Αφιέρωμα: Ελλάδα Μασκέ

Από τη «βασίλισσα» Πάτρα έως τη Ζάκυνθο, το Γαλαξίδι, τον Τύρναβο και τη Σκύρο, ταξιδεύουμε στις πόλεις και στα χωριά όπου χτυπά ο σφυγμός της Αποκριάς.....

ΠΑΤΡΑ

Στη... Βραζιλία της Αχαΐας

Η Πάτρα είναι η πόλη-σταρ της Αποκριάς. Κανένα άλλο καρναβάλι στην Ελλάδα δεν ξεπέρασε ποτέ το πατρινό, ούτε σε συμμετοχή ούτε σε πλήθος εκδηλώσεων. Τα πρώτα άρματα εμφανίστηκαν το 1870, ωστόσο από τα μέσα του 19ου αιώνα οι Πατρινοί γιόρταζαν με καντρίλιες και άλλους χορούς τις Απόκριες. Πάνω από 30.000 καρναβαλιστές δηλώνουν κάθε χρόνο το «παρών» στο ξέφρενο γλέντι, η προετοιμασία του οποίου διαρκεί περίπου 12 μήνες. Από την έναρξη του Τριωδίου μέχρι την Καθαρά Δευτέρα η πόλη ξεφαντώνει με χορούς, συναυλίες και παιχνίδια κρυμμένου θησαυρού, που παίζονται στην Πάτρα από το 1966. Δεκάδες εκδηλώσεις, μπαλ μασκέ, θέατρο δρόμου και εκθέσεις προετοιμάζουν το έδαφος για τα δρώμενα του τριημέρου της Καθαράς Δευτέρας.

Καρναβαλιστές παρελαύνουν με πυρσούς, συνοδευόμενοι από μπάντες (4/3, σκάλες Αγ. Νικολάου), και περισσότερα από 15.000 παιδιά συμμετέχουν στη Μεγάλη Παρέλαση των Μικρών (6/3, πλατεία Ομονοίας). Το τελευταίο τριήμερο, η εντυπωσιακή νυχτερινή παρέλαση των αρμάτων στο κέντρο της πόλης (11/3) και των πληρωμάτων στην οδό Κορίνθου (12/3), αλλά και η μεγάλη παρέλαση του Πατρινού Καρναβαλιού (13/3) προσελκύουν 100.000 επισκέπτες. Η αυλαία πέφτει την τελευταία Κυριακή, με τη φαντασμαγορική καύση του βασιλιά Καρνάβαλου στο μόλο της οδού Αγίου Νικολάου, στο λιμάνι. Από τις στάχτες του γεννιέται κάθε χρόνο το επόμενο καρναβάλι.

Info

• Maison Greque: Ιστορικό κτίριο του 1890, που απέχει 600 μ. από το κέντρο και τα δωμάτιά του ξεχωρίζουν για τις οροφογραφίες (25ης Μαρτίου 16, τηλ. 2610-241.212).

• Patras Palace: Κεντρικό ξενοδοχείο στην παραλιακή, δίπλα στο εμπορικό κέντρο της πόλης (Οθωνος Αμαλίας 15, τηλ. 2610-623.131).

• Κορνηλία: Σπιτικό φαγητό και ζυμωτό ψωμί από τη χρυσοχέρα μαγείρισσα Κορνηλία (Πουκεβίλ 5, τηλ. 2610-272.987, 6946-681.112).

• Salumeria: Μεσογειακή κουζίνα λίγο «πειραγμένη», ποικιλία σε κρασιά και μπίρες (Παντανάσσης 27, τηλ. 2610-225.930).

ΡΕΘΥΜΝΟ

Με φόντο την Παλιά Πόλη

Η φωνή του ντελάλη αντηχεί από τα Περιβόλια έως το Σπήλι και από την Αμνάτο έως τον Μέρωνα: ανακοινώνει στα χωριά του νομού ότι ξεκινάει το Ρεθυμνιώτικο Καρναβάλι, το δεύτερο μεγαλύτερο της χώρας, με 15.000 καρναβαλιστές και 100.000 επισκέπτες. Στην επίσημη έναρξή του πριν από μια εβδομάδα ο ουρανός πάνω από το Λύκειο Ελληνίδων γέμισε πυροτεχνήματα και η πλατεία Σιγανού Παρέν χρώματα - εκεί έγινε και η παρουσίαση των στολών που θα φορέσουν οι 40 καρναβαλικές ομάδες στην παρέλαση των πληρωμάτων.

Κάθε χρόνο με το άνοιγμα του Τριωδίου, η παλιά πόλη του Ρεθύμνου μεταμορφώνεται: οι καρναβαλιστές γίνονται Κυνηγοί του Θησαυρού (χτες και σήμερα), χορωδοί από το Ρέθυμνο και άλλες γειτονικές πόλεις αναβιώνουν το έθιμο της καντάδας και τα γραφικά σοκάκια πλημμυρίζουν μελωδίες (1/3 και 11/3).

