Το Φραγκέλιο, που το έβγαζε ο Βέλμος

Πριν από λίγο καιρό πήρα ηλεμήνυμα από έναν φίλο του ιστολογίου, που μας διαβάζει αλλά σχολιάζει σπάνια. Μου έγραψε ότι είχε έναν τόμο με όλα τα τεύχη του περιοδικού Φραγκέλιο (έτσι, με κ), που το έβγαζε το 1927-29 ο Βέλμος, και θα μπορούσε να μου το δανείσει να το φωτογραφήσω, αν το θέλω για το αρχείο μου. Τελικά, κουβέντα στην κουβέντα, μού το χάρισε, και τον ευχαριστώ πολύ. .....
Ο τόμος είχε φτάσει στα χέρια του από την αδελφή του Βέλμου, την Αριάδνη, που το είχε χαρίσει το 1969 σε έναν φίλο του ποιητή, μακαρίτη τώρα, ο οποίος του κληροδότησε τη βιβλιοθήκη του -η αφιέρωση της Αριάδνης Β. υπάρχει στο δεύτερο φύλλο του τόμου. Φαντάζομαι ότι κι εγώ με τη σειρά μου θα το χαρίσω κάποτε σε κάποιον που θα το εκτιμάει εξίσου. Βέβαια, να πω ότι εγώ με το χαρτί φετίχ δεν έχω -σχεδόν εξίσου είμαι αναγκασμένος να εκτιμώ και τα σκαναρισμένα ή τις επανεκδόσεις. Μ’ αρέσουν οι πρώτες εκδόσεις που έχω κρατήσει από τον παππού μου, αλλά δεν είμαι συλλέκτης. Πέρα λοιπόν από λιγοστά αγαπημένα κειμήλια, για τα υπόλοιπα βολεύομαι μια χαρά και με ηλεβιβλία ή με σύγχρονες επανεκδόσεις.

Το Φραγκέλιο το είχα σκαναρισμένο από την Ανέμη, και μπορείτε να το βρείτε κι εσείς εκεί, όμως όχι ολόκληρο, μόνο τα τεύχη της πρώτης χρονιάς υπάρχουν ονλάιν, ενώ ο τόμος που μου χάρισε ο φίλος έχει όλα του τα τεύχη. Τι ήταν όμως το Φραγκέλιο;

Το Φραγκέλιο ήταν περιοδικό που το έβγαζε, αρχικά κάθε Σαββατόβραδο, ο ποιητής, ζωγράφος και ηθοποιός Νίκος Βέλμος (1890-1930). Ο Βέλμος ήταν, ας πούμε, χριστιανοκομμουνιστής και στο περιοδικό του υμνούσε τους ταπεινούς και τους καταφρονεμένους και έκανε αμείλικτη επίθεση στους πλούσιους και στο κράτος τους, στους πολιτικούς και τους δεσποτάδες, στους κρατικοδίαιτους διανοούμενους. Μια μόνιμη στήλη του περιοδικού ήταν το “Βιβλίο των φτωχών”. Ο Βέλμος εγκωμίαζε τους “ασπούδαχτους” καλλιτέχνες και τους λογοτέχνες που πέθαναν φτωχοί ή παραγνωρισμένοι και έβριζε τους ακαδημαϊκούς και τους πολυθεσίτες. Τακτικοί συνεργάτες του περιοδικού ήταν ο αλητογράφος Κύπριος ποιητής Τεύκρος Ανθίας, ο Αναστ. Δρίβας, ο Στρατής Δούκας.

Το πρώτο φύλλο του περιοδικού βγήκε ανήμερα Χριστούγεννα του 1926. Έβγαινε κάθε βδομάδα σε οχτώ σελίδες, από το σπίτι του Βέλμου στην οδό Ναυάρχου Νικοδήμου 21 στην Πλάκα. Αφού έκλεισε τον πρώτο χρόνο, μετατράπηκε σε μηνιαίο, με περισσότερες σελίδες, αλλά η συχνότητά του άρχισε να αραιώνει (διπλά και τριπλά τεύχη). Έκλεισε στις αρχές του 1929. Ο Βέλμος άλλωστε πέθανε νέος το 1930.

Ο τίτλος πρέπει να είναι αναφορά στο φραγγέλιο του ευαγγελίου, με το οποίο ο Χριστός έδιωξε τους εμπόρους από τον ναό. Χωρίς να είμαι βέβαιος, υποθέτω ότι επίτηδες διάλεξε τον ανορθόγραφο τίτλο ΦραΓΚέλιο (αντί για το σωστό “φραγγέλιο”) για να είναι ακόμα πιο τσουχτερές οι καμτσικιές του. Το Φραγκέλιο έβγαζε και έκτακτα τεύχη, “Φύλλα τέχνης” που τα έλεγε, με χαρακτήρα αφιερωμάτων. Μερικά από αυτά τα περιέχει ο τόμος που μου χάρισαν, ίσως και όλα -δεν πρόλαβα να ελέγξω.

Ο Βέλμος ήταν ηθοποιός, λογοτέχνης και ζωγράφος, κι έτσι το εικονοστάσι των φτωχών αγίων του χωράει μορφές κι από τις τρεις αυτές τέχνες, αλλά και ταβερνιάρηδες, ζητιάνους, τον Μπετόβεν, την πόρνη που έπεσε από την Ακρόπολη “που της βρήκανε στο τσαντάκι δύο δραχμές. Είταν οι ίδιες μέρες που δολοφονήσανε οι λησταί τον αθώο Γιαγκούλα και που ο αρχιλήσταρχος ο Πάγκαλος απαγχόνησε τους ομοίους του”. (Ο ληστής Φώτης Γιαγκούλας σκοτώθηκε σε συμπλοκή με χωροφύλακες, στον Όλυμπο, τον Σεπτέμβρη του 1925, ενώ για την επίσημο αγχόνη του Παγκάλου γράψαμε πρόσφατα).

Σε ένα τεύχος του 1928 γράφει: “Ι. Τσαρούχη, μαθητήν δεκαεπταετή της α’ τάξεως του Μετσοβείου Πολυτεχνείου: Σας συνιστώμεν νεαρώτατε καλλιτέχνα να αποχωρήσετε αυθωρεί και παραχρήμα απ’ το Πολυτεχνείο. Μα στο θεό σου, από 
φ
δασκάλους πούπρεπε νάναι μαθητάδες σου, τι περιμένεις να μάθεις;”

Το φύλλο της 25ης Μαρτίου 1927 προβάλλει τρεις δικές του ηρωικές μορφές: τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, τον παραγνωρισμένο, τουλάχιστον τότε, ζωγράφο Πολυχρόνη Λεμπέση (1848-1913), και έναν “ήρωα του 1921″, τον Τάκη Φίτσο. Αντιγράφω το εγκώμιο, διατηρώντας την ορθογραφία (πλην μονοτονικού):

Ήρωες του 1921: Τάκης Φίτσος. Αν το 1821 έχει να μας παρουσιάσει πολλούς ήρωες, το 1921 έχει να μας επιδείξει ένα μόνο: τον Τάκη Φίτσο. Είναι απ’ τη χώρα τυου Αθανάσιου Διάκου, δηλαδή απ’ τη χώρα των έξυπνων κι αισθηματικών, γι’ αφτό επαναστατημένων ανθρώπων, που σίγουρα μια μέρα δε θα διευθύνουνε μονάχα την Ελλάδα, μα κι άλλους τόπους. Τ’ Άγιο σώμα του Χριστού -κ’ οι Εβραίοι φύσει βαστάνε το σωματικό πόνο- δυο μέρες πόνεσε. Το καλομαθημένο κορμάκι του Φίτσου πονεί έξη χρόνια τώρα κάθε μέρα’ άσε τώρα η ευαίσθητη ψυχή του το τι τραβάει και γιατί; γιατί πίστεψε σε μια ιδέα. Στην ιδέα της αποκατάστασης των αδικημένων. Δεν είναι καλά καλά 25 χρονών. Φοιτητής από δεκαοχτώ χρονών το 1921, επαναστάτησε σ’ όλα, στο πανεπιστήμιο, στη σημερινή κοινωνική μιζέρια’ και πιο πολύ στο πλούσιο σπίτι του. Κι όλ’ αφτά δεν τάκανε για να δοξαστεί, μα γιατί