"Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΑΡΧΙΝΗΣΕ ΚΙ ΑΝΑΨΑΝ ΤΑ ΤΟΥΦΕΚΙΑ...." ΤΑ ΚΛΕΦΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΟΥ 1821 ΚΑΙ ΤΟ ΟΡΑΤΟΡΙΟ *ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΑ* .

Του "Γ" {Επιλογή  και  σύνδεση  κειμένων  ,εικόνων  και  βίντεο}

Πολλά από κλέφτικα που  δημιουργήθηκαν  στα  χρόνια  του  Εθνικοαπελευθερωτικού  Αγώνα  του  1821 , .....
αυτοσχεδιάζονταν στα λημέρια των  κλεφτών  και  αρματολών στους  οποίος  και  χρωστάμε τη διαφύλαξη γεγονότων και ανδραγαθημάτων στη διάρκεια της Επανάστασης. Εγκωμιάζουν τα έργα αλλά και διεκτραγωδούν τη σκληρή ζωή τους, αναφερόμενα, τα περισσότερα, σε συγκεκριμένα πρόσωπα και κατορθώματα, αλλά και στα θέματα αυτά γενικά.

Κοιτίδα τους υπήρξε η Στερεά Ελλάδα (κατ’ εξοχήν) και η Πελοπόννησος, χωρίς να αποκλείεται και ο υπόλοιπος ηπειρωτικός ελλαδικός χώρος. Ο λαογράφος και μελετητής του δημοτικού τραγουδιού Νικόλαος Πολίτης, σε έκδοσή του το 1914, κατατάσσει σε κατηγορία αυτό το είδος. Είναι τραγούδια που τα έπλαθαν και τα έλεγαν συνήθως λαϊκοί τραγουδιστές σε πανηγύρια και άλλες εκδηλώσεις, κατα  τους  χρόνους  δράσης  των  κλεφτών.

Πρέπει να σημειωθεί ότι τα ακόμη πρόσφατα δημοφιλή κλέφτικα και ιστορικά τραγούδια της Επανάστασης, περιβεβλημένα με τους θρύλους και τα κατορθώματα των Κλεφτών, στην πάροδο του χρόνου υπέστησαν με τη διάδοσή τους πολλές τροποποιήσεις και παραλλαγές, μέχρι ακόμη και τα τέλη του 19ου αιώνα.

Στο δημοτικό τραγούδι, που είναι η γνήσια, ειλικρινής και ανόθευτη έκφραση της λαϊκής ψυχής, μας παρουσιάζεται ένας λαός λιτός στη διάθεση, στη ζωή και κλασσικός στην έκφραση του συναισθηματικού κόσμου. Τα δημοτικά τραγούδια έχουν τη ρίζα τους στα αρχαία λαϊκά τραγούδια.     

Πολλά δεν διαφέρουν από εκείνα παρά μόνο στη γλώσσα. Έχοντας αυτό ως δεδομένο, μπορούμε να συμπεράνουμε, ότι παρά το πέρασμα τόσων αιώνων η λαϊκή ποίηση, όπως και όλος ο λαϊκός πολιτισμός, (παροιμίες, έθιμα, μύθοι, παραμύθια κτλ.) εκφράζουν με τον ίδιο τρόπο τη λαϊκή ψυχή.

Οἱ κλέφτες με τὰ κατορθώματά τους, τὸ ἦθος καὶ τὴ συμπεριφορὰ τοὺς ξεχωρίζουν γιὰ τὴν ἀδάμαστη ἀνδρεία καὶ τὴν ἀκατάβλητη ψυχικὴ ἀντοχή τους. Αὐτοὶ σφυρηλάτησαν τὴ νέα μορφὴ τοῦ Ἕλληνα, τοῦ παλληκαριοῦ, ποὺ θὰ ἀγωνιστεῖ μέχρι θανάτου, προκειμένου νὰ ἀναδυθεῖ μέσα ἀπὸ τοὺς καπνοὺς καὶ τὰ ἐρείπια τοῦ πολέμου, ματωμένη, ἀλλὰ πάνοπλη ἡ Ἐλευθερία.