Οι μικροί φίλοι των εικαστικών συμμετέχουν στα εργαστήρια του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης (2/3), στο Σπίτι Πολιτισμού 100 καλλιτέχνες εκθέτουν μάσκες (1-20/3), ενώ εκατοντάδες μασκαράδες κάνουν ορθοπεταλιές στη μεγάλη μασκέ ποδηλατοβόλτα (10/3, πλατεία Αγνώστου Στρατιώτη). Το αποκορύφωμα έξι μηνών προετοιμασίας είναι οι τρεις μεγάλες παρελάσεις: Το Σάββατο (12/3) πραγματοποιείται η απογευματινή παιδική παρέλαση που ξεκινάει από τη λεωφόρο Κουντουριώτη και η νυχτερινή από τον κόμβο Θεοτοκόπουλου.

Η μεγάλη παρέλαση των πληρωμάτων και των αρμάτων (13/3, σημείο έναρξης κόμβος Θεοτοκόπουλου) λέγεται ότι θα είναι φέτος η μεγαλύτερη στα 102 χρόνια ιστορίας του Ρεθυμνιώτικου Καρναβαλιού. Το ίδιο βράδυ, στην άμμο της παραλίας του Ρεθύμνου το άρμα του βασιλιά Καρνάβαλου τυλίγεται στις φλόγες, ενώ ξεκινάει το μουσικό πάρτι και το σόου με τα πυροτεχνήματα.

Info

• Sohora Boutique Hotel: Στεγάζεται σε ένα ιστορικό κτίριο 200 ετών. Τέσσερα δωμάτια, εμπνευσμένα από τα χρώματα των εποχών του χρόνου και επιπλωμένα με αντίκες (πλατεία Ηρώων Πολυτεχνείου 11, τηλ. 28313-00.913).

• Veneto: Eξι στούντιο και τέσσερις σουίτες σε ένα πέτρινο κτίριο 700 ετών, στο κέντρο της παλιάς πόλης. Παλιά ήταν μέρος μοναστηριού Δομινικανών του 14ου αιώνα (A. Επιμενίδου 4, τηλ. 28310-56.634).

• Αυλή: Βενετσιάνικο αρχοντικό του 1600, με κομψές, πολυτελείς σουίτες, εστιατόριο δημιουργικής κρητικής κουζίνας και κελάρι με πάνω από 460 ετικέτες (Ξανθουλίδου 22 και Ροδαμάνθυος, τηλ. 28310-58.250).

• Σαν άλλοτε: Κρητική κουζίνα και live μουσική (πλατεία Ν. Πλαστήρα 78, τηλ. 6958-094.817).

• Κήπος της Αρκούδενας: Λόγος για να βγεις έξω από το κέντρο της πόλης. Ο,τι φάτε είναι από τη φάρμα του ιδιοκτήτη. Tip: δοκιμάστε τη σαλάτα με τα 49 υλικά (Επισκοπή, 50 μέτρα από το γήπεδο, τηλ. 28310-61.607).

• Χατζηπαράσχου: Θρυλικό εργαστήρι καταϊφιού από το 1946, μόνο για take away (Μανουήλ Βερνάρδου 30, τηλ. 28310-29.488).

ΖΑΚΥΝΘΟΣ

Με άρωμα Βενετίας

Η βενετσιάνικη ατμόσφαιρα δίνει το στίγμα του Ζακυνθινού Καρναβαλιού, με πρωταγωνιστή φυσικά τον «κόντε Καρνάβαλο». Στην πόλη αναβιώνουν έθιμα του 16ου αιώνα, με πιο δημοφιλές την αναπαράσταση του βενετσιάνικου γάμου (12/3, πλ. Αγίου Παύλου): μια νυφιάτικη πομπή διασχίζει το ιστορικό κέντρο της πόλης, συνοδευόμενη από μουσικές κομπανίες των γύρω νησιών. Ολο και κάποιος θα βρεθεί να σας μάθει τις φιγούρες στην παραδοσιακή ζακυνθινή βραδιά (11/3), όπου στους δρόμους της πόλης μασκαρεμένοι χορεύουν ροζέτα, πόλκα, βαλς, σοτίς, ρέντοβα και καντρίλιες.

Την ίδια περίοδο πραγματοποιούνται και οι «ομιλίες», ένα θέατρο-δρόμου που παντρεύει το κρητικό θέατρο με την κομέντια ντελ άρτε. Η τελευταία «μάντσια», δηλαδή αστείο, του καρναβαλιού είναι το «Πόβερο Καρναβάλι» (13/3, πλ. Ανάληψης), μια σουρεαλιστική κηδεία στην οποία τη θέση του νεκρού την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς παίρνει ο «κόντε Καρνάβαλος».

