Καστέλλια Φωκίδας: Ιστορικά Στοιχεία

Tα Καστέλλια είναι χωριό βορειοδυτικά. της Γραβιάς, σε υψόμετρο 500 μέτρων. Χτίστηκε επί Φραγκοκρατίας από τον ηγεμόνα Βονιφάτιο και πήρε το όνομά του (που σημαίνει κάστρο-φρούριο) από το κάστρο (Castellum), του οποίου σώζονται ερείπια στο πάνω χωριό. Σώζονται ερείπια επίσης της αρχαίας πόλης Ερινεός στη θέση Άγιος Βασίλειος....

Είναι γνωστό ότι το σημερινό χωριό, βρίσκεται στο κέντρο του χώρου που εκτιμάται ότι καταλάμβανε η αρχαία Δωρίς. Αρχικά η περιοχή αυτή κατοικήθηκε από τα φύλα των Δρυόπων και των Πελασγών. Με την κάθοδο όμως των Δωριέων, τα φύλα αυτά εκτοπίσθηκαν και οι κατερχόμενοι (χρήστες των σιδερένιων όπλων) Δωριείς, ίδρυσαν στο χώρο αυτό το Κοινό των Δωριέων, την Δωρική Τετράπολη, μία «σφήνα» ανάμεσα στους Εσπερίους ή Οζόλες και τους Επικνημιδίους Λοκρούς. Οι πόλεις της ήταν το Κυτίνιο (η μεγαλύτερη), ο Ερινεός, το Βόϊον ή Βοίον και η Πίνδος ή Ακύφας. Η χώρα αυτή εθεωρείτο η Μητρόπολη των Δωριέων, οι οποίοι εδώ ανασυντάχθηκαν πρίν την κάθοδό τους στην Πελοπόννησο. Πού ακριβώς είχε κτισθεί η κάθε μια από τις πόλεις αυτές δεν είναι γνωστό, αλλά οι αρχαιολόγοι και οι ιστορικοί με εικασίες και συμπεράσματα έχουν καταλήξει σε μια ποικιλία προσδιορισμών.

Η Δωρική Τετράπολη φέρεται μεταγενέστερα στην περίοδο των χρόνων του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου, ως επεκτεινόμενη σε Εξάπολη. Η παλίρροια όμως των εισβολών βαρβαρικών λαών στον Ελλαδικό χώρο μετά την κατάκτηση των Ρωμαίων (146 μ.Χ.), που άρχισε τον 6ο μ.Χ. περίπου αιώνα, σάρωσε την Τετράπολη και οι κάτοικοι της προφανώς αποσύρθηκαν στα ορεινότερα. Στο "Συνέκδημο" του Ιεροκλέους τον 6ο αιώνα (535 μ.Χ.) από την Δωρική Τετράπολη αναφέρεται μόνο το Βοίον ως Βοέ.

Ο εκχριστιανισμός του τόπου αρχίζει με πολύ βραδύ ρυθμό να γίνεται μετά την Α' Οικουμενική Σύνοδο (325 μ.Χ.) και μεταγενέστερα (886-912 μ.Χ.) ιδρύεται η Επισκοπή Βάριανης (Ασβεστοχώρι), γι' αυτό και αφθονούν στην περιοχή οι εκκλησίες οι αναφερόμενες στον Αγιο Αθανάσιο.

Στα μεσαιωνικά χρόνια οι νέοι αλλά και οι υφιστάμενοι οικισμοί αρχίζουν να αναφέρονται με νέα ονόματα σλαβικά ή φράγκικα.

Έτσι η Δωρίς γη ονομάζεται με το γενικό σλαβικό όνομα Γραβιά. (Κατ’άλλη εκδοχή το όνομα είναι παραφθορά του αρχαίου Καρφία). Μάλιστα στα χρόνια της Φραγκοκρατίας μαζί με τις πόλεις και τα φρούρια Σιδηροκάστρου, Ζητουνίου και Γαρδικίου, με το όνομα Βαρωνία Γραβιάς, δίνεται ως προίκα (τιμάριο) στο Μεγάλο Κύρη, τον μετέπειτα Δούκα των Αθηνών, Γουλιέλμο Ντε λα Ρός από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ιωάννη Δούκα Βατατζή, για την κόρη του Ελένη-Αγγέλα που την πάντρεψε μ' αυτόν (1254-1258). ("Μεγαλοκύρη" λέγεται ως τα σήμερα όλη η Δωρική κοιλάδα, δηλαδή χώρος που ανήκει στο Μεγάλο κύρη, όπως ονομάζεται ο Δούκας των Αθηνών στο "Βιβλίο της Κουγκέστας"). Τότε το χωριό παίρνει το λατινικό όνομα "Καστέλλι" (όπως ήδη αναφέρθηκε) από το λατινικό Castellum που σημαίνει μικρό φρούριο, μικρό πύργο, που έχει χτισθεί ως αμυντικό και οχυρωματικό έργο). Ο Αποστολιάς λέγεται με τη σλαβική ονομασία "Κάνιανη" (Κοκκινοχώρι) και η Κολοσκοπή επίσης ως "Κουκουβίστα" (Δηλαδή ο τόπος που λαλούν οι κούκοι).

Οι Τούρκοι στα 1393 μ.Χ. καταλαμβάνουν ολόκληρη την περιοχή και την Αμφισσα. Τα Καστέλλια και ο Χλωμός στην Τουρκοκρατία έχουν δημογεροντία και μόνιμο φοροεισπράκτορα τούρκο (ζαμπίτη) και ανήκουν στην τουρκική Γενική Διοίκηση (βιλαέτι) της Στερεάς Ελλάδας-Ηπείρου-Θεσσαλίας και στο σατζάκιο (νομό) της Χαλκίδας. Οι κάτοικοι των Καστελλίων συμμετείχαν μαζικά στην Επανάσταση του ’21. Το Σεπτέμβριο του 1828 εδώ έλαβε χώρα μάχη με επιτιθέμενους 600 τούρκους υπό τον Αχμέτ-Αγά Βελή που αποκρούσθηκαν από τους Καστελλιώτες, με τη βοήθεια της Β' Πεντηκονταρχίας, με αρχηγό τον Πανομάρα και άφησαν στο πεδίο της μάχης 30 νεκρούς. Έτσι κλείνει ο κύκλος της ιστορίας του Χωριού μέχρι το 1830.

Σε ότι αφορά στα μνημεία του οικισμού των Καστελλίων, πρέπει να σημειωθεί ότι ο λόφος «Αγίου Αθανασίου» έχει χαρακτηριστεί από το υπουργείου πολιτισμού ως αρχαιολογικός χώρος.

Ο οικισμός των Καστελλίων είναι τυπικό δείγμα των αγροτικών στερεοελλαδίτικων οικισμών της ενδοχώρας. Εμφανίζει λοιπόν την οργανική δομή και τη γραφική ακανονιστία στην οποία μας έχουν συνηθίσει οικισμοί της ευρύτερης περιοχής. Η εν λόγω διαμόρφωση διασώζει σημαντικά στοιχεία γραφικότητας και ιστορικής μνήμης .

Ο οικισμός χωρίζεται σε δύο ευκρινώς διακριτούς τομείς – συνοικισμούς. Το φυσικό και ουσιαστικό λειτουργικό όριο μεταξύ τους είναι ο χείμαρρος που διασχίζει το χωριό. Εδώ υπάρχει παραποτάμιος διαμορφωμένος πεζόδρομος δημοφιλέστατος ως τόπος περιπάτου τόσο των κατοίκων όσο ,και των επισκεπτών

centralgreece.gr