Θα  κάνουμε  τώρα  μιά  αντιπροσωπευτική  αναφορά  στην  ιστορικότητα  κάποιων  πολύ  γνωστών  Δημοτικών  Τραγουδιών  της  ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΑΣ  ΤΟΥ  1821.

Στο  τέλος  του  αφιερώματος θα  σας  παρουσιάσουμε  ενα  εξαιρετικά  σπάνιο  βίντεο  με  το  μουσικό  ορατόριο  "ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΑ" αφιερωμένο  στον  Εθνικοαπελευθερωτικό  αγώνα  των  Ελλήνων  , των  Σωκράτη  Βερνάρδου  και  Δημήτρη  Φωτιάδη , με  αφηγήτρια  την  Αλέκα  Κατσέλη ,  χορωδίες(γυναικεία  και  ανδρική 80  άτομων)  και  13  σολίστ, που  δόθηκε σε  συναυλία  στο  Θέατρο  του  Λυκαβητού το  1973   και  που αυτός που  υπογράφει  το  σημερινό αφιέρωμα ήταν   εκεί  και είχε  την μεγάλη  τύχη και  χαρά  να  παρακολουθήσει ζωντανά.Ειλικρινά ήταν  εμπειρία  ζωής! Ακούστε  το  ολόκληρο ,όχι  αποσπασματικά και  θα  το  διαπιστώσετε  και  μόνοι  σας.Και  διαδώστε  το. Είναι  συγκλονιστικό!

Σημειώνουμε  οτι  το  ορατόριο  "ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΑ"θα  μπορούσε  όλα  αυτά  τα  χρόνια  να  έχει  αξιοποιηθεί  για  εκπαιδευτικούς  σκοπούς  απο  το  επίσημο  Ελληνικό  κράτος.Δυστυχώς  όμως.....

Τὴν αἴγλη τῶν Κολοκοτρωναίων ὡς ἀρματολῶν καὶ κλεφτῶν ἐξυμνοῦν πολλὰ δημοτικὰ τραγούδια ποὺ ἀναφέρονται στὴ ζωὴ καὶ τὴ δράση τους, ὄχι μόνο κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Ἐπανάστασης τοῦ 1821, ἀλλὰ καὶ κατὰ τὴν προεπαναστατικὴ περίοδο. Κυρίως καὶ προπάντων ἐξυμνεῖται ὁ Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ὁ Θρυλικὸς "Γέρος τοῦ Μοριᾶ" ποὺ τὸ ὄνομά του ἔγινε σύμβολο τοῦ ἑλληνικοῦ ἀπελευθερωτικοῦ ἀγώνα τοῦ 1821. Στὸ ἑπόμενο τραγούδι ἐξαίρεται ἡ λαμπρὴ ἐμφάνιση, ὁ ἐντυπωσιακὸς ὁπλισμὸς καὶ προπαντὸς ἡ ὑπερηφάνεια τῶν Κολοκοτρωναίων.
Τὸ τραγούδι εἶναι ἀπὸ τὰ πλέον δημοφιλῆ σὲ ὅλη τὴν Πελοπόννησο, γι᾿ αὐτὸ καὶ δικαίως θεωρεῖται ὡς ὁ 'ἐθνικὸς ὕμνος» τοῦ Μοριᾶ'.
*Λάμπουν τὰ χιόνια στὰ βουνὰ κι ὁ ἥλιος στὰ λαγκάδια.
Ἔτσι λάμπει κ᾿ ἡ κλεφτουριά, οἱ Κολοκοτρωναῖοι,
Πὄχουν τ᾿ ἀσήμια τὰ πολλά, τὶς ἀσημένιες πάλες.
Αὐτοὶ δὲν καταδέχονται τὴ γῆς νὰ τὴν πατήσουν.
Καβάλα πᾶν᾿ στὴν Ἐκκλησιά, καβάλλα προσκυνᾶνε,
Καβάλα παίρνουν ἀντίδερο ἀπ᾿ τοῦ Παπᾶ τὸ χέρι.