Στη λήξη του καρναβαλιού αναβιώνει και το «αντέτι» (έθιμο) των «Μαρουλοκρέμμυδων»: οι Ζακυνθινοί κρεμούν στο καμπαναριό του Ιερού Ναού της Μητροπόλεως μαρούλια και κρεμμύδια που συμβολίζουν την έναρξη της νηστείας. Στις εκδηλώσεις συμπεριλαμβάνονται μια μεγάλη ποδηλατάδα (28/2), το «πίκολο Καρναβάλι» (6/3) και η φιέστα της Τσικνοπέμπτης (3/3).

Info

• Palatino: Κλασικό ξενοδοχείο πόλης, με 62 δωμάτια (Κολοκοτρώνη 10 και Κολυβά, τηλ. 26950-27.780).

• Phoenix Hotel: Κεντρικό ξενοδοχείο με θέα στο λιμάνι ή στο λόφο της Μπόχαλης (πλατεία Σολωμού 2, τηλ. 26950-42.419).

• Αντέτι: Σπιτική τοπική κουζίνα στους Κήπους (Αγίου Αθανασίου 48, τηλ. 26950-23.612).

• Μάλανος: Σήμα κατατεθέν της ζακυνθινής κουζίνας (Αγίου Αθανασίου 27, τηλ. 26950-45.936).

ΚΑΘΕ ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΤΑ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ

Αρχέγονες παραδόσεις και διονυσιακή ατμόσφαιρα από τη Μακεδονία έως τις Σποράδες και από τη Στερεά Ελλάδα έως την Πελοπόννησο.

ΑMΦΙΣΣΑ

Η νύχτα των Στοιχειών

Το έθιμο έχει τις ρίζες του στον βαθύ έρωτα του Κωνσταντή για την αδικοχαμένη από κεραυνό Λενιώ. Η παράδοση λέει πως από τη λύπη του έδωσε κι εκείνος τέλος στη ζωή του, στοίχειωσε κι έκτοτε περιπλανιέται στη Χάρμαινα, τη γοητευτική συνοικία της Αμφισσας όπου κάποτε άκμαζαν τα ταμπάκικα (βυρσοδεψεία). Στην πόλη υπήρχαν κι άλλα στοιχειά που συχνά πάλευαν μεταξύ τους και οι θρύλοι τους ζωντανεύουν το τελευταίο τριήμερο της Αποκριάς. Το βράδυ της Παρασκευής γίνεται στη Χάρμαινα το «Ξύπνημα και κάλεσμα του Κωνσταντή», ενώ το Σάββατο ακολουθεί «Η νύχτα των Στοιχειών» στο κέντρο της Αμφισσας με 3.500 περίπου συμμετέχοντες -μεταμφιεσμένους σε πλάσματα αλλόκοτα και υπερφυσικά. Η κορύφωση έρχεται όταν τα πανύψηλα ανθρωπόμορφα τέρατα επιδίδονται στην «Πάλη των Στοιχειών». Το έθιμο έχει πολλά αρχέγονα στοιχεία και ενίοτε μπορεί να γίνει αρκετά τρομακτικό. Για να κατευνάσουν το φόβο απέναντι στα στοιχειά, οι διοργανωτές κερνούν απλόχερα κρασί, τσίπουρο, τις φημισμένες ελιές Αμφίσσης, γίδα βραστή, φασολάδα και άλλα εδέσματα.

Info

Για τη διαμονή σας επιλέξτε ανάμεσα στον παραδοσιακό ξενώνα Ωμόπλινθος (Τ/6937-078.862, www.omoplinthos.gr) ή το Amfissaeum (T/22650-22.161, 6944-503.530, www.amfissahotel.gr) με θέα στο κάστρο της Ωριάς. Αξιόλογα είναι τα εστιατόρια Ελλαδογραφία (Τ/22653-00.422, 6932-209.578) και Αριστογεύσεις (Τ/22653-00.601). Σημειώστε επίσης το Οινομαγειρείο (Τ/22650-28.823) ως μερακλίδικη πρόταση με άρωμα παλιάς εποχής.

ΓΑΛΑΞΙΔΙ

Αλευρομουντζουρώματα

Την Καθαρά Δευτέρα στο Γαλαξίδι γίνεται πόλεμος! Αλευροπόλεμος ή αλευρομουντζουρώματα, για την ακρίβεια ένα έθιμο που άλλοι θέλουν τους Γαλαξιδιώτες ναυτικούς να το έχουν φέρει από τη Σικελία, άλλοι από την Ινδία ή να έχει τις ρίζες του στο Βυζάντιο.

Γύρω στις 2 μ.μ. την Καθαρά Δευτέρα, η πομπή των καρναβαλιστών κατεβαίνει την οδό Παπαπέτρου. Σακουλάκια με αλεύρι εκτοξεύονται παντού και το όμορφο Γαλαξίδι καλύπτεται από νέφη αλευρόσκονης και ήχους από νταούλια και πίπιζες.

Οποιος χρειάζεται επιπλέον «πολεμοφόδια» τα προμηθεύεται από φούρνους και παράγκες, ανακατεύοντάς τα -τα τελευταία χρόνια- με φούμο σε αποχρώσεις μπλε ελεκτρίκ, κίτρινου και κόκκινου. Ακολουθούν φωτιές, χοροί, ξεφάντωμα! Αρκετοί αλευρομουντζουρωμένοι στο τέλος ξεπλένονται με μια βουτιά στην κρύα θάλασσα.

