Εργατικό θέατρο

Του Πάνου Σκουρολιάκου* 

Θα μπορούσε ίσως να οριοθετηθεί μια ειδική κατηγορία θεατρικών έργων που θα έχει ως θέμα στους εργατικούς αγώνες και τα προβλήματα των εργατών; Πολλοί μελετητές, προτείνουν μια τέτοια κατηγοριοποίηση.....

Γεγονός πάντως είναι πως πριν ακόμα από την εμφάνιση της μαρξιστικής θεωρίας, υπήρξαν απόπειρες καλλιέργειας μιας κάποιας κοινωνικής θεματικής σε θεατρικά έργα. Ο αγαπημένος ήρωας της αγγλικής λογοτεχνίας Robin Hood (Ρομπέν των Δασών στα καθ ημάς), έγινε θεατρικό έργο στα 1427, όταν ο δήμαρχος του Exeter προσλαμβάνει μια ομάδα χωρικών για να ανεβάσουν παράσταση με θέμα τον ήρωα που κλέβει τους πλούσιους για να μοιράσει τη λεία του στους φτωχούς. Η επιτυχία του θέματος και του θεατρικού πια ήρωα συνεχίζεται και στην εποχή του ελισαβετιανού θεάτρου, σε πολλές άλλες εκδοχές. Κατά δυστυχίαν όμως, η θεατρική σταδιοδρομία του Robin Hood διακόπτεται με την πουριτανική επανάσταση του 1642 που επέβαλε κλείσιμο των θεάτρων.

Βεβαίως, η περίπτωση του Ρομπέν των Δασών δεν είναι η μοναδική ενός «κοινωνικού» θεάτρου. Στην περιοχή τού θεατρικού είδους του μελοδράματος στην Αγγλία, και από το 1790 έως το 1830, εκφράσθηκαν πολιτικές απόψεις. Στη συνέχεια, έχουμε τη διαπραγμάτευση θεμάτων που αφορούσαν τους αγρότες, αλλά και τους εργάτες. Στο έργο «Η μέρα για το νοίκι» (1832), οι φτωχικά ντυμένοι αγρότες ρωτούν τον επιστάτη που κάθεται σε ένα τραπέζι με φαγητό αν μπορεί να δοθεί μια παράταση χρόνου για το νοίκι. Στη συνέχεια, το έργο πραγματεύεται τα βάσανα του κόσμου τής υπαίθρου από τον πλούσιο γαιοκτήμονα.

***

Περνώντας ο χρόνος και μπαίνοντας στον 20ο αιώνα, με τη μαρξιστική θεωρία να γίνεται κτήμα και εργαλείο αγώνα για το προλεταριάτο αλλά και συνειδητοποιημένους δημιουργούς, έχουμε πολλά θεατρικά έργα που πραγματεύονται τη θέση, τα προβλήματα και τον αγώνα των εργατών. Με την επικράτηση της επανάστασης του '17 στη Ρωσία, δημιουργείται και το «Θέατρο των Εργατικών Συνδικάτων» στη Μόσχα για την ανάπτυξη μιας κουλτούρας του προλεταριάτου. Από εδώ πέρασε και ο Σεργκέι Αϊζενστάιν, ανεβάζοντας θεατρικές παραστάσεις, πριν αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στον κινηματογράφο.

***

Στην Ελλάδα, το εργατικό δράμα έχει μια ενδιαφέρουσα παρουσία ανάμεσα στα 1900 - 1922. Η καινούργια κοσμοθεωρία έφτασε και εδώ. Οι πόλεμοι και οι καταστροφές αυτής της περιόδου επιφέρουν ριζικές κοινωνικές αλλά και θεσμικές αλλαγές. Ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής έχει εγκατασταθεί για τα καλά στη χώρα μας και η εναντίωση των φτωχικών μαζών αντιτάσσει οργανωμένη δράση. Ο αγώνας για τη δημοτική και ο πόλεμος γύρω από το γλωσσικό ζήτημα, έρχονται να ενισχύσουν τον θεατρικό προβληματισμό και να δώσουν καρπούς σε θεατρικά έργα. Οι ήρωες αυτών των έργων αγωνίζονται για να ανατρέψουν τις παλιές αξίες, να ξεφύγουν από την καταπίεση των οικονομικά δυνατών και να στηριχθούν στις δικές τους δυνάμεις. Έχουμε εδώ πολλά θεατρικά έργα, όπως «Οι Σκλάβοι» του Σπ. Νικολόπουλου, «Οι Λεκαπηνοί» του Γ. Καμπύση, τον «Λυτρωμό» του Δ. Ταγκόπουλου, το «Για το ψωμί» του Τ. Πιτσά, κ.ά.

***

Η αλήθεια είναι πως αυτά τα έργα δεν φημίζονται για τη δυνατή θεατρική τους υπόσταση. Τα περισσότερα από αυτά περιορίζονται σε μια καταγγελτική περιγραφή των κοινωνικών δεδομένων. Εδώ, το θέμα, η ιδεολογία αν θέλετε, πρωτεύει. Η θεατρική αναζήτηση, τα στοιχεία εκείνα που κάνουν ένα έργο θεατρικό ενδιαφέρον και για την εποχή του αλλά και για τις εποχές που θα έρθουν δυστυχώς απουσιάζουν. Παρ' όλα αυτά, διακρίνει κανείς τη φροντίδα για την ανάδειξη της εκμετάλλευσης των προλετάριων και των μικροαστών από τους μεγαλοαστούς. Ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι δεν παρουσιάζουν τους ήρωές τους καλούς ή κακούς από τη φύση τους. Καταδεικνύουν ότι γίνονται τέτοιοι για κοινωνικούς λόγους, στηλιτεύοντας βέβαια το άδικο -καπιταλιστικό- σύστημα. Οι συγγραφείς λοιπόν είναι αρκετά καλά πληροφορημένοι γύρω από τη θεωρία του επιστημονικού σοσιαλισμού. Αυτή τους η προτεραιότητα όμως τους απομάκρυνε από τη φροντίδα της θεατρικής αυτάρκειας.

Αργότερα, κυρίως στις χώρες του τέως υπαρκτού σοσιαλισμού, έχουμε αρκετά έργα που θα μπορούσαμε να εντάξουμε στην κατηγορία «εργατικό θέατρο». Κορυφαίο είναι το έργο «Η Μάνα» του Μπ. Μπρέχτ, που αποτελεί διασκευή από το ομώνυμο μυθιστόρημα του Μαξίμ Γκόρκι. Η «Μάνα» είχε ανέβει το 1976 από το «Λαϊκό Πειραματικό Θέατρο» σε σκηνοθεσία Λεωνίδα Τριβιζά.

***

Για να επιστρέψουμε στα «εργατικά έργα» της νεοελληνικής δραματουργίας, πρέπει να πούμε πως έχουν ενδιαφέρον όχι μόνο θεωρητικό. Η θεατρολογική επιστήμη τα έχει ήδη αναδείξει. Θεωρώ πως με μια σύγχρονη ματιά θα μπορούσαν να ζωντανέψουν στη σκηνή. Αναζητούνται λοιπόν ανήσυχοι και τολμηροί δημιουργοί. Όταν ο Σπύρος Ευαγγελάτος στη δεκαετία του '80 ανέβαζε τον «Κουτρούλη» του Ραγκαβή, τον «Γουανάκο» του Ψυχάρη, την «Ιφιγένεια εν Ληξουρίω» του Κατσαίτη, ή τον «Δαβίδ» αγνώστου Χίου ποιητή, κανείς δεν έπαιρνε στα σοβαρά αυτά τα έργα. Και όμως, ο Ευαγγελάτος τα έκανε μεγάλες επιτυχίες!

Μήπως ήρθε η ώρα και για αυτά τα ξεχασμένα ελληνικά θεατρικά έργα του «Εργατικού Θεάτρου»;

Βιβλιογραφία:

* Θεόδωρος Γραμματάς, «Θέατρο και Παιδεία», 2003

* Σάββας Πατσαλίδης - Αναστασία Νικολοπούλου, «Μελόδραμα» εκδ. University Studio Press Θεσσαλονίκη, 2001.

Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, «Λεξικό του Θεάτρου», εκδ. Νεφέλη, Αθήνα, 2000.

* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ και βουλευτής Περιφέρειας Αττικής

avgi