Φλουριὰ ρίχνουν στὴν Παναγιά, φλουριὰ ρίχνουν στοὺς ἅγιους*

Το τραγούδι σχετίζεται με τα επακόλουθα των Ορλωφικών (1769-1770). Μετά το αποτυχημένο κίνημα, στο Αιτωλικό οι ξεσηκωμένοι Κλέφτες κατέφυγαν στην επαρχία του Βάλτου με τα πέντε βιλαέτια (Βόνιτσα, Ξερόμερο, Βάλτος, Βλοχός –Αγρίνιο– και Ζυγός – βουνό της Αιτωλοακαρνανίας). Από εκεί ο καθένας γύρισε στο λημέρι του, που το είχε χάσει μετά το αποτυχημένο κίνημα, και αφού ξεσήκωσαν τους κατοίκους τους πέτυχαν να τους δοθεί αμνηστία και να εδραιωθούν στα καπετανάτα τους.

Το τραγούδι θυμίζει τη συμβολή των Βλάχων στον Αγώνα, οι οποίοι υπέστησαν διώξεις τόσο για τη συμμετοχή τους στα Ορλωφικά όσο και αργότερα, από τον Αλή πασά. Το 1826, περίπου 150 Βλάχοι από τη Σαμαρίνα και τις γύρω περιοχές, με αρχηγό τον Μίχο Φλώρο, πήραν μέρος στην αντίσταση του Μεσολογγίου. Μετά την ηρωική έξοδο μόνο 33 από αυτούς γλίτωσαν από τη σφαγή.

ΒΙΝΤΕΟ  ΑΠΟ  ΤΑΙΝΙΑ  ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ  ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΛΟΥ(ΑΓΡΙΝΙΟ)

Ο λεγόμενος "Χορός του Ζαλόγγου" αποτελεί ένα ιδιαίτερα εντυπωσιακό ιστορικό και λαογραφικό περιστατικό που συνέβη περί τα τέλη Δεκεμβρίου του 1803, στην κορυφή του όρους Ζάλογγο, και κατέληξε σε ομαδική βρεφοκτονία και αυτοκτονία ορεσίβιων γυναικών της περιοχής του Σουλίου, μετά την περικύκλωσή τους από εκστρατευτικά σώματα του Αλή πασά.

Ο σκληρός κόσμος και ο τρόπος ζωής της κλεφτουριάς γίνεται τραγούδι, για να εξιστορήσει έναν προσωπικό καημό.

*Μάνα μου τα, μάνα μου τα κλεφτόπουλα,
τρώνε και τραγουδάνε, άιντε πίνουν και γλεντάνε.

Μα ένα μικρό, μα ένα μικρό κλεφτόπουλο,
δεν τρώει, δεν τραγουδάει, βάι δεν πίνει, δεν γλεντάει.

Μόν” τ” άρματα, μόν” τ” άρματα του κοίταζε,
Του τουφεκιού του λέει: «Γεια σου Κίτσο μου λεβέντη!».

Τόσες φορές, τόσες φορές με γλύτωσες,
απ” των εχθρών τα χέρια κι απ” των Τούρκων τα μαχαίρια.

Και τώρα με, και τώρα με παράτησες,

σαν καλαμιά στον κάμπο, βάι δε ξέρω τι να κάνω.*

Ορατόριο Εθνεγερσία, Σωκράτη Βενάρδου σε κείμενο Δημήτρη Φωτιάδη. Αφήγηση Αλέκα Κατσέλη.