Ο ενδυματολογικός κώδικας θέλει παλιά ρούχα, ένα μαντίλι στο κεφάλι και, όπως επιτάσσει η πιο... πρόσφατη μόδα, μάσκα στο πρόσωπο σαν αυτές των ελαιοχρωματιστών και ηλεκτρολόγων. Οποιος δεν θέλει να λερωθεί μπορεί να παρακολουθήσει «ασφαλής» τα τεκταινόμενα από την Πέρα Πάντα, τη νότια πλευρά του λιμανιού.

Info

Σε απόσταση αναπνοής από το λιμάνι οι ξενώνες Nostos (Τ/22650-41.266, 6937-064.188, www.nostoshotel.info), Το σπιτάκι (Τ/22650-41.257, 6977/512.238, www.tospitaki.com) και Γανυμήδης (Τ/22650-41.328, 6937-154.567, www.ganimede.gr).

Λίγο έξω από το Γαλαξίδι, ο ξενώνας Apopsis (T/22650-42.222, 6981-553.202, www.apopsis.eu) με δωμάτια που συνδυάζουν θέα στη θάλασσα και αναμμένο τζάκι.

Για φρέσκο ψάρι και μαγειρευτά με θαλασσινά στον Σκελετόβραχο (Τ/22650-41.303, 6987-877.263) και στο Μπάρκο της Μαρίτσας (Τ/22650-41.059).

Πολύ ιδιαίτερο είναι το μεζεδοπωλείο Μπέμπελης (Τ/22650-41.677) και για σπιτικό φαγητό το μικρό ταβερνάκι Albatros (T/22650-42.233, 6946-465.894).

ΘΗΒΑ

Βλάχικος γάμος

Αναπόσπαστο κομμάτι των αποκριάτικων εορτασμών και ευετηρικών εθίμων, ο γάμος συμβολίζει τη γονιμότητα γης και ανθρώπων, όμως στη Θήβα η προϋπάρχουσα διονυσιακή λατρεία μπολιάζεται με την παράδοση που έφεραν οι Βλάχοι του Ασπροποτάμου, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν εδώ τον 19ο αιώνα. Γύρω στις 7 ομάδες των 30 ατόμων και βάλε, με αρχηγό τον Καπετάνιο και βοηθό τον Πανούση με τα κουδούνια, ντυμένοι όλοι με τις βλάχικες φορεσιές, κρατώντας γκλίτσες και το φλάμπουρό τους που συμβολίζει την ευγονία, ξεσηκώνουν την πόλη.

Την Κυριακή οι ομάδες με συνοδεία πίπιζας και νταουλιού ξεκινούν από το σπίτι του κάθε Καπετάνιου και περνούν από τα σπίτια για να μαζέψουν τα παλικάρια τους στήνοντας μικρά γλέντια, μέχρις ότου καταλήξουν όλοι στην πλατεία. Το γλέντι συνεχίζεται στα μαγαζιά, όπου όλοι οι επισκέπτες είναι ευπρόσδεκτοι. Από νωρίς το πρωί της Δευτέρας κάθε παρέα ανάβει τη δική της φωτιά στην πλατεία και αρχίζουν πάλι τα γλέντια: κρασί, πυρρίχιος χορός και άλλοι παραδοσιακοί χοροί και ψήσιμο της προπύρας, της νυφιάτικης πίτας. Οι παρέες, που χωρίζονται σε συνοδούς του γαμπρού και της νύφης, φτάνουν στο ξωκλήσι της Αγίας Τριάδας, όπου γίνεται το προξενιό, το τάξιμο της προίκας και τα αρραβωνιάσματα.

Ακολουθεί η πομπή έως την κεντρική πλατεία και πάλι. Διάφορα ευτράπελα συμβαίνουν, καθώς αμφισβητείται η παρθενία της νύφης και επιβάλλεται πανωπροίκι (όλα με σκωπτικούς διαλόγους στη βλάχικη διάλεκτο), και εν τέλει ο γάμος τελείται πανηγυρικά. Ο θάνατος του γαμπρού συνοδεύεται από μοιρολόγια και φωνές αλλά και από το «χορό του πεθαμένου», ενώ η ανάστασή του, εν μέσω βωμολοχιών και φαλλικών συμβόλων, επιβεβαιώνει τον ευετηρικό σκοπό του δρώμενου.

Info

Για διαμονή υπάρχουν τα ξενοδοχεία Νιόβη (Τ/22620-29.888, www.hotelniovi.gr), Διονύσιον Μέλαθρον (Τ/22620-81.500, http://dionysionthiva.gr) και Philoxenia (Τ/22620-28.705, www.philoxenia-thiva.gr). Για φαγητό οι ντόπιοι προτείνουν τη Λαδόκολλα (Τ/22620-28.400) και τον Ζήθο (Τ/22620-81.470) στην Επαμεινώνδα, αμφότερα με μεζέδες και καλοφτιαγμένα πιάτα κρεατικών και θαλασσινών, καθώς και την κλασική ταβέρνα Τζάκι (Τ/22620-29.307) στο σταθμό του τρένου, με ψητά κρεατικά.

