Ορεινή επικράτεια - Η Κυρίαρχη μορφή στο στερεοελλαδίτικο τοπίο

  Eνας από τους σημαντικότερους εθνικούς δρυμούς της χώρας, το ψηλότερο βουνό της Στερεάς, μερικά από τα ομορφότερα ορεινά χωριά, αρκετά φροντισμένα οικολογικά μονοπάτια και κάποιες από τις πιο ενδιαφέρουσες εκτός δρόμου διαδρομές στη Ρούμελη. Κι όμως, όλα αυτά θα τα απολαύσετε σε απόσταση αναπνοής από την πιο πολυσύχναστη εθνική οδό της χώρας...

Κυρίαρχη μορφή στο στερεοελλαδίτικο τοπίο είναι η μονοκόμματη, συμπαγής παρουσία της Οίτης. Με περισσότερες από πέντε κορυφές να ξεπερνούν τα 2000 μέτρα, ο ορεινός όγκος της παρεμβάλλεται κάπου εκεί ανάμεσα στην πεδιάδα του Σπερχειού και στα παράλια του Μαλιακού κόλπου.

Ανω Μουσουνίτσα ή Αθανάσιος Διάκος, στις πλαγιές των Βαρδουσίων.

Η Οίτη συνδέεται με την Γκιόνα (το τρίτο σε ύψος βουνό της Ελλάδας) και με τα Βαρδούσια (το πιο αλπικό βουνό της Ρούμελης) με έναν δασωμένο ομαλό αυχένα που αυλακώνει με την κοίτη του ο ποταμός Μόρνος. Πάνω σε αυτή την ελατοσκέπαστη ράχη τρέχει η επαρχιακή οδός που δίνει οδική πρόσβαση μέσα από βουνά και δάση ανάμεσα στην Ανατολική και τη Δυτική Στερεά Ελλάδα.
Ο δρόμος, αν και κινείται σε μεγάλα υψόμετρα (1000-1200 μέτρα), εκχιονίζεται συχνά. Ωστόσο τον χειμώνα χρειάζεται πάντα προσοχή, όχι μόνο λόγω του πάγου αλλά και λόγω του στενού δρόμου που δημιουργείται όταν περνούν τα μηχανήματα εκχιονισμού.
Αν και σε αυτό το έντονα ορεινό ανάγλυφο βρίσκονται διάσπαρτα αρκετά μικρά και μεγαλύτερα χωριά, λίγα είναι αυτά που έχουν υποδομή ώστε να υποδεχτούν τους χειμερινούς επισκέπτες. Ανάμεσά τους σίγουρα ξεχωρίζει το κεφαλοχώρι της Παύλιανης, που βρίσκεται στην αρχή της διαδρομής μας, η Καλοσκοπή και ο Πανουργιάς, που απλώνουν τα σπίτια τους στη ράχη της Γκιόνας, και μετά ο Αθανάσιος Διάκος, που απαγκιάζει κάτω από τις χιονοσκεπείς ακρώρειες των Βαρδουσίων.

Η θέση «Πυρά του Ηρακλέους» πάνω από την Παύλιανη, όπου διακρίνονται υπολείμματα αρχαίου βωμού

Επιλέγοντας να μείνεις σε κάποιον από τους τρεις προτεινόμενους προορισμούς και χρησιμοποιώντας πάντα το ασφάλτινο οδικό δίκτυο, θα έχεις πολλές ευκαιρίες για σύντομες, ευχάριστες εξορμήσεις σε υπέροχους ορεινούς τόπους. Αν πάλι έχεις τετρακίνητο όχημα και θέλεις οπωσδήποτε να το λασπώσεις, υπάρχουν πολλοί χωματόδρομοι που οδηγούν (αν φυσικά δεν τους έχει κλείσει το χιόνι) στα υψίπεδα της Οίτης, της Γκιόνας και των Βαρδουσίων, όπου ένα απέραντο φυσικό πεδίο σε περιμένει για εκτός δρόμου... περιπέτειες.
Το μεγαλοχώρι της Παύλιανης είναι σκαρφαλωμένο στα 1080 μέτρα ύψος, σε μια ελατόφυτη μασχάλη της Οίτης. Απέχει από την Αθήνα 235 χλμ. και από τη Θεσσαλονίκη 335 χλμ. Μέχρι τις Θερμοπύλες θα ακολουθήσετε τον εθνικό δρόμο Αθηνών - Θεσσαλονίκης.

Ανω Παύλιανη κρυμμένη στο ελατόδασος.

Στη συνέχεια θα συνεχίσετε για Αμφισσα και στο ύψος του Μπράλου (19 χλμ.) θα στρίψετε δεξιά. Αν έρχεστε από τη δυτική Ελλάδα, ακολουθήστε τον δρόμο Αμφισσας-Θερμοπυλών και λίγο μετά τη Γραβιά κατευθυνθείτε αριστερά.
Το χωριό είναι ενταγμένο στο πιλοτικό πρόγραμμα «Habitat Agenda», που εκπονήθηκε με σκοπό τη δημιουργία βιώσιμων ανθρώπινων οικισμών. Σύμφωνα με αυτό, αναδεικνύεται και αναβαθμίζεται το φυσικό και οικιστικό περιβάλλον μέσα από την εκτέλεση επιλεγμένων πρότυπων έργων ανάπλασης.

Η Γκιόνα όπως φαίνεται το σούρουπο από το χωριό Πανουργιάς.

Ο οικισμός χωρίζεται σε δύο γειτονιές, την Κάτω και την Ανω Παύλιανη, οι οποίες απέχουν μεταξύ τους περίπου ένα χιλιόμετρο.
Στην είσοδό του οικισμού της Κάτω Παύλιανης την προσοχή τραβά το μνημείο των πεσόντων -Ελλήνων και Iταλών- στη μάχη της Παύλιανης, τον Ιούνιο του 1943.
Αξιόλογο είναι το υπαίθριο μουσείο υδροκίνησης που υπάρχει πλάι στην κοίτη του μικρού ποταμού που χωρίζει τις δύο συνοικίες. Η περιοχή προσεγγίζεται με σύντομο μονοπάτι και οι ενδιαφερόμενοι θα δουν κρυμμένα μέσα σε μια πανδαισία πράσινου και τρεχούμενων νερών τα νεόκτιστα πέτρινα κτίρια όπου στεγάζονται το νεροπρίονο, ο νερόμυλος και η παραδοσιακή νεροτριβή.

Η προτομή του Αθανάσιου Διάκου στην Ανω Μουσουνίτσα.

Το πιο όμορφο σημείο της Παύλιανης εντοπίζεται γύρω από την πλατεία όπου δεσπόζει η εκκλησία του Aγίου Aθανασίου (1868) και το παλιό πετρόκτιστο Δημοτικό Σχολείο. Τα Σαββατοκύριακα στους στενούς δρόμους κυρίως της Ανω Παύλιανης παρατηρείται συχνά πρόσκαιρο μποτιλιάρισμα από τα πούλμαν και τα αυτοκίνητα των επισκεπτών. Ομως αυτά τα μικροπροβλήματα θα πρέπει να αντιμετωπιστούν μάλλον με καλή διάθεση και υπομονή. Από την Παύλιανη ξεκινούν πολλά πεζοπορικά μονοπάτια που οδηγούν σε διάφορες δασικές τοποθεσίες, απόμερους καταρράκτες και απόκρυφα φαράγγια (πληροφορίες για όλα τα μονοπάτια της περιοχής στο: www.natureinaction.gr).
Από την Παύλιανη στη Μουσουνίτσα
Από την κάτω Παύλιανη ξεκινά ο ασφάλτινος δρόμος που συνδέει οδικά τη Φθιώτιδα με τη Φωκίδα, την Παύλιανη με το Λιδορίκι. Η διαδρομή είναι πανέμορφη καθώς ελίσσεται ανάμεσα σε τρία από τα ωραιότερα βουνά της Ελλάδας, την Οίτη, την Γκιόνα και τα Βαρδούσια.

Ο μικρός αλλά θορυβώδης καταρράκτης της Στρόμης.

Στα 5,5 χιλιόμετρα θα δείτε αριστερά τον παρακαμπτήριο δρόμο που θα σας φέρει στην Καλοσκοπή (παλιότερα Κουκουβίστα), όπου λειτουργούν ψησταριές, συνήθως τα Σαββατοκύριακα, ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζει και το Λαογραφικό Μουσείο. Το όμορφο αυτό κεφαλοχώρι της Γκιόνας, γνωστό για τα άφθονα πηγαία νερά του, προσφέρει μοναδική θέαση στις ψηλότερες κορφές και δικαιολογημένα θεωρείται «μπαλκόνι στη Ρούμελη».
Στη θέση Κεφαλόβρυσο αναβλύζουν σημαντικές πηγές που τροφοδοτούν τον Βοιωτικό Κηφισό. Από τις πιο ευχάριστες φυσικές τοποθεσίες που προσεγγίζονται σχετικά εύκολα με τα πόδια από την Καλοσκοπή είναι αυτή της Αγίας Τριάδας και του Μεγάλου Ρέματος. Επιστρέφουμε στον επαρχιακό δρόμο που συνδέει την Παύλιανη με το Λιδορίκι.

Το ορειβατικό καταφύγιο στη θέση Πιτιμάλικο των Βαρδουσίων (υψ. 1.960).

Η πορεία, με αρκετές όμως στροφές, ίσως σας κουράσει λίγο, αλλά το τελικό αποτέλεσμα θα σας ανταμείψει. Τα πυκνά ελατοδάση εναλλάσσονται με όμορφα ορεινά λιβάδια, ενώ το τοπίο απογειώνεται με την παρουσία του ποταμού Μόρνου που κυλά στα δεξιά σας αυλακώνοντας με επιμονή τη χαράδρα του.
Με σύντομες παρακάμψεις από την αρχική πορεία θα επισκεφθείτε τα χωριά Πυρά, Πανουργιάς, Στρόμη, Μαυρολιθάρι. Πέντε χιλιόμετρα μετά την παράκαμψη για Στρόμη θα βρεθείτε σε χαρακτηριστικό σταυροδρόμι. Ο κεντρικός δρόμος συνεχίζει ευθεία με κατεύθυνση νότια για τη λίμνη του Μόρνου και το Λιδορίκι, ενώ ένα παρακλάδι του φεύγει δεξιά, πέφτει στην κοίτη του ποταμού Μόρνου και ανηφορίζει για Μουσουνίτσα (3,5 χλμ.) και Αθανάσιο Διάκο (8 χλμ.). Τα δύο όμορφα αυτά χωριά κρύβονται σε απάγκια πτυχή των Βαρδουσίων και έχουν θαυμάσια θέα στις χιονισμένες μέχρι τον Μάη ακρώρειες.

Η Καλοσκοπή με θέα το περίφημο ελατόδασος.

Η Αρτοτίνα, που βρίσκεται από την άλλη πλευρά των Βαρδουσίων, και η Ανω Μουσουνίτσα ή Αθανάσιος Διάκος διεκδικούν με πείσμα τα εύσημα της γενέτειρας του Αθανασίου Διάκου. Η αντιδικία αυτή έφτασε μέχρι την Ακαδημία Αθηνών, όμως ούτε εκεί μπόρεσε να δοθεί μια βέβαιη απάντηση.
Σήμερα και οι δύο κοινότητες αναφέρουν στο «βιογραφικό» τους ότι στα χώματά τους γεννήθηκε ο θρύλος της επανάστασης. Το σίγουρο είναι πως εδώ, στην περιοχή των Βαρδουσίων, ο ηρωικός Διάκος ανάσαινε τον αέρα της λευτεριάς, ατένιζε τα αγέρωχα κορφοβούνια και τα περήφανα ελάτια, αφουγκραζόταν τον ήχο του βιαστικών ποταμών. Εδώ πήρε την απόφαση να αφιερώσει τη ζωή του στον Αγώνα...

Ο ποταμός Μόρνος στα πρώτα του ...βήματα διαχωρίζει τα Βαρδούσια από την Γκιόνα

Στην πλατεία του Αθανασίου Διάκου στεγάζεται εδώ και 3 χρόνια σε ένα καλαίσθητο πέτρινο κτίριο το Ιστορικό Μουσείο του Αθανασίου Διάκου. Σε υψόμετρο από 1000 μέχρι 1100 μέτρα θα βρείτε, είτε μέσα στο χωριό είτε στις παρυφές του ελατοδάσους, καλούς ξενώνες και εστιατόρια που διευκολύνουν κυρίως τους ορειβάτες που επιχειρούν εξορμήσεις για τις κορφές των Βαρδουσίων και τα αλπικά λιβάδια ακολουθώντας το μονοπάτι Ε4.
Το καλοκαίρι, εφόσον το οδόστρωμα έχει καθαριστεί από τις κατολισθήσεις, μπορείτε να βρεθείτε -με τετρακίνητο όχημα πάντα-, ύστερα από μια συναρπαστική διαδρομή 11 χιλιομέτρων, στη θέση Σταυρός, όπου υπάρχει σε υψόμετρο1700 μ. μια αλπική λιμνούλα. Από εδώ συνεχίζετε για το ορειβατικό καταφύγιο (1,5 χλμ.) ή κατηφορίζετε για Αρτοτίνα (19 χλμ.), πάντα βέβαια σε δύσκολο και με μπόλικες στροφές χωματόδρομο.

Οι δρόμοι που συνδέουν μεταξύ τους τα χωριά της περιοχής εκχιονίζονται συχνά, ωστόσο χρειάζεται πάντα προσοχή καθώς τότε το οδόστρωμα στενεύει.

Από τον Αθανάσιο Διάκο μπορείτε, ακολουθώντας τον καινούργιο ασφάλτινο δρόμο, να προσεγγίσετε τα χωριά Καστριώτισσα και Μαυρολιθάρι, που βρίσκονται προς την πλευρά της Οίτης, κι από εκεί να επιστρέψετε στην Παύλιανη. Επίσης εύκολα θα βγείτε και πάλι στον κεντρικό δρόμο Παύλιανης-Λιδορικίου και θα συνεχίσετε προς Γαλαξίδι ή ορεινή Ναυπακτία.
FAST INFO
ΣΤΡΟΜΗ
Στην είσοδο του χωριού θα σας προϋπαντήσει ο μικρός αλλά βουερός καταρράκτης, ενώ ενδιαφέροντες είναι οι παλιοί νερόμυλοι που εξακολουθούν να λειτουργούν.

Οι δασικοί δρόμοι, αν βέβαια δεν έχουν χιόνι, μετατρέπονται σε «παιδική χαρά» για τους κατόχους τετρακίνητων οχημάτων.

Από τον δασικό δρόμο που οδηγεί στα υψίπεδα της Γκιόνας (περίπου 9 χλμ. από το χωριό) βρίσκεται η Σπηλιά των Εγγλέζων, γνωστή και ως Σπηλιά της Αντίστασης, όπου οι Αγγλοι αξιωματικοί συναντούσαν τους αντάρτες-συνδέσμους του ΕΛΑΣ.
ΠΑΝΟΥΡΓΙΑΣ
Το παλιό όνομα του χωριού ήταν Δρέμισσα ενώ το σημερινό το πήρε από τον οπλαρχηγό του 1821 Πανουργιά. Ο οικισμός απλώνει τα σπίτια του σε μια ελατόφυτη πλαγιά της Γκιόνας σε ύψος 1100 μέτρων, κυριολεκτικά κάτω από τη σκιά των ψηλότερων κορφών της Στερεάς Ελλάδας.

Χειμερινή ανάβαση στα Βαρδούσια από την πλευρά της Μουσουνίτσας.

Ενα από τα επιφανή τέκνα αυτής της κοινότητας είναι και ο Νάκος Πανουργιάς -γιος του θρυλικού οπλαρχηγού- που ήταν ανώτερος αξιωματικός επί Καποδίστρια, υποστρά-τηγος επί Οθωνα και βουλευτής. Η προτομή του βρίσκεται έξω από τον οικισμό σε περίοπτη θέση με θέα.
Η ΠΥΡΑ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΟΥΣ
Το χωριό Πυρά (παλιότερα Γουρίτσα, υψομ.1150) αναπτύσσεται στις βορειοδυτικές υπώρειες της Οίτης. Πήρε την ονομασία του από την αρχαία τοποθεσία που βρίσκεται ανάμεσα σε Παύλιανη και Πυρά, ψηλά, μέσα στο ελατόδασος, όπου μάλιστα υπάρχουν ελάχιστα υπολείμματα αρχαίου βωμού. Εδώ κατά τον μύθο ο πατέρας του Φιλοκτήτη άναψε πυρά (φωτιά) για να καεί ο Ηρακλής και έτσι να απαλλαγεί από τους φρικτούς πόνους που του προκαλούσε ο δηλητηριασμένος χιτώνας του Κενταύρου Νέσσου τον οποίο του έδωσε να φορέσει εν αγνοία της η γυναίκα του Ηρακλή, Δηιάνειρα. Στο χωριό ολόγυρα από τον ναό του Αγ. Πνεύματος διακρίνονται ίχνη Κυκλώπειων τειχών.

Ο ναός του Αγ. Αθανασίου με το πέτρινο καμπαναριό και το σχολείο δεσπόζουν στην πλατεία της Ανω Παύλιανης.

ΔΙΑΜΟΝΗ
ΑΝΩ ΠΑΥΛΙΑΝΗ: «Ο ΞΕΝΩΝΑΣ ΤΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ» (22310 83009, www.hotelkaterina.gr).
ΚΑΤΩ ΠΑΥΛΙΑΝΗ: «ΠΕΤΡΙΝΟ» (22310 83111, www. petrinohotel.gr). Ξενώνας στην είσοδο του χωριού, πάνω στη διασταύρωση προς Καλοσκοπή.
ΚΑΛΟΣΚΟΠΗ: Στον δρόμο για Καλοσκοπή μετά την Παύλιανη μέσα στο ελατόδασος βρίσκεται το ξενοδοχείο «VISTA MOUNTAIN RESORT» (22310 82962, www.vistaresort.gr). Επίσης, στην πλατεία του χωριού υπάρχει ο «ΞΕΝΩΝΑΣ ΤΗΣ ΓΙΟΥΛΑΣ» (22650 61251), που διαθέτει 6 δωμάτια.
ΠΑΝΟΥΡΓΙΑΣ: «ΠΑΝΟΥΡΓΙΑΣ» (22650 61521). Στεγάζεται στο παλιό πέτρινο δημοτικό σχολείο και διαθέτει 4 μεγάλα απλά δωμάτια με θέα (πριν ξεκινήσετε επιβεβαιώστε ότι λειτουργεί).
ΜΑΥΡΟΛΙΘΑΡΙ
«ΠΑΝΔΟΧΕΙΟ ΜΑΥΡΟΛΙΘΑΡΙ» (22650 62410, www.mavrolithari.gr). Με 5 δίκλινα και 2 τρίκλινα δωμάτια.
«ΞΕΝΩΝΑΣ ΔΡΥΑΔΕΣ» (22650 62220), 5 δωμάτια με αυτόνομη θέρμανση, τζάκι.
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΙΑΚΟΣ: «ΞΕΝΩΝΑΣ ΓΙΑΝΝΗ ΡΑΒΑΝΗ» (22650 63214, www.ravanis.com.gr)
«ΜΕΤΕΡΙΖΙ» (22650 6315 ww.meterizi.gr),
«ΒΑΡΔΟΥΣΙΑ» (22650 63148 www.hotelvardousia.gr).
ΚΑΣΤΡΙΩΤΙΣΣΑ: «ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΤΗΣ ΕΥΑΝΘΙΑΣ» ( 22650 62247 www.kastriotissa.gr).
ΦΑΓΗΤΟ
Στην Κάτω Παύλιανη θα βρείτε την ψησταριά ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ απέναντι από τον ξενώνα «Πέτρινο» (των ίδιων ιδιοκτητών), ένα παλιό μαγαζί που ξεχωρίζει για τα καλοψημένα ντόπια κρεατικά.
Στην Ανω Παύλιανη ξεχωρίζουν οι ταβέρνες «ΚΑΤΕΡΙΝΑ» (22310 83009), «ΡΗΓΑΚΗΣ» (22310 83099) και «ΛΙΤΣΑ» (22310 83039), όπου θα δοκιμάσετε ντόπιες πίτες, αλανιάρη κόκορα, χωριάτικο λουκάνικο κ.ά.
Στον δρόμο για Καλοσκοπή μπορείτε να δοκιμάσετε το εστιατόριο του ξενοδοχείου «VISTA MOUNTAIN RESORT». Ταβέρνα λειτουργεί και στο ισόγειό του «ΞΕΝΩΝΑ ΤΗΣ ΓΙΟΥΛΑΣ». Στην Πυρά υπάρχει το «ΚΤΗΜΑ ΒΕΛΟΥΧΙ» (22650 62111), ανοικτό τα Σαββατοκύριακα.
Στο Μαυρολιθάρι λειτουργούν οι ταβέρνες «ΤΟ ΣΤΕΚΙ ΤΟΥ ΚΑΡΑΠΛΗ» (22650 62340) και «Η ΦΩΛΙΑ ΤΟΥ ΚΟΥΚΟΥ» (22650 62274). Στην Ανω Μουσουνίτσα γύρω από την πλατεία θα βρείτε τις καλές ταβέρνες του «ΡΑΒΑΝΗ» (22650 63214) και «ΜΕΤΕΡΙΖΙ» (2265063155).
Κείμενο- Φωτογραφίες: Θοδωρής Αθανασιάδης
www.viewsofgreece.gr