Χορωδία γυναικών :35 άτομα, Χορωδία ανδρών :45 άτομα
Σολίστ : Γ.Λαμπρόπουλος, Ι.Μαθιουδάκης, Ν.Καράνταλης, Γ.Αναστασίου, Λ.Μαυρογιώργος, Γ.Ξηροδήμας, Θ.Δημήτριεφ, Τ.Αλισανόγλου, Π.Μακαρώνης, Π.Χριστοφίλη, Δ.Σπηλιοπούλου, Κ.Ασπιώτη, Χ.Κασιωτάκης
(ΩΔΗ 1973)
Οσο δούλευα την "ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΑ" του Δημήτρη Φωτιάδη άκουγα την ίδια σάλπιγγα, άλλοτε σαν θρήνο, άλλοτε σαν εμβατήριο και άλλοτε σαν θούριο. Γράφοντας, ένοιωθα τη παράδοση να με συνεπαίρνει. Κι όλο έτρεχε η σκέψη μου στούς αγώνες, στους ηρωισμούς, στις θυσίες, στα ολοκαυτώματα για την Ελευθερία. Μπλεκόμουνα στα γιουρούσια τους κι έβλεπα τις μορφές τους χλωμές, κουρασμένες μα ακατάβλητες. Κι η έμπνευση γινότανε λυγμός και κάλπαζε σαν αστραπή έτσι που μόλις πρόφταινα να τη καταγράψω. Ούτε μια μελωδική γραμμή δεν άλλαξα από όπως μου ερχόταν τη πρώτη στιγμή. Η ενόρχήστρωση όμως βάσταξε ενάμισυ χρόνο, γιατί αδιάκοπα απόδιωχνα το πειρασμό να εναρμονίσω τις λεβέντικες ελληνικές μελωδίες με το πλούτο της δυτικής τέχνης. Περιώρισα όσο γινόταν το τρόπο αυτό και τον μεταχειρίστηκα μόνο για τα εμβατήρια, τα θούρια και τις γέφυρες. Ενώ στα τσάμικα, στους καλαματιανούς και στους νησιώτικους σκοπούς έβαλα να κυριαρχεί το κλαρίνο, το λαούτο, το μαντολίνο και το σαντούρι, σε μια λιτή εναρμόνιση, ώστε να διατηρείται αγνό το παραδοσιακό στοιχείο.
Τις γνωστές μελωδίες "κάτω στου βάλτου τα χωριά" και "στη στεριά δε ζεί το ψάρι" τις κράτησα απείραχτες όπως παρέμειναν μέσα στη ψυχή του λαού μας. Στο θούριο του Ρήγα "ως πότε παλληκάρια θα ζούμε στα στενά" διαστάυρωσα από τρείς διαφορετικές πηγές την αυθεντικότητα της μελωδίας κι έβαλα μόνο τους άντρες να το τραγουδούν, ενώ στο δεύτερο μέρος "καλύτερα μια ώρας ελέυθερη ζωή" συμμετέχουν και οι γυναίκες σε μια μελωδία σχετική με το πρωτο θέμα, γεμάτη όμως λυτρωτική έξαρση.
Οταν τελείωσε το έργο αισθανόμουν σαν να μην υπήρχε τίποτα δικό μου σ' αυτό. Ενοιωθα σα να μου το τραγούδησε η αθάνατη γενιά του Εικοσιένα κι εγώ έκανα μια απλή καταγραφή.
Την ίδια καταγραφή έκανε κι ο Δημήτρης Φωτιάδης. Εδωσε το έπος του αγώνα για την ελευθερία, σε μια σύζευξη των δημοτικών τραγουδιών με τους μεγάλους μας ποιητές, από τον Σολωμό και τον Κάλβο ώς τον Παλαμά και τον Σικελιανό.
Η θριαμβευτική επιτυχία της πρωτης παρουσίασης της ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΑΣ την 12-11-1971 στο Κινημ/τρο "Ορφεύς" με έπεισε πως παρ' όλα τα δυσβάστακτα οικονομικά βάρη, το έργο έπρεπε με κάθε θυσία να γραφτεί σε δίσκο.
Είναι μεγάλη η περηφάνεια μου που το κατόρθωσα κι εκφράζω τη βαθειά μου ευγνωμοσύνη σ' όλους τους συνεργάτες μου, πιότερο όμως στους φίλους ψάλτες, που τελειώς αφιλεκερδώς, κοπιάσανε μαζί μου, δώσανε τη ψυχή τους για να πετύχει η προσπάθεια.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΒΕΝΑΡΔΟΣ

"Γ"