στην εκκλησία της Παναγιάς της Καπνικαρέας, στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη και στα αγάλματα της ηθοποιού Κυβέλης, του Γρηγορίου Ξενόπουλου και του Κωστή Παλαμά -για τους οποίους θεωρώ περιττό να κάνω οποιοδήποτε σχόλιο - και βλέποντας τις θλιβερές εικόνες να κάνουν το γύρο του κόσμου, μέσω του διαδικτύου, σχεδόν αυτόματα, έβαλα στο πικάπ το δίσκο του Μιχάλη Τερζή «Όλη τη μουσική μες στην αγάπη βάλε» με την μελοποίηση των ποιημάτων του Κωστή Παλαμά, συγκεντρώνοντας παράλληλα πληροφορίες και σημειώσεις… Προφανώς οι βάνδαλοι δεν είχαν ιδέα, ούτε για τον Παλαμά, ούτε για τα τραγούδια αυτά….
Ο δίσκος αυτός κυκλοφόρησε το Σεπτέμβρη του 1984 από τη Minos με αφορμή τη συμπλήρωση 40 χρόνων από το θάνατο του ποιητή… Τραγούδησαν ο Γιώργος Νταλάρας, ηΔήμητρα Γαλάνη, η Ελευθερία Αρβανιτάκη, ο πρόωρα χαμένος Διονύσης Θεοδόσης, σε μια από τις πρώτες δισκογραφικές εμφανίσεις του και παιδική χορωδία.
Τα τραγούδια του δίσκου είναι (σε παρένθεση οι ποιητικές συλλογές απ ’όπου προέρχονται τα ποιήματα):
1) Ανατολή - Γιώργος Νταλάρας / Ελευθερία Αρβανιτάκη (Καημοί της λιμνοθάλασσας)
2) Σ' αγαπώ - Δήμητρα Γαλάνη / Γιώργος Νταλάρας (Τα παράκαιρα)
3) Γεια σας τριαντάφυλλα - Παιδική χορωδία (Πεντασύλλαβοι)
4) Ο Διγενής - Ελευθερία Αρβανιτάκη (Ίαμβοι και ανάπαιστοι)
5) Τίποτα δε μένει - Δήμητρα Γαλάνη (Ο κύκλος των τετράστιχων)
6) Όλη τη μουσική - Δήμητρα Γαλάνη (Φοινικιά)
7) Το σπίτι που γεννήθηκα - Διονύσης Θεοδόσης (Τα παράκαιρα)
8) Μεγάλος είσαι - Δήμητρα Γαλάνη (Παθητικά κρυφομιλήματα)
9) Ρωμαίικο (ΙΙ) - Διονύσης Θεοδόσης / Παιδική χορωδία (Σατιρικά γυμνάσματα)
10) Ο Μπαταριάς - Ελευθερία Αρβανιτάκη (Καημοί της λιμνοθάλασσας)
11) Στην αργατιά - Γιώργος Νταλάρας (Ο κύκλος των τετράστιχων)
12) Ανατολή (φινάλε) - Γιώργος Νταλάρας (Καημοί της λιμνοθάλασσας)
Η ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας έγινε από τον Μιχάλη Τερζή, εκτός από τα κομμάτια που τραγουδά η Δήμητρα Γαλάνη και ενορχήστρωσε ο Κώστας Γανωσέλης. Έπαιξαν οι μουσικοί: Μ. Τερζής, Χ. Καλέας (πιάνο), Κ. Γανωσέλης (ηλ. πιάνο, συνθετητές), Π. Δεσποτίδης (βιολί), Δ. Ντουφεξιάδης, Πλ. Ρεμπούτσικας (τσέλο), Β. Χριστόπουλος (όμποε), Γ. Καλαντζόπουλος (μαντολίνο, κλασική κιθάρα), Σ. Καρύδας, Χ. Ζέρβας, Θ. Μπίκος, Γ. Φωστηρόπουλος (ακουστική & 12χορδη κιθάρα), Ν. Τσεσμελής, Γ. Ζηκογιάννης, Ν. Πανταζής (μπάσο), Μ. Κυριαζής, Γ. Χατζής, Γ. Τσουπάκης, Τ. Πιπέρας (κρουστά), Γ. Βασιλόπουλος, Στ. Στεφανόπουλος (κλαρίνο), Τ. Διακογιώργης, Τ. Σούκας (σαντούρι, καμπάνες), Γ. Ιωάννου (ακορντεόν, μεταλλόφωνο), Χ. Νικολόπουλος, Μ. Μαυρόπουλος, Δ. Μαργιολάς, Σπ. Ιωαννίδης (μπουζούκι). Ο Άκος Δασκαλόπουλος έπαιξε φυσαρμόνικα και ο Γιώργος Νταλάρας τζουρά, ούτι, μπαγλαμά, κιθάρα και λαγούτο.
Η παραγωγή του δίσκου έγινε από τον Άκο Δασκαλόπουλο και τον Μιχάλη Τερζή. Ηχογραφήθηκε στο Master Sound studio από τους Χρ. Μανωλίτση, Βαγ. Κουλούρη και Βασ. Γεωργόπουλο (που έκανε και το remix). Η ξυλογραφία στο εξώφυλλο είναι του Κώστα Γραμματόπουλου και η σχεδίαση του εξωφύλλου του Κώστα Αρβανίτη.
Η φιλολογική επιμέλεια έγινε από τον Άκο Δασκαλόπουλο, που στο ένθετο του δίσκου, υπογράφει ένα εκτενέστατο κείμενο για τον ποιητή, με τίτλο «Καλησπέρα, κύριε Παλαμά». Το κείμενο αναγνώσθηκε στη μεγάλη συναυλία του Τερζή στο θέατρο του Λυκαβηττού στις 2 Ιουλίου 1984 στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών. Εκεί παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το έργο αυτό, με την συμμετοχή της Άλκηστις Πρωτοψάλτη (αντί για την Ελευθερία Αρβανιτάκη) και του Κώστα Καράλη.
Τέσσερα από τα ποιήματα αυτά είχαν ξανακουστεί σε ένα δίσκο του Μιχάλη Τερζή – πολύ σπάνιο σήμερα- που κυκλοφόρησε το 1976 με τίτλο «Ύμνος και θρήνος για την Κύπρο & Έξη τραγούδια», με μελοποιημένα ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου και του Κωστή Παλαμά. Το «Γεια σας τριαντάφυλλα» ακουγόταν με την ίδια μελωδία, τραγουδισμένο από την Άννα Βίσση, ενώ για τα «Μπαταριάς», «Μεγάλος είσαι» και «Ανατολή» ο συνθέτης είχε γράψει διαφορετικές μουσικές, ο Τάσος Καρακατσάνης είχε αναλάβει τις ενορχηστρώσεις και τραγουδούσε ο Γιώργος Ζωγράφος. Το «Σπίτι που γεννήθηκα» ηχογραφήθηκε επίσης το 1992, με τη φωνή του Μιχάλη Βιολάρη για το δίσκο «Ένα καράβι όνειρα».
Δεν θα μπω σε ιδιαίτερες αναλύσεις για το θέμα της μελοποιημένης ποίησης. Έχουν γραφτεί άλλωστε τόσα πολλά. Νομίζω όμως, πως οφείλω να επισημάνω ότι στο συγκεκριμένο δίσκο, εκτός από κάποια εξαιρετικά κομμάτια, όπως «Το σπίτι που γεννήθηκα», «Τίποτα δε μένει», «Στην αργατιά», «Σ’ αγαπώ» κλπ, έχουμε, ίσως, το ωραιότερο τραγούδι του Μιχάλη Τερζή (κρίνοντας υποκειμενικά πάντα) και μια από τις πιο συγκλονιστικές ερμηνείες του Γιώργου Νταλάρα… Αναφέρομαι βεβαίως στην «Ανατολή», το εξάλεπτο αριστούργημα με το οποίο ξεκινά ο δίσκος… Και μόνο αυτό το τραγούδι να είχε γράψει ο Μιχάλης Τερζής, θα είχε κερδίσει μια περίοπτη θέση στο βιβλίο των σημαντικών Ελλήνων συνθετών…
Ο δίσκος αυτός κυκλοφόρησε το Σεπτέμβρη του 1984 από τη Minos με αφορμή τη συμπλήρωση 40 χρόνων από το θάνατο του ποιητή… Τραγούδησαν ο Γιώργος Νταλάρας, ηΔήμητρα Γαλάνη, η Ελευθερία Αρβανιτάκη, ο πρόωρα χαμένος Διονύσης Θεοδόσης, σε μια από τις πρώτες δισκογραφικές εμφανίσεις του και παιδική χορωδία.
Τα τραγούδια του δίσκου είναι (σε παρένθεση οι ποιητικές συλλογές απ ’όπου προέρχονται τα ποιήματα):
1) Ανατολή - Γιώργος Νταλάρας / Ελευθερία Αρβανιτάκη (Καημοί της λιμνοθάλασσας)
2) Σ' αγαπώ - Δήμητρα Γαλάνη / Γιώργος Νταλάρας (Τα παράκαιρα)
3) Γεια σας τριαντάφυλλα - Παιδική χορωδία (Πεντασύλλαβοι)
4) Ο Διγενής - Ελευθερία Αρβανιτάκη (Ίαμβοι και ανάπαιστοι)
5) Τίποτα δε μένει - Δήμητρα Γαλάνη (Ο κύκλος των τετράστιχων)
6) Όλη τη μουσική - Δήμητρα Γαλάνη (Φοινικιά)
7) Το σπίτι που γεννήθηκα - Διονύσης Θεοδόσης (Τα παράκαιρα)
8) Μεγάλος είσαι - Δήμητρα Γαλάνη (Παθητικά κρυφομιλήματα)
9) Ρωμαίικο (ΙΙ) - Διονύσης Θεοδόσης / Παιδική χορωδία (Σατιρικά γυμνάσματα)
10) Ο Μπαταριάς - Ελευθερία Αρβανιτάκη (Καημοί της λιμνοθάλασσας)
11) Στην αργατιά - Γιώργος Νταλάρας (Ο κύκλος των τετράστιχων)
12) Ανατολή (φινάλε) - Γιώργος Νταλάρας (Καημοί της λιμνοθάλασσας)
Η ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας έγινε από τον Μιχάλη Τερζή, εκτός από τα κομμάτια που τραγουδά η Δήμητρα Γαλάνη και ενορχήστρωσε ο Κώστας Γανωσέλης. Έπαιξαν οι μουσικοί: Μ. Τερζής, Χ. Καλέας (πιάνο), Κ. Γανωσέλης (ηλ. πιάνο, συνθετητές), Π. Δεσποτίδης (βιολί), Δ. Ντουφεξιάδης, Πλ. Ρεμπούτσικας (τσέλο), Β. Χριστόπουλος (όμποε), Γ. Καλαντζόπουλος (μαντολίνο, κλασική κιθάρα), Σ. Καρύδας, Χ. Ζέρβας, Θ. Μπίκος, Γ. Φωστηρόπουλος (ακουστική & 12χορδη κιθάρα), Ν. Τσεσμελής, Γ. Ζηκογιάννης, Ν. Πανταζής (μπάσο), Μ. Κυριαζής, Γ. Χατζής, Γ. Τσουπάκης, Τ. Πιπέρας (κρουστά), Γ. Βασιλόπουλος, Στ. Στεφανόπουλος (κλαρίνο), Τ. Διακογιώργης, Τ. Σούκας (σαντούρι, καμπάνες), Γ. Ιωάννου (ακορντεόν, μεταλλόφωνο), Χ. Νικολόπουλος, Μ. Μαυρόπουλος, Δ. Μαργιολάς, Σπ. Ιωαννίδης (μπουζούκι). Ο Άκος Δασκαλόπουλος έπαιξε φυσαρμόνικα και ο Γιώργος Νταλάρας τζουρά, ούτι, μπαγλαμά, κιθάρα και λαγούτο.
Η παραγωγή του δίσκου έγινε από τον Άκο Δασκαλόπουλο και τον Μιχάλη Τερζή. Ηχογραφήθηκε στο Master Sound studio από τους Χρ. Μανωλίτση, Βαγ. Κουλούρη και Βασ. Γεωργόπουλο (που έκανε και το remix). Η ξυλογραφία στο εξώφυλλο είναι του Κώστα Γραμματόπουλου και η σχεδίαση του εξωφύλλου του Κώστα Αρβανίτη.
Η φιλολογική επιμέλεια έγινε από τον Άκο Δασκαλόπουλο, που στο ένθετο του δίσκου, υπογράφει ένα εκτενέστατο κείμενο για τον ποιητή, με τίτλο «Καλησπέρα, κύριε Παλαμά». Το κείμενο αναγνώσθηκε στη μεγάλη συναυλία του Τερζή στο θέατρο του Λυκαβηττού στις 2 Ιουλίου 1984 στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών. Εκεί παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το έργο αυτό, με την συμμετοχή της Άλκηστις Πρωτοψάλτη (αντί για την Ελευθερία Αρβανιτάκη) και του Κώστα Καράλη.
Τέσσερα από τα ποιήματα αυτά είχαν ξανακουστεί σε ένα δίσκο του Μιχάλη Τερζή – πολύ σπάνιο σήμερα- που κυκλοφόρησε το 1976 με τίτλο «Ύμνος και θρήνος για την Κύπρο & Έξη τραγούδια», με μελοποιημένα ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου και του Κωστή Παλαμά. Το «Γεια σας τριαντάφυλλα» ακουγόταν με την ίδια μελωδία, τραγουδισμένο από την Άννα Βίσση, ενώ για τα «Μπαταριάς», «Μεγάλος είσαι» και «Ανατολή» ο συνθέτης είχε γράψει διαφορετικές μουσικές, ο Τάσος Καρακατσάνης είχε αναλάβει τις ενορχηστρώσεις και τραγουδούσε ο Γιώργος Ζωγράφος. Το «Σπίτι που γεννήθηκα» ηχογραφήθηκε επίσης το 1992, με τη φωνή του Μιχάλη Βιολάρη για το δίσκο «Ένα καράβι όνειρα».
Δεν θα μπω σε ιδιαίτερες αναλύσεις για το θέμα της μελοποιημένης ποίησης. Έχουν γραφτεί άλλωστε τόσα πολλά. Νομίζω όμως, πως οφείλω να επισημάνω ότι στο συγκεκριμένο δίσκο, εκτός από κάποια εξαιρετικά κομμάτια, όπως «Το σπίτι που γεννήθηκα», «Τίποτα δε μένει», «Στην αργατιά», «Σ’ αγαπώ» κλπ, έχουμε, ίσως, το ωραιότερο τραγούδι του Μιχάλη Τερζή (κρίνοντας υποκειμενικά πάντα) και μια από τις πιο συγκλονιστικές ερμηνείες του Γιώργου Νταλάρα… Αναφέρομαι βεβαίως στην «Ανατολή», το εξάλεπτο αριστούργημα με το οποίο ξεκινά ο δίσκος… Και μόνο αυτό το τραγούδι να είχε γράψει ο Μιχάλης Τερζής, θα είχε κερδίσει μια περίοπτη θέση στο βιβλίο των σημαντικών Ελλήνων συνθετών…
Δείτε το Video- Πηγή: Ogdoo.gr - http://www.ogdoo.gr/diskografia/diskoi-pou-den-ksexasa/kostis-palamas-oli-ti-mousiki-mes-stin-agapi-vale
Σε συνέντευξή του στον Σπύρο Αραβανή το 2013, ο Μιχάλης Τερζής είχε αναφερθεί εκτενώς στη συγκεκριμένη δουλειά:
Μιλήστε μου για το δίσκο σας, «Όλη τη μουσική μεσ’ στην αγάπη βάλε», του 1984, με ποίηση Παλαμά και με τις σπουδαίες τις φωνές (Νταλάρας, Γαλάνη, Αρβανιτάκη, Θεοδόσης) που συμμετείχαν.
Αν και ήταν προτεραιότητά μου να ηχογραφήσω και να εκδώσω το έργο μου, σε ποίηση Κ. Παλαμά, πάντα κάτι συνέβαινε και πήγαινε πιο πίσω… Έτσι προηγήθηκαν και «Βγήκαν» τα «Μανιάτικα» του Κ. Κάσση και τα Αρχαία Λυρικά» (όπου η «Νυχτωδία» σε ποίηση Σαπφούς και απόδοση Α. Δασκαλόπουλου, είχε πάρει την διάκριση της «ευφήμου μνείας» από την κριτική επιτροπή, στους Α' Αγώνες τραγουδιού του Μ. Χατζιδάκι στην Κέρκυρα (1981) με την Κρίστι Στασινοπούλου ερμηνεύτρια και δ/νση της ορχήστρας της ΕΡΤ, από τον Μάνο Χατζιδάκι).Ο δίσκος λοιπόν, στον οποίο αναφέρεσθε, κυκλοφόρησε την άνοιξη του 1984 και είχε επιτυχία. Εδώ χρειάζεται μία παρένθεση για να σας διευκρινίσω ότι όταν έφτασα στην Αθήνα- μόνος και με ελάχιστα φράγκα στην τσέπη μου- προσπαθούσα να βρώ τον δρόμο μου ,να προσαρμοσθώ στο καινούριο περιβάλλον, να πάω σε εταιρείες δίσκων, να κάνω μιαν αρχή τέλος πάντων...Το κατάφερα σχετικά γρήγορα...Με μια κιθάρα στο χέρι, βρέθηκα στο σπίτι του Άκου Δασκαλόπουλου, στην οδό Καρνεάδου στο Κολωνάκι (με έστειλε εκεί ο Λευτέρης Παπαδόπουλος, που είχα συναντήσει στα «ΝΕΑ», πηγαίνοντας εκεί από μόνος μου...). Ο Α. Δασκαλόπουλος με εμπιστεύθηκε αμέσως και άρχισα σιγά-σιγά να μελοποιώ στίχους του, έτσι έγινε το ξεκίνημά μου στην δισκογραφία...Συζητώντας αργότερα με τον Άκο για τον Παλαμά μου, του παρουσίασα μια μέρα όλα τα τραγούδια που είχα γράψει πάνω σε στίχους του ποιητή. Εντυπωσιάστηκε -πολύ θα έλεγα- και με ενθάρρυνε να προχωρήσω… Μου είπε, πως ο Παλαμάς δεν έχει μελοποιηθεί εκτός από τον «Τάφο» που έγραψε υπέροχα ο Γιάννης Σπανός με την Καίτη Χωματά. Παράλληλα, πήρε μια ανθολογία από την βιβλιοθήκη του και μου διάβασε το: «Γειά σας τριαντάφυλλα».
Ώσπου να φτάσω στο σπίτι μου, είχα σχεδιάσει στο μυαλό τη βασική μελωδία του τραγουδιού μου αυτού, που προστέθηκε έτσι σε όλα τα άλλα. Σύντομα με τον Δασκαλόπουλο, κλείσαμε συνάντηση με τον Γιώργο Νταλάρα. Θεωρούσα ότι τα τραγούδια μου αυτά, μόνο εκείνος θα μπορούσε, ερμηνεύοντάς τα, να τα αναδείξει. Ο Νταλάρας ενθουσιάστηκε με το έργο μου πάνω στον Παλαμά και με υποστήριξε άμεσα και καθοριστικά… Ήταν εποχή μεγάλης αναζήτησης και καλλιτεχνικά, η αρχή της δεκαετίας του 1980. Είχε προηγηθεί η πρώτη συνεργασία μου μαζί του στον Δίσκο «Οι Μάηδες οι Ήλιοι μου» με δύο τραγούδια μου σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου. Έτσι οι δυό τους με πήγαν στην ΜΙΝOS , όπου ο κ. Μάκης Μάτσας άκουσε το έργο μου και μας έβαλε στο Studio για την ηχογράφηση του δίσκου: «Όλη τη μουσική μεσ’ στην αγάπη βάλε». Βοήθησε πολύ και η Άννα για αυτό. Αισθάνομαι ευγνωμοσύνη πάντα, για την τότε υποστήριξή όλων...Στο δρόμο ήρθαν και η Δήμητρα Γαλάνη, η Ελευθερία Αρβανιτάκη -στα πρώτα της βήματα- και ο νέος τραγουδιστής, άγνωστος τότε, Διονύσης Θεοδόσης. (1)
Εκτός από τον Μιχάλη Τερζή, υπήρξαν κι άλλες περιπτώσεις συνθετών που ασχολήθηκαν αργότερα με το έργο του Παλαμά. Μόνο για την «Ανατολή», θυμάμαι πρόχειρα δυο μελοποιήσεις, που πραγματοποιήθηκαν τα κατοπινά χρόνια. Το 1993, ο Μιχάλης Κουμπιός παρουσίασε τη δική του άποψη, με ερμηνευτή τον Βασίλη Παϊτέρη και το τραγούδι κυκλοφόρησε στο δίσκο «Ζωγραφιστά τραγούδια» με τίτλο «Γιαννιώτικα, σμυρνιώτικα, πολίτικα». Το 2005 ο Κώστας Λειβαδάς μελοποίησε και τραγούδησε ο ίδιος το ποίημα σε ένα δίσκο με τίτλο «Δεν ξέρω παρά να τραγουδώ», όπου πολλοί συνθέτες και ερμηνευτές παρουσίαζαν μια σειρά από μελοποιημένα ποιήματα του Παλαμά.
Το «Όλη τη μουσική μες στην αγάπη βάλε» κυκλοφόρησε αργότερα και σε cd, που σήμερα είναι ιδιαίτερα δυσεύρετο και περιζήτητο. Στο ένθετο του δίσκου ο συνθέτης ευχαριστεί όλους τους συντελεστές που σημείωσα παραπάνω, καθώς και το ίδρυμα «Κωστή Παλαμά» και ιδιαίτερα τον πρόεδρό του κ.Δ.Συναδινό για την αμέριστη και απόλυτη συμπαράσταση, όπως και τον Γιώργο Μακράκη για την ειδική του φροντίδα. Και σημειώνει:
Λογαριάζω τα τραγούδια αυτά σαν μια περιπλάνηση μέσα στα χρυσαφένια κύματα μιας θάλασσας από ήχους, φωνές και μύθους καθώς ο παλιός ο κόσμος ανταμώνει με τον καινούργιο σ’ ένα τρελό πανηγύρι από… ταραχές. Η καινούργια ανθοφορία και ο αγέρας πλημμυρισμένος από τη γύρη των καιρών με του κλαρίνου το μακρόσυρτο θρήνο, το πετάρισμα του βιολιού και τη βραχνάδα από το ούτι και τον τζουρά - Μέσα σε μια πορεία από Μουσικές Αντιθέσεις- …. Και το δίκιο να παλεύει με τ’Άδικο. Το Τραγούδι μας, ο Κόσμος μας, ο αλυσοδεμένος Αντιήρωας… «Στη ζωή ξαναφαίνομαι και λαούς ανασταίνω».
Μιχάλης Τερζής, Αθήνα, Καλοκαίρι του ‘84
Υ.Γ: Οι φωτογραφίες του Μιχάλη Τερζή προέρχονται από την επίσημη σελίδα του συνθέτη στο facebook. Οι φωτογραφίες του Κωστή Παλαμά είναι από το ένθετο του δίσκου (παραχωρήθηκαν από το «Ίδρυμα Παλαμά»).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Παρακαλούμε να σέβεστε τους συνομιλητές σας και να αποφεύγετε, τις ύβρεις και τους χαρακτηρισμούς. Να αποφεύγετε να γράφετε ανώνυμα. Όλα τα σχόλια πρέπει να εγκριθούν πριν δημοσιευθούν.