ΚΟΖΑΝΗ

Φανοί

Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, στα σταυροδρόμια της Κοζάνης ανάβουν φωτιές μέσα σε σιδερένιους βωμούς και το έθιμο του Φανού -με διονυσιακά στοιχεία και ρίζες στα χρόνια της Τουρκοκρατίας- ζωντανεύει στις γειτονιές. «Ηταν το μοναδικό έθιμο που επέτρεπαν στους υπόδουλους Κοζανίτες οι Τούρκοι», λένε οι παλιοί. Προέκυψε από την ανάγκη να επικοινωνούν οι κλέφτες και οι αρματολοί μεταξύ τους και με τις οικογένειές τους. Τρεις αιώνες πριν, οι φωτιές τούς καλούσαν να κατέβουν από τα βουνά στην πόλη. Σήμερα οι 14 Φανοί, πίσω από τους οποίους υπάρχουν σύλλογοι που έχουν αναλάβει να μεταφέρουν το έθιμο από γενιά σε γενιά, συναγωνίζονται ποιος θα κρατήσει τον κόσμο σε ένα ξέφρενο γλέντι έως το πρωί. Εδώ κανείς δεν παρατηρεί, όλοι συμμετέχουν. Μικροί, μεγάλοι, ντόπιοι και ξένοι επαναλαμβάνουν με μια φωνή, μετά τον Κορυφαίο τραγουδιστή, στίχους αναλλοίωτους εδώ και 300 χρόνια. Τα χάλκινα παίζουν τραγούδια της αγάπης, κλέφτικα και σατιρικά «μπέντια» και «κασμέρια», όπως τα λένε οι ντόπιοι. Το γλέντι κλείνει με τα «ξεδιάντροπα». Το σβήσιμο του Φανού σηματοδοτεί την αρχή της σποράς. Η στάχτη σκορπίζεται στα χωράφια για να φέρει ευφορία.

Info

Για τη διαμονή σας επιλέξτε το ανακαινισμένο Ερμιόνιο (πλατεία Νίκης, τηλ. 24610-39.400) ή το Κατερίνα (3ης Σεπτεμβρίου 20, τηλ. 24610-34.856) με την πανοραμική θέα από τα δωμάτια των επάνω ορόφων. Για φαγητό οι Μούσες (Πίνδου 5, τηλ. 24610-28.654), ταβέρνα με κοζανίτικες γεύσεις -από γιαπράκια μέχρι σπληνάντερα- και ο Ζήνος (Αρτέμιδος 6, 24610-32.514), που φημίζεται για το ψητό αρνί.

ΝΑΟΥΣΑ

Γενίτσαροι και Μπούλες

«Αλλο το Καρναβάλι, άλλο οι Μπούλες», λένε οι Ναουσαίοι, διαχωρίζοντας το πανηγύρι των μασκαράδων από το αυστηρό ναουσαίικο έθιμο που αναβιώνει τις πρωινές ώρες της τελευταίας Κυριακής της Αποκριάς. Οι καταβολές του εντοπίζονται στην αρχαιότητα και οι ρίζες του χάνονται στα βάθη των αιώνων, ωστόσο με το πέρασμα του χρόνου ενσωματώθηκε στην τοπική ιστορία και συνδέθηκε με την Τουρκοκρατία.

Ο επισκέπτης δεν συμμετέχει, απλώς παρακολουθεί το τελετουργικό του ανδροκρατούμενου εθίμου, που ξεκινάει στις 7 το πρωί στα σπίτια και ολοκληρώνεται τέσσερις ώρες αργότερα στην πλατεία Αλωνίων, όπου καταλήγουν οι Γενίτσαροι και οι Μπούλες - άνδρες που υποδύονται τις γυναίκες, χωρίς όμως να τις γελοιοποιούν.

Οι Γενίτσαροι φορούν φουστανέλα, φλουριά, φυλαχτά, «ζώστρες» (αλυσίδες) και κεφαλόδεσμο, ενώ οι Μπούλες μια πολύχρωμη γυναικεία στολή, συμβολίζοντας την άνοιξη και την αναγέννηση της φύσης. Τα πρόσωπα όλων καλύπτουν λευκές κέρινες ή γύψινες προσωπίδες, τις οποίες οι περισσότεροι έχουν κληρονομήσει από τους προγόνους τους. Το πρωί μετά το ντύσιμο συγκεντρώνεται το μπουλούκι (το φετινό θα αποτελείται από 280 άτομα) και συνοδεία ζουρνάδων και νταουλιών διασχίζει σε πομπή την Παλιά Πόλη. Στο δημαρχείο, ο αρχηγός Γενίτσαρος και μία Μπούλα παίρνουν την άδεια από τον δήμαρχο να τελέσουν το έθιμο. Μετά ξεκινάει ο χορός. Το έθιμο είναι βουβό μέχρι να αποκαλυφθούν τα πρόσωπα.

Info

Μπορείτε να μείνετε στο μπουτίκ ξενοδοχείο Palea Poli (Βασιλέως Κωνσταντίνου 32, τηλ. 23320-52.520), που στεγάζεται σε αναπαλαιωμένο κτίριο του 1900, ή στο κεντρικό Dellagio (Μεγάλου Αλεξάνδρου 22, τηλ. 23320-22.333) με θέα στο δημοτικό πάρκο. Για φαγητό προτιμήστε το εστιατόριο Σπονδή (πλατεία Καρατάσου Τσάμη 17, τηλ. 23320-22.233) για τις εκλεκτές γεύσεις του ή τις Τέσσερις Εποχές (Αγιος Νικόλαος, τηλ. 23320-26.221), όπου μεταξύ άλλων θα φάτε μάντζα, στραπατσάδα, μποξεδάκια, γκαβόψαρα.

ΝΕΔΟΥΣΑ

Αγροτικό Καρναβάλι

Ενα γνήσιο αγροτικό δρώμενο ευετηρίας (καλοχρονιάς και γονιμότητας) θα ζήσετε αν βρεθείτε την Καθαρά Δευτέρα στη Νέδουσα Μεσσηνίας, το οποίο ο καθηγητής Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας, Μιχάλης Μερακλής, παρομοιάζει με αρχαιολογικό εύρημα. Παρότι παρόμοια έθιμα σώζονται στη Βόρεια Ελλάδα, αυτό της Νέδουσας εμφανίζεται σε μια πιο ολοκληρωμένη εκδοχή, με τρεις τελετουργικές πράξεις: όργωμα-σπορά, γάμος-τεκνοποίηση, θάνατος-ανάσταση. Εξίσου εντυπωσιακό είναι και το πάθος των κατοίκων για την τέλεσή του, διαχωρίζοντας τον λαϊκό του χαρακτήρα από τα αστικά καρναβάλια. Οι επισκέπτες μπορεί να μην είναι πρωταγωνιστές, λογίζονται όμως ως συνεορταστές: μουντζουρώνονται, ακολουθούν την πομπή, συμμετέχουν στο κοινό τραπέζι, βιώνουν την κάθαρση.

Μουντζουρωμένα με καπνιά πρόσωπα (σύμβολο ισότητας), νταούλια και φλογέρες, φαλλικά σύμβολα και βωμολοχίες δίνουν το στίγμα του εθίμου. Τα δρώμενα ξεκινούν με τον Αγερμό, την πομπή που κυκλώνει προστατευτικά το χωριό και συλλέγει φαγώσιμα από τα σπίτια. Συνεχίζει με το κοινό τραπέζι (σύμβολο ειρήνης) στην πλατεία κι έπειτα τα μέλη του «θιάσου», φορώντας τρίχινα ρούχα, κουδούνια και κέρατα, ξεκινούν το Χορό των Τράγων. Ιδιαίτερα κατανυκτική είναι η Αροτρίαση και η Σπορά, όπου δύο άνδρες, μεταμφιεσμένοι σε βόδια, «οργώνουν» με το άροτρο την πλατεία τρεις φορές (ο θίασος ακολουθεί σπέρνοντας), ενώ αστείο χαρακτήρα έχουν η τέλεση του Γάμου και η προσπάθεια Τεκνοποίησης. Ο Φόνος του Γαμπρού, η Κηδεία, ο Θρήνος και η Ανάσταση ολοκληρώνουν το δρώμενο, δίνοντας το σύνθημα για το ξεκίνημα του γλεντιού: τα κακά πνεύματα εκδιώχθηκαν, η ζωή επικράτησε του θανάτου, η φύση θα ξυπνήσει και θα καρποφορήσει.

Info

Μπορείτε να μείνετε στο χωριό Αλαγονία, στα ξύλινα σπιτάκια Αλαγονία-Ορεινή Φιλοξενία (Τ/27210-76.038, www.alagonia.eu), που διαθέτει και πολύ καλή ταβέρνα. Εναλλακτικά, στην Καλαμάτα στα: Elite (Ναβαρίνου 2, T/27210-22.434, www.elite.com.gr), Horizon Blu (Ναβαρίνου 217, T/27210-80.099, www.horizonblu.gr), Εlektra Hotel & Spa (Ψαρών και Μπουμπουλίνας, T/27210-99.100, www.elektrahotelspa.gr). Για φαγητό μπορείτε να καθίσετε και στην Κούπιτσα (Τ/27210-76.117), στην κοντινή Αρτεμισία, με εκλεκτά κρέατα στον ξυλόφουρνο.

ΣΚΥΡΟΣ

Γέροι και Κορέλες

Εκσταση: αυτό είναι το απόλυτο συναίσθημα που βιώνει κανείς στη Σκύρο τις Απόκριες. Υπεύθυνοι γι’ αυτό είναι οι μυστηριακοί Γέροι, που κατά τη διάρκεια του Τριωδίου ξεχύνονται στα σοκάκια της Χώρας σαν ορμητικά ζώα, πηδούν, χτυπιούνται μεταξύ τους για επιβολή, χορεύουν τελετουργικά (λιλίρισμα) χτυπώντας εκστατικά τα 40 κουδούνια που κρέμονται από τη μέση τους. «Να μην απομείνει λαλαρίδι!» είναι το σλόγκαν τους, να σπάσουν τα κουδούνια δηλαδή. Η όψη τους εντυπωσιάζει: μαύρες ποιμενικές κάπες, τροχάδια (παραδοσιακά παπούτσια των βοσκών), γκλίτσες και μάσκες (μτσούνες τις λένε) φτιαγμένες από δέρμα πρόωρα γεννημένων γιδιών.

Συνοδοί τους οι Κορέλες: άντρες ή και γυναίκες πια, με την παραδοσιακή φορεσιά και πρόσωπο καλυμμένο με μαντίλι, που τραγουδούν τον κορελίτικο σκοπό και ανεμίζουν ένα άλλο μαντίλι στο χέρι τους. Ο Φράγκος ολοκληρώνει τον θίασο, ντυμένος «φράγκικα», ξενόφερτα δηλαδή, και με μια αστεία μάσκα αναλαμβάνει να βοηθήσει το έργο του Γέρου κρατώντας παγούρι με νερό, ασκί με κρασί ή απλώς μια νεροκολοκύθα.

Παρά τους έντονα οργιαστικούς διονυσιακούς συμβολισμούς, η τοπική παράδοση θέλει τους Γέρους να αναπαριστούν τους βοσκούς που κάποτε βρήκαν νεκρά τα ζώα τους από την παγωνιά και απελπισμένοι τα έγδαραν, φόρεσαν τα δέρματά τους και τα κουδούνια τους. Το έθιμο κορυφώνεται το τελευταίο τριήμερο, οι ομάδες των Γέρων σείουν στην κυριολεξία τη Χώρα μέχρι την Κυριακή, ενώ κάθε τόσο οδεύουν όλοι μαζί στο Κάστρο, στη Μονή του Αγίου Γεωργίου, χορεύουν και χτυπούν την καμπάνα. Παράλληλα, το μεσημέρι της Κυριακής στην κεντρική πλατεία η πομπή των ψαράδων, η σατιρική Τράτα, κλέβει λίγη από την προσοχή, αφού γύρω από το στολισμένο καΐκι οι μασκαρεμένοι ψαράδες επιδίδονται σε μαραθώνιο με ρίμες καυτηριάζοντας τα γεγονότα της χρονιάς.

Την Καθαρά Δευτέρα όλοι οι κάτοικοι φορούν αυθόρμητα τις παραδοσιακές φορεσιές και χορεύουν ακούραστα τοπικούς χορούς. Κάθε σοκάκι κι ένας χορευτικός κύκλος, κάθε σοκάκι και γλέντι δηλαδή.

Info

Για τη διαμονή σας επιλέξτε το Nefeli Hotel (Πλαγιά Χώρας, Τ/22220-91.964, http://skyros-nefeli.gr) ή το Περιγιάλι (Μαγαζιά, Τ/22220-92.075, www.perigialihotel.gr). Για φαγητό δοκιμάστε την εξαιρετική ταβέρνα Αμάλθεια (Τ/22220-92.389) στη Χώρα, με εξαιρετικά κρεατικά, τυριά και λαχανικά - όλα δικά τους. Νόστιμοι μεζέδες και μαγειρευτά με τοπικό άρωμα στο Ο παππούς κι εγώ (Τ/22220-93.200) και στο καφενείο της Μαρίτσας (Τ/22220-91.276) στη Χώρα. Ψάρια αλλά και κατσικάκι στον ξυλόφουρνο με θέα στη θάλασσα, στον Στέλιο (Τ/22220-91.385) στα Γυρίσματα.

ΣΟΧΟΣ

Κουδουνοφόροι

Τα περίφημα καλπάκια -οι αλλόκοτες μάσκες με την ουρά αλεπούς και τις πολύχρωμες κορδέλες που αγγίζουν σε ύψος σχεδόν το 1 μέτρο- τραβούν όλα τα βλέμματα σ’ αυτό το πανάρχαιο έθιμο για καλή σοδειά. Η εντυπωσιακή αμφίεση συμπληρώνεται από γιδοπροβιές, εσάρπες και βαριά κουδούνια. Τα ονομαστά «καρναβάλια» του Σοχού φτιάχνουν ομάδες των 20 ατόμων και περνούν μέρες και μέρες κατά τη διάρκεια του Τριωδίου, χορεύοντας στις γειτονιές υπό τους ήχους νταουλιών και ζουρνάδων. Κραδαίνουν τις γκλίτσες τους, προσφέρουν ούζο, στήνουν γλέντια στα μαγαζιά και σείουν τα κουδούνια τους εκστατικά. Με την πάροδο των αιώνων, αυτές οι βακχικές εκδηλώσεις εκχριστιανίστηκαν και οι κουδουνοφόροι συμβολίζουν τους στρατιώτες του Αγίου Θεοδώρου του Στρατηλάτη, οι οποίοι σύμφωνα με την παράδοση έδωσαν μάχη εδώ με τους Τούρκους.

Αξίζει να βρεθείτε στον Σοχό πριν από το τριήμερο της Καθαράς Δευτέρας, για να βιώσετε το γνήσιο έθιμο και τη σημασία του για τους ντόπιους. Το τελευταίο Σάββατο του Τριωδίου γίνονται οι πρώτες «πράξεις» της αναπαράστασης του γάμου και ανάβουν στις γειτονιές τρεις φωτιές. Την Κυριακή τελείται ο γάμος, στον οποίο συμμετέχουν και οι επισκέπτες, αλλά και η επίδειξη των μασκαράδων της Αράπκας, οι οποίοι φορούν παλιά τοπικά ρούχα «όπως να ’ναι». Την Καθαρά Δευτέρα αργά το μεσημέρι, στο πλαίσιο της μεγάλης παρέλασης, παρουσιάζονται οργανωμένα οι κουδουνοφόροι. Κουδούνια μπορείτε να αγοράσετε κι εσείς από τους πλανόδιους πωλητές (αν και καμία σχέση δεν έχουν με αυτά των ντόπιων, που τα διαλέγουν σχολαστικά μήνες πριν), όχι όμως και μάσκα. Καθεμία είναι μοναδική, φτιαγμένη ειδικά για το πρόσωπο που τη φοράει, και μάλιστα υπάρχει ειδικό εργαστήρι που τις κατασκευάζει.

Info

Για τη διαμονή σας το καλύτερο που έχετε να κάνετε είναι να επιλέξετε τη Θεσσαλονίκη, που απέχει 55 χλμ. και προσφέρει πληθώρα επιλογών. Για φαγητό θα βρείτε στον Σοχό ταβέρνες με ονομαστά ντόπια κρέατα και τυριά, αλλά και νηστήσιμα. Επιλέξτε το Αρχοντικό (Τ/23950-23.063) στην πλατεία ή τις δύο ταβέρνες στην περιοχή Εξοχικά. Σε κάθε περίπτωση, δοκιμάστε τα εξαιρετικά τυριά (ιδίως το κασέρι) του τυροκομείου Προίκα (Τ/23950-22.052).

ΤΥΡΝΑΒΟΣ

Μπουρανί

Το έθιμο πήρε το όνομά του από την ομώνυμη αλάδωτη σούπα με ρύζι, σπανάκι, τσουκνίδες και ξίδι. Ωστόσο όσα γίνονται την Καθαρά Δευτέρα γύρω από το μεγάλο καζάνι είναι εκείνα που θυμίζουν τις διονυσιακές καταβολές του και κάνουν το έθιμο μοναδικό. Την Κυριακή κρατούν τη σκυτάλη οι μασκαράδες και τα άρματα του τυρναβίτικου καρναβαλιού, τη Δευτέρα όμως πρωταγωνιστές είναι μόνο οι φαλλοί, που εμφανίζονται σε ό,τι μορφή και υλικό μπορείτε να φανταστείτε: ψωμιά, πήλινα αναμνηστικά, μπαλόνια, γλειφιτζούρια.

Ασεμνα τραγούδια, βωμολοχίες, σκωπτικά στιχάκια, αγγίγματα με το σύμβολο της ημέρας: κανείς δεν γλιτώνει από το στόμα και τις πράξεις των μπουρανήδων, οπότε να είστε προετοιμασμένοι για όλα! Ολοι οφείλουν να προσκυνήσουν δι’ ασπασμού τον βασιλιά φαλλό και, όσο το φημισμένο τυρναβίτικο τσίπουρο ρέει άφθονο, οι φραγμοί καταργούνται, αυτός είναι ο κανόνας! Η αμηχανία των νεοφερμένων ξεπερνιέται σταδιακά και, όταν το μεσημέρι καταφτάνει το άρμα με το φέρετρο του φαλλού, όλοι ελπίζουν στην ανάστασή του. Ο μηχανισμός ενεργοποιείται και ο... νεκρός σηκώνεται εν μέσω ζητωκραυγών.

Info

Στον Τύρναβο δεν υπάρχουν ξενοδοχεία, αλλά μπορείτε να μείνετε στη Λάρισα που απέχει 17 χλμ.: Larissa Imperial (Τ/2410-687.600, www.larissaimperial.com) και Divani Palace Larissa (T/2410-252.791, http://divanilarissahotel.com). Για φαγητό καθίστε στα τσιπουράδικα του Τυρνάβου: φημισμένο είναι εκείνο του Στατήρη (24920-22.445).

kathimerini.gr