ΓΑΛΑΞΙΔΙ: Ναυτική αρχοντιά

Ζει με τη θάλασσα και χάρης σ' αυτήν. Παρ' όλα αυτά τούτος ο τόπος δεν παραπέμπει μόνο σε μπάνια και καλοκαιρινές διακοπές... Είναι ένας «παντός καιρού» γνωστός τουριστικός προορισμός, εφαλτήριο για κοντινές περιηγήσεις, που διατηρεί το ενδιαφέρον των επισκεπτών αμείωτο κάθε εποχή, με την ιστορία, τη ναυτική παράδοση και την αρχιτεκτονική κληρονομιά του.....

Σούρουπο και το Γαλαξίδι μοιάζει να τυλίγεται με αύρα νοσταλγίας

Κατηφορίζοντας προς τον κόλπο της Ιτέας ο διάσημος Παρνασσός, η λευκή πυραμίδα της Γκιόνας και τα Λιδορικιώτικα βουνά υψώνονται επιβλητικά πάνω από τον Κορινθιακό Κόλπο συνθέτοντας εικόνες ζωγραφικές μέσα στη διαυγή ατμόσφαιρα. Μετά από μια σύντομη, αλλά ευχάριστη πορεία παράλληλα με την ακτογραμμή φτάνουμε στο Γαλαξίδι που το βλέπουμε να κουρνιάζει στην αγκαλιά του Κρισσαίου Κόλπου.

Η αρχοντική παραλιακή πολίχνη ασκεί πάντα μια ιδιαίτερη γοητεία στον επισκέπτη, όλες τις εποχές του χρόνου, καθώς μάλιστα βρίσκεται κοντά στην πρωτεύουσα και σε άλλες μεγάλες πόλεις της Στερεάς Ελλάδας.

Το ένδοξο ναυτικό παρελθόν έχει παντοτινά περάσει, όμως ακόμη και έναν αιώνα μετά η ναυτική πολιτεία διατηρεί στο ακέραιο την αρχοντιά της

Η θαλασσινή πολιτεία με παράδοση στη ναυτοσύνη είναι από τις λιγοστές γωνιές που κατάφεραν να ξεφύγουν από την οικοδομική μανία που έπληξε την ελληνική ύπαιθρο στα τέλη του προηγούμενου αιώνα. Σίγουρα το ένδοξο ναυτικό παρελθόν έχει παντοτινά περάσει, δεν έχει όμως ξεχαστεί, καθώς έναν αιώνα μετά, η ναυτική πολιτεία διατηρεί ακόμα στο ακέραιο την αρχοντιά της. Τα γαλαξιδιώτικα σπίτια, λιτά και χαρούμενα, με τετράριχτες κεραμοσκεπές είναι χαρακτηριστικά αρχιτεκτονικά δείγματα στερεοελλαδίτικου ρυθμού.

Στο εσωτερικό τους είναι πλούσια διακοσμημένα με σκαλιστά έπιπλα εποχής, περίτεχνα ασημικά και χειροποίητα υφαντά που έφερναν οι ναυτικοί από τα λιμάνια της Ευρώπης. Σήμερα ο επισκέπτης εκτός από τα θαυμάσια αρχοντικά του 19ου αιώνα που κοσμούν την πόλη θ' απολαύσει όσο τίποτα άλλο το σεργιάνι στα ασβεστωμένα καλντερίμια.

Από το καρνάγιο του Χηρόλακκα

Ανεβείτε από την Ακτή Οιάνθης (η προκυμαία του λιμανιού) την οδό Μουσείου, περπατήστε στο λιθόστρωτο της Κ. Σαθά όπου δεσπόζει, ευδιάκριτος από κάθε γωνιά του οικισμού, αλλά κι από τη θάλασσα ο μεγαλόπρεπος ναός του Αγίου Νικολάου, ενώ σε μικρή απόσταση βρίσκεται ο ναός της Αγίας Παρασκευής (17ος αι.) με το ηλιακό ημερολόγιο χαραγμένο στο δάπεδο.

Αφού σεργιανίσετε τις ασβεστωμένες γειτονιές, συνεχίστε τη βόλτα σας μέχρι το δεύτερο λιμανάκι, τον Χηρόλακκα, ακολουθώντας τον παραλιακό δρόμο. Περπατήστε έως το παλιό καρνάγιο και αγναντέψτε το πανόραμα του οικισμού πάνω στο γαλάζιο φόντο του Κορινθιακού Κόλπου, κατάστικτο από μικρονήσια. Τα δυο λιμάνια επικοινωνούν μεταξύ τους τα οποία δρασκελίζουν τον λόφο που παρεμβάλλονται με διάφορα καλντερίμια.

Στο λιμάνι του Χηρόλακκα

Στην καρδιά του οικισμού κοντά στην πλατεία Μανουσάκη βρίσκεται το νεοκλασικό κτίριο (κτίσμα του 1880) το οποίο στέγαζε για χρόνια το Παρθεναγωγείο -γνωστό στους ντόπιους σαν «Δημοτικό σχολείο Κορασίδων»- και έχει χαρακτηρισθεί από το 1992 διατηρητέο μνημείο. Στη γειτονιά Κούκουνας δεσπόζει το παλιό σχολείο που κατασκευάστηκε επί Καποδίστρια και λειτουργούσε μέχρι το 1932 ως δημοτικό σχολείο.

Τα περίφημα ναυπηγεία και η πολιτεία της ευημερίας
Εκμεταλλευόμενο την προνομιούχο γεωγραφική θέση του, το Γαλαξίδι ήδη από τις αρχές του 18ου αιώνα αρχίζει να αναπτύσσει τη ναυτιλία. Η άνθηση των ναυτιλιακών δραστηριοτήτων ευνοήθηκε και από τον Αλή Πασά, για τους προσωπικούς του βέβαια λόγους, καθώς απέβλεπε στη δημιουργία δικού του στόλου. Μαζί με την Υδρα, τις Σπέτσες και τα Ψαρά τα καράβια του Γαλαξιδιού με τα έμπειρα πληρώματα εύκολα μετατράπηκαν σε πολεμικές φρεγάτες και πρόσφεραν τα μέγιστα στον εθνικό αγώνα.

Σήμερα το λιμάνι είναι γεμάτο από ψαρόβαρκες και καΐκια, η ναυτοσύνη των ντόπιων περιορίζεται πια στο ψάρεμα

Βέβαια το Γαλαξίδι, καθώς δεν ήταν νησί όπως οι Σπέτσες και η Υδρα, μπήκε εύκολα στο στόχαστρο των Τούρκων που το κατέλαβαν και το πυρπόλησαν δύο φόρες. Η πρώτη ήταν το 1821 όταν οι κατακτητές εισέβαλαν στον οικισμό παρά τη σθεναρή αντίσταση του οπλαρχηγού Πανουργιά και η δεύτερη ήταν τον Μάιο του 1825 επί Κιουταχή, λίγο πριν ξεκινήσει η πολιορκία του Μεσολογγίου.

Μετά την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό η ναυτική πολιτεία πασχίζει να ανακτήσει το χαμένο έδαφος. Οι καραβομαραγκοί δουλεύουν ασταμάτητα και τα ιστιοφόρα αρχίζουν να αλωνίζουν τη Μεσόγειο, τη Μαύρη Θάλασσα, ακόμα και τον Ατλαντικό Ωκεανό μεταφέροντας εμπορεύματα.

Η ακμή δεν άργησε να έρθει. Στα μέσα του 19ου αιώνα οι Γαλαξιδιώτες εφοπλιστές διατηρούσαν ήδη μεγάλα ναυτιλιακά γραφεία σε όλα τα τότε γνωστά λιμάνια της Ευρώπης όπως η Οδησσός, η Τεργέστη, η Μασσαλία, η Νίκαια, το Λιβόρνο. Τη δεκαετία του 1870 τα ιστιοφόρα τους ζούσαν μεγάλες δόξες και το Γαλαξίδι έγινε ο δεύτερος σημαντικότερος ναυτιλιακός κόμβος της Ελλάδας μετά τη Σύρο.

Περισσότερα από 350 σκαριά συνιστούσαν τον εμπορικό στόλο του, ενώ 20 περίπου καράβια κατασκευάζονταν κάθε χρόνο στα ναυπηγεία του. Στο κατώφλι όμως του 20ού αιώνα τα πράγματα άλλαξαν δραματικά. Τα ατμόπλοια πήραν τη σκυτάλη και εκτόπισαν σιγά σιγά τα παραδοσιακά πλεούμενα. Η βιομηχανική επανάσταση άλλαξε για πάντα τον κόσμο και στο σαρωτικό πέρασμά της βρέθηκαν τα περήφανα γαλαξιδιώτικα καράβια.

Αμετανόητος ο γαλαξιδιώτης θαλασσόλυκος πλοιοκτήτης, αρνιόταν να παραδοθεί στα γυρίσματα των καιρών και να εγκαταλείψει το παραδοσιακό ιστιοφόρο καράβι του, τον καλοτάξιδο σύντροφό του που μαζί του αρμένιζε τα πελάγη για αιώνες. Αυτός, ο πατέρας του, ο πάππος και ο προπάππος του... Η αλήθεια είναι ότι οι Γαλαξιδιώτες δεν προσαρμόστηκαν ποτέ στη νέα τεχνολογία της ατμοκίνησης. Κάποιοι ίσως δεν θέλησαν, άλλοι δεν πρόφτασαν...

Αμετανόητος ο Γαλαξιδιώτης καπετάνιος αρνιόταν να εγκαταλείψει το ιστιοφόρο καράβι του

Η αντίστροφη μέτρηση είχε ήδη αρχίσει. Τα γαλαξιδιώτικα καράβια πάλεψαν με πείσμα σ' έναν αγώνα άνισο. Ομως τα πανιά, το ξύλο και το μεράκι των παλιών ναυτικών δεν άντεξαν τον ανταγωνισμό. Oι λέβητες και οι προπέλες εκτόπισαν τα άλμπουρα και τα ξάρτια και η διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου έδωσε το τελειωτικό κτύπημα.

Μοιραία επήλθε ο μαρασμός. Αυτό που απέμεινε από τις μέρες της δόξας είναι αυτός ο υπέροχος ναυτικός οικισμός, ο οποίος ανοικοδομήθηκε επί Οθωνος και σήμερα τον βλέπουμε να στολίζει τα παράλια του Κορινθιακού Κόλπου. Η μικρή πολιτεία της ευημερίας με τα λαμπρά αρχοντικά, τον πλούτο και την πολυτέλεια, μαράζωσε, πέρασε στην αφάνεια. Οι ναυτικοί ξενιτεύτηκαν και το Γαλαξίδι μετατράπηκε σε μια μικρή επαρχιακή, ήσυχη κωμόπολη.

Οι ωραιότερες παραλίες

Το αρχαίο Χάλειο κτισμένο το 300 π.Χ. στη σημερινή θέση της πόλης, υπήρξε το πρώτο οργανωμένο λιμάνι στην περιοχή

Οι παραλίες του Κορινθιακού Κόλπου είναι μικρές σε μήκος, συνήθως στρωμένες με βοτσαλάκι ή πέτρα, ενώ το κυριότερο γνώρισμά τους είναι τα βαθιά, δροσερά νερά τους. Πλάι στο λιμάνι υπάρχει η μικρή ακτή του Ναυτικού Ομίλου, ιδανική για όσους βαριούνται τις μετακινήσεις.

Ο δρόμος που ξεκινά από το νότιο άκρο της προκυμαίας θα σας φέρει στη μικρή και πολύκοσμη το καλοκαίρι παραλία του Κεντριού, στρωμένη με βότσαλο. Λίγο μακρύτερα, προς τα νοτιοδυτικά, κρυμμένη στην αγκαλιά βαθιού απάνεμου όρμου, θα βρείτε την παραλία Ανεμοκάμπι που είναι στρωμένη με βοτσαλάκι και άμμο.

Το γούρι των καπετάνιων ήταν τα πανέμορφα ξυλόγλυπτα ακρόπρωρα, που κρέμονταν κάτω από το πλωριό άλμπουρο

Απέχει 3.5 χλμ. από το Γαλαξίδι. Ο δρόμος στα τελευταία 1.500 μέτρα αν και παραμένει ασφάλτινος είναι αρκετά στενός και το καλοκαίρι λόγω κίνησης χρειάζεται προσοχή. Στην περιοχή Βοίδακας ξεδιπλώνονται διαδοχικές όμορφες βοτσαλωτές παραλίες που προσεγγίζονται με λίγο περπάτημα.

Στο δρόμο για Ερατεινή πριν από τον οικισμό των Αγίων Πάντων θα προσεγγίσετε με σύντομη παράκαμψη (1,5 χλμ.) την απόμερη παραλία Αγιος Βασίλειος, στρωμένη με ψιλό βότσαλο και βαθιά γαλάζια νερά που θυμίζουν Αιγαίο. Για περισσότερη ησυχία θα φθάσετε στη γειτονική λιλιπούτεια ακρογιαλιά Αράπης (καλύτερα να πάτε με τα πόδια). Δυτικότερα η ακτογραμμή είναι βραχώδης με βαθιά απότομα νερά, ιδανικός τόπος για τους έμπειρους ψαροτουφεκάδες.

Το λιμάνι του Χηρόλακα
Το αρχαίο Χάλαιον ή Χάλειον κτισμένο τον 5ο π.Χ. αιώνα στη θέση της σημερινής παράκτιας κωμόπολης, υπήρξε το πρώτο οργανωμένο λιμάνι στην περιοχή και προστατευόταν από ισχυρά τείχη. Στην πορεία του χρόνου αναδείχθηκε στη σπουδαιότερη πόλη της Δυτικής Λοκρίδας μετά την Αμφισσα, ενώ οι κάτοικοί του ασχολούνταν κυρίως με τη ναυτιλία.

Στο λιμάνι του Χηρόλακκα θα δεις ακόμα και σήμερα τμήματα της αρχαίας τοιχοποιίας να διακρίνονται στη θεμελίωση πολλών καπετανόσπιτων. Πολλά αρχαία νομίσματα διαφορετικών περιόδων που έχουν βρεθεί στην ευρύτερη περιοχή, αλλά και μεγάλοι αμφορείς χρήσιμοι για τη μεταφορά υγρών προϊόντων (λάδι, κρασί), όπως επίσης και ευρήματα από ναυάγια, δηλώνουν έντονη θαλάσσια εμπορική δραστηριότητα από την αρχαϊκή έως τη βυζαντινή εποχή.

Γύρω στον 7ο μ.Χ. αιώνα, έπειτα από αδιάλειπτη κατοίκηση που ξεκινά από τους προϊστορικούς χρόνους, το Γαλαξίδι εγκαταλείπεται λόγω σλάβικων επιδρομών για περίπου 300 χρόνια, ενώ η τελευταία και οριστική επανεγκατάσταση πληθυσμών γίνεται τον 10ο αιώνα.

Το γειτονικό λιμανάκι των Αγίων Πάντων σήμερα υπάγεται στον Δήμο Γαλαξιδίου

Οι νέοι κάτοικοι βαφτίζουν την καινούργια πόλη με το σημερινό της όνομα που πιθανόν να οφείλεται σε κάποιον βυζαντινό προύχοντα με όνομα Γαλαξείδης ή σε παράφραση του φυτού γαλατσίδα που φύεται στην περιοχή.Επιδρομείς πειρατές, Βούλγαροι, Ιωαννίτες ιππότες και Φράγκοι περνούν από εδώ και λεηλατούν. Ο δραματικός επίλογος γράφτηκε με την υποταγή στους Τούρκους το 1446, ύστερα από μπαράζ καταστροφών.

Μουσειακή πρωτιά
Το Ναυτικό και Ιστορικό Μουσείο (στεγάζεται σε κτήριο που κτίστηκε το 1868-1870) είναι το πρώτο του είδους στην Ελλάδα. Στις δύο μεγάλες αίθουσες αντανακλάται το μεράκι των συντελεστών αναδεικνύοντας με απλότητα όλη τη ναυτοσύνη των Γαλαξιδιωτών.

Αντικείμενα που έχουν σχέση με τη ναυτιλία, κομμάτια από τον εξοπλισμό των καραβιών, αλλά και η εκθεματική ενότητα «Ναυτική Πινακοθήκη» που συνίσταται στην πολύ ενδιαφέρουσα συλλογή παλιών πινάκων με διάφορους τύπους ιστιοφόρων της εποχής, είναι μέρος από το ενδιαφέρον περιεχόμενο του Μουσείου.

Η ιδέα δημιουργίας του χώρου αυτού ανήκει στον γιατρό και απόγονο ναυτικής τοπικής οικογένειας, τον Ευθύμιο Βλάμη, που είχε διατελέσει δήμαρχος του Γαλαξιδιού στις αρχές του 20ού αιώνα. Μάλιστα το 1928 άρχισε ο ίδιος να συγκεντρώνει τα πρώτα αντικείμενα. Η αξιέπαινη αυτή προσπάθεια ολοκληρώθηκε σε βάθος χρόνου με προσωπική συνδρομή των κατά καιρούς δημάρχων και των κατοίκων. Τα περισσότερα από τα εκθέματα είναι κειμήλια τοπικών ναυτικών οικογενειών που έχουν παραχωρηθεί στο Μουσείο.

Ανάμεσά τους ο επισκέπτης μπορεί να διακρίνει ειδικά ναυτιλιακά όργανα, ημερολόγια καταστρώματος, ναυτικά εργαλεία, άλμπουρα, νηολόγια, ναυτικούς χάρτες, εξάντες, αλλά και πίνακες του λαϊκού ζωγράφου Πετραντζά. Εντυπωσιακά είναι τα ξυλόγλυπτα ακρόπρωρα που κρέμονταν στην πλώρη των γαλαξιδιώτικων καραβιών και συνήθως είχαν μορφή γυναίκας ή γοργόνας. Ηταν το γούρι του πλοίου και σύμφωνα με την παράδοση το προστάτευε από τις άγριες θάλασσες και έφερνε πλούτο στο πλήρωμα.

Οι υπήνεμοι όρμοι στο Ανεμοκάμπι

Επίσης σημαντικό έκθεμα θεωρείται το «Χρονικό του Γαλαξιδείου», μια χειρόγραφη αναφορά στην ιστορία του τόπου για το διάστημα από τον 10ο-17ο αιώνα, γραμμένη από ένα ιερομόναχο της Βασιλικής Μονής του Σωτήρος το 1703.

Το έγγραφο βρέθηκε σε κρύπτη μέσα στα χαλάσματα της μονής το 1864 από τον ιστορικό και μελετητή της νεότερης Ελλάδας Γαλαξιδιώτη Κωνσταντίνο Σάθα ο οποίος και το εξέδωσε. Σημαντική επίσης είναι η αρχαιολογική συλλογή με ευρήματα κυρίως από το αρχαίο Χάλειον. (Ναυτικό και Εθνολογικό Μουσείο, τηλ.: 22650 41558).

Δίπλα στα πολύχρωμα καΐκια οι Γαλαξιδιώτες έφτιαξαν μια μικρή φωλιά για τις πάπιες

Μην παραλείψετε να αφιερώστε και λίγο από τον χρόνο σας για να επισκεφθείτε το σημαντικό Λαογραφικό Μουσείο που στεγάζεται στο καπετανόσπιτο της οικογένειας Αγγελή. Θα περιεργασθείτε μέρος του εσωτερικού του παλιού Γαλαξιδιώτικου σπιτιού και μέσα από τα παραδοσιακά κεντήματα, τα ρούχα εποχής και τα διάφορα είδη καθημερινής χρήσης που εκθέτονται, θα γνωρίσετε τον παλιό τρόπο ζωής της ναυτικής κοινότητας (τηλ.: 22650 41910).

Ανάβαση στη Μονή Σωτήρος
Στενός, ανηφορικός δρόμος που ξεκινά από το λιμάνι θα σας φέρει μετά 5 χιλιόμετρα στη Μονή Σωτήρος που βρίσκεται σε ύψος 300μ. με θεσπέσια θέα στον Κρισσαίο κόλπο. Η εκκλησία είναι πολύ παλιά και πιθανόν να έχει ανεγερθεί στη βάση παλαιοχριστιανικού ναού.

Ο σημερινός ναός κτίστηκε το 1250 επί Μιχαήλ Β΄ Αγγέλου Κομνηνού, Δεσπότη της Ηπείρου. Είναι μονόκλιτος, σταυρεπίστεγος με ορθογώνια κάτοψη. Το 1750 δημιουργήθηκε γύρω του ανδρικό μοναστήρι που καταστράφηκε από σεισμό. Εδώ, μέσα στα ερείπια της μονής βρέθηκε το χειρόγραφο «το Χρονικό του Γαλαξειδίου» του 18ου αιώνα.

Οι χήρες των ναυτικών
Το δεύτερο λιμάνι του Γαλαξιδιού, αυτό του Χηρόλακκα, ονομάστηκε έτσι από τις χήρες των ναυτικών που μαζεύονταν εδώ για να κλάψουν τους αγαπημένους τους που τους πήρε για πάντα η θάλασσα. Εδώ βρίσκονται μερικά από τα πιο όμορφα αρχοντικά και το άγαλμα του Γαλαξιδιώτη καπετάνιου, ενώ συχνά θα συναντήσετε ντόπιους να ξαποσταίνουν αγναντεύοντας τη θάλασσα... Στην ανατολική άκρη του λιμανιού βρίσκεται το τελευταίο καρνάγιο του Γαλαξιδιού.

Αγ. Νικόλαος, ο προστάτης της πόλης
Ορατός από κάθε σημείο ο ναός του Αγίου Νικολάου είναι κτισμένος στη θέση αρχαίου ιερού, πιθανόν του Απόλλωνα. Η σημερινή εκκλησία κτίστηκε το 1900 από τους αρχιτέκτονες Χάγερ και Παπαπέτρο. Είναι τρίκλιτη βασιλική μετά τρούλου και δύο καμπαναριά. Εδώ βρίσκεται και το «Μέγα Ωρολόγιον» της πόλης, δωρεά της οικογένειας Σιδηρόπουλου το 1908. Η εκκλησία είναι γεμάτη τάματα ναυτικών, ενώ εντυπωσιάζει το περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο καμωμένο από χέρια ηπειρωτών μαστόρων, πιθανόν του Μετσοβίτη μαστρο-Μόσχου.

Η καλύτερη παραλία της περιοχής είναι ο Αγιος Βασίλειος

Κοντινές εκδρομές

• Στο λιμανάκι των Αγίων Πάντων: Ακολουθώντας τον δρόμο που συνδέει το Γαλαξίδι με τη Ναύπακτο στα 12 χλμ θα πέσουμε, θέλοντας και μη, πάνω στο μικροσκοπικό λιμανάκι των Αγίων Πάντων. Ο οικισμός με τη λιλιπούτεια παραλία και τα λιγοστά μαγαζιά κατά μήκος, είναι ιδανικό σημείο για φαγητό και βουτιές αν συνεχίσετε το ταξίδι σας προς τη Ναύπακτο.
• Στις γειτονιές της Αμφισσας: Αξίζει να ανηφορίστε προς την Αμφισσα, την πρωτεύουσα του Νομού Φωκίδας στην κορφή του λόφου, όπου βρίσκεται το φημισμένο κάστρο των Σαλώνων, κτισμένο από Φράγκους και Καταλανούς ιππότες. Από εδώ η θέα στην πόλη και τον ελαιώνα είναι απεριόριστη. Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι η παλιά συνοικία Χάρμενα με τα παραδοσιακά σπίτια και τα παμπάλαια παραδοσιακά βυρσοδεψεία. Αν έχετε λίγο χρόνο αφιερώσετε τον στο Αρχαιολογικό Μουσείο και στη Δημοτική Πινακοθήκη όπου εκθέτονται έργα του ζωγράφου Σπ. Παπαλουκά (τηλ. 22650 29775).
• Το Μεταλλευτικό πάρκο: Χρησιμοποιώντας εύκολα τον εθνικό δρόμο Αμφισσας - Γραβιάς θα έχετε την ξεχωριστή εμπειρία μιας ξενάγησης -κατόπιν συνεννόησης- στο «Vagoneto», το Θεματικό Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας, μοναδικό στο είδος του στον ελληνικό χώρο. Σε βάθος 500 μέτρων στη συντηρημένη στοά «850», έχει στηθεί με ρεαλισμό το σκηνικό εξόρυξης του βωξίτη. (πληροφορίες: www.vagonetto.gr)

Κείμενο: Ζερμαίν Αλεξάκη
Φωτογραφίες: Θοδωρής Αθανασιάδης / www.viewsofgreece.gr