κοπέλα, την αναλάμβανε μία γυναίκα του σπιτιού η νυμφεύτρια. Της έκοβε τα μαλλιά και την έντυνε με αντρικά ρούχα. Τη νύχτα την επισκεπτόταν ο γαμπρός με σκοπό να συνευρεθούν.

   Αυτός ο γάμος συνήθως έμενε για μερικά χρόνια κρυφός. Το πιθανότερο είναι να πρόκειται για «γάμο υπό δοκιμή». Αν από το γάμο αυτό δεν προέκυπταν απόγονοι, που ήταν το ζητούμενο, τότε ο γάμος λυόταν.

   Ενδέχεται όμως να κρατούνταν μυστικός ο γάμος, εάν ο άνδρας δεν είχε συμπληρώσει το τριακοστό έτος. Ο λόγος ήταν ότι απαγορευόταν να ζήσει το ανδρόγυνο μαζί, πριν την συμπλήρωση της παραπάνω ηλικίας από τον ίδιο.

   Να προσθέσουμε επίσης ότι οι Δωριώτισσες, λόγω της αγωγής τους δεν ασχολούνταν με την οικιακή οικονομία. Δεν καταπιάνονταν με το νοικοκυριό και τις ασχολίες του σπιτιού. Με τις δουλειές αυτές καταπιάνονταν το υπηρετικό προσωπικό.

   Οι δούλες δηλαδή. Εδώ παρατηρούμε μία ακόμη διαφορά νοοτροπίας σε σχέση με τις Αθηναίες νοικοκυρές που έχουν επιφορτισθεί οι ίδιες τα του οίκου τους.

• Η κοινωνική θέση της γυναίκας στη κοινωνία των Δωριέων

   Τα κορίτσια μετά τη γέννησή τους παραδίδονταν στην οικογένειά τους για να ανατραφούν, εφόσον δεν παρουσίαζαν κανενός είδους καχεξία ή δυσμορφία. Σε αυτή την περίπτωση τα εξέθεταν, όπως και τα αντίστοιχα δύσμορφα και καχεκτικά αγόρια στους Αποθέτες.

   Η απόφαση για την έκθεση των βρεφών δεν αποτελούσε ιδιωτική υπόθεση του πατέρα, αλλά ανέκκλητη απόφαση της Γερουσίας. Ήταν δηλαδή κρατική υπόθεση, εντασσόμενη στα πλαίσια του ευγονισμού, που συνιστούσε την επιλεκτική προτίμηση στα υγιή και αρτιμελή παιδιά.

   Από κάποια ηλικία και μετά η πολιτεία, που θεωρούσε κτήμα της όλα τα παιδιά των Δωριέων, αναλάμβανε την αγωγή των νεαρών κοριτσιών.

   Η εκπαίδευσή τους δεν διέφερε από εκείνη των αγοριών. Συναναστρέφονταν σε αγέλες με σκοπό να σκληραγωγηθούν, όπως τα συνομήλικα τους αγόρια.

   Υπόκειντο σε παρόμοιες αθλητικές δοκιμασίες και διαφόρων ειδών κακουχίες, ελαφρώς ενδεδυμένα. Παράλληλα εμφανίζονταν στις θρησκευτικές εορτές μύησης, όπως τα Υακίνθια. Στη συγκεκριμένη θρησκευτική εκδήλωση έπαιρναν μέρος και τα αγόρια.

   Η Δωρική κοινωνία έριχνε το μεγαλύτερο βάρος της στη σφυρηλάτηση των κοινωνικών δεσμών μεταξύ των ελευθέρων Δωριέων και Δωριτισσών. Έθετε σε δεύτερη μοίρα την ιδιωτική και οικογενειακή ζωή. Θεωρούσαν τους Δωριείς ως μια μεγάλη οικογένεια. Πρόκριναν την υπαγωγή του ατόμου και της οικογενείας στην ευρύτερη κοινωνική ομάδα, μέσω της παροχής παρόμοιας εκπαίδευσης σε αγόρια και κορίτσια.

   Εντός του πλαισίου αυτού επιτρέπονταν το να εκτίθενται στα μάτια του άρρενος πληθυσμού τα γυμνά ή ντυμένα ανάλαφρα γυναικεία κορμιά. Η εμφάνιση των γυναικών, άλλωστε, έπαιζε το βασικότερο ρόλο στην επιλογή τους από τους συντρόφους τους.

   Η προίκα διαδραμάτιζε δευτερεύοντα ρόλο. Επιπλέον η δωρική αγωγή τους προσέδιδε μια πιο αρρενωπή συμπεριφορά από τις γυναίκες των άλλων πόλεων. Ο ίδιες, συναισθανόμενες την αυξημένη κοινωνική τους θέση λειτουργούσαν με αυτό τον τρόπο, έχοντας την πλήρη υποστήριξη της φυλής. 

   Τον ίδιο σκοπό εξυπηρετούσε ο θεσμός της πολυανδρίας. Η συνήθεια αυτή ήταν αρκετά διαδεδομένη. Σύμφωνα με την πολυανδρία την ίδια γυναίκα μοιράζονταν δύο, τρεις, τέσσερις ή πέντε άνδρες, οι οποίοι συνήθως ήταν αδέλφια.

   Αυτό το έθιμο επεκτείνονταν και στην περίπτωση που ένας ηλικιωμένος είχε νέα σύζυγο και επιθυμούσε να αποκτήσει παιδιά με το να τη φέρει σε επαφή με έναν νέο και ρωμαλέο άνδρα. Όποιος επίσης για κάποιους λόγους δεν επιθυμούσε να παντρευτεί, είχε τη δυνατότητα να ζητήσει μια παντρεμένη γυναίκα και με την προϋπόθεση της συγκατάθεσης του συζύγου της να αποκτήσει μαζί της παιδιά.

   Διαπιστώνουμε επομένως ότι, αποκλειστικός στόχος αυτής της δωρικής πρακτικής ήταν πέρα από την ηθική η υποστήριξη των δικαίων και των συμφερόντων της δωρικής πολιτείας.

 

• Η θέση της γυναίκας στην πολιτική ζωή των Δωριέων

   Οι Δωριώτισσες δεν είχαν άμεση συμμετοχή στο πολιτικά δρώμενα της πόλης τους. Αναμφισβήτητα όμως απολάμβαναν μεγαλύτερη ελευθερία και ασκούσαν αναμφίβολα επιρροή στους άνδρες τους.

   Όμως, η θεώρηση των Δωριέων ως γυναικοκρατούμενης φυλή, έχει να κάνει περισσότερο τόσο με τη σχετική ελευθερία των γυναικών όσο κυρίως με τη ανεξάρτητη οικονομική τους θέση στη Δωρική πολιτεία.

   Η περίπτωση της πατρούχου  είναι χαρακτηριστική. Είναι ανάλογη της επικλήρου. Με μία βασική όμως διαφορά. Η πατρούχος μοναχοκόρη έχει δικαίωμα να κληρονομήσει την περιουσία του πατέρα της. Αυτή η κληρονομιά μπορεί να θεωρηθεί και ως προίκα.

   Όμως και ο πατέρας που βρίσκονταν εν ζωή, προίκιζε με ένα σεβαστό περιουσιακό του κομμάτι την κόρη του.

 

ΜΥΘΟΙ

ΞΥΛΟΚΟΠΟΙ – Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΚΟΔΡΟΥ

   Ο καθηγητής κ. Χρ. Ντούμας*, δίνει για τους Δωριείς τη παρακάτω εξήγηση: «Η κατάληξη σε –εύς, ήδη από τα μυκηναϊκά χρόνια σημαίνει ασχολία, επάγγελμα (π.χ. χαλκεύς), ενώ η ρίζα δωρ– συγγενεύοντας με τη λέξη δόρυ/δoύρυ, τόσο στις πινακίδες όσο και στον Όμηρο σημαίνει ξύλο (πρβλ. «δούρειος ίππος»). Η δε εναλλαγή του ο με ου ή με ω, ανάλογα με τη διάλεκτο, δεν είναι ασυνήθης (π.χ. αττ. κόρος, ιωv. κούρος, δωρ. κώρος, βουλή – βωλά, βους – βως, δούλος – δώλος κ.ά.). Αυτό άλλωστε επιβεβαιώνεται και από την ύπαρξη σύνθετων ονομάτων, όπως Δωρικλής και Δωρίμαχoς.

   Επομένως ως δηλωτικό ασχολίας το δωριεύς σημαίνει ξυλοκόπος. Οι ξυλοκόποι, ζώντας στα βουνά και αποκομμένοι από τον πολιτισμό, ομιλούν διάλεκτο λιγότερο εξελιγμένη, αρχαϊκή. Με τον καιρό ίσως η σημασία του Δωριεύς διευρύνθηκε υπονοώντας τον άξεστο χωρικό, όπως η λέξη βλάχος στη σημερινή καθομιλουμένη από εθνικό κατέληξε να σημαίνει το χωρίς τρόπους άτομο.

   Αυτοί λοιπόν οι άξεστοι ξυλοκόποι, με την κατάρρευση του μυκηναϊκού ανακτορικού συστήματος, βρήκαν την ευκαιρία να επιστρέψουν. Με την ερμηνεία των Δωριέων ως ξυλοκόπων φαίνεται να συμφωνεί και ο μύθος** του τελευταίου βασιλιά της Αθήνας, του Κόδρου, ο οποίος για να σώσει την πόλη του από τους εισβολείς Δωριείς**, διείσδυσε λάθρα στο στρατόπεδό τους μεταμφιεσμένος σε ξυλοκόπο, δηλαδή σε έναν από αυτούς, σε δωριέα» εκεί δημιούργησε επεισόδιο με τους Δωριείς όπου και σκοτώθηκε.   

* Ο κ. Χρ. Γ. Ντούμας είναι ομότιμος καθηγητής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

** Κατά την διάρκεια της βασιλείας του Κόδρου περίπου 1100 π. Χ. Με 1000 π. Χ, μια ισχυρή Δωρική δύναμη υπό την αρχηγία του Αλήτη από την Κόρινθο και του Αλθαιμένη από το Άργος, εισέβαλλε στην Αττική. Το μαντείο των Δελφών τους είχε προφητεύσει επιτυχία στην εκστρατεία τους, με την προϋπόθεση ότι δεν θα πλήγωναν θανάσιμα τον βασιλιά Κόδρο. Όταν αυτό έγινε γνωστό από τον Κόδρο, μεταμφιέσθηκε σε χωρικό ξυλοκόπο και πηγαίνοντας στο εχθρικό στρατόπεδο, δημιούργησε επεισόδιο με τους Δωριείς και σκοτώθηκε. Όταν οι Δωριείς έμαθαν, ότι ο σκοτωμένος ήταν ο βασιλιάς Κόδρος, έφυγαν από την Αθήνα και κατέλαβαν τα Μέγαρα. Σύμφωνα όμως με παλαιότερη εκδοχή, ο Κόδρος σκοτώθηκε στο πεδίο της μάχης.

Ο Κόδρος ήταν ο τελευταίος βασιλιάς της Αθήνας. Μετά από την ηρωική θυσία του, οι Αθηναίοι δεν επέτρεψαν σε κανένα άλλο, να φέρει τον τίτλο του βασιλιά. Οι απόγονοι του ονομάζονταν Άρχοντες.

ΟΙ ΔΩΡΙΕΙΣ και η πολις αυτων ΚΥΤΙΝΙΟΝ ΕΚ ΛΙΘΩΝ ΦΘΕΓΓΟΜΕΝΟ - ΒΙΚΤΩΡ ΣΑΜΠΩ - ΜΕΡΟΣ 1ον

ΟΙ ΔΩΡΙΕΙΣ και η πολις αυτων ΚΥΤΙΝΙΟΝ ΕΚ ΛΙΘΩΝ ΦΘΕΓΓΟΜΕΝΟ - ΒΙΚΤΩΡ ΣΑΜΠΩ - ΜΕΡΟΣ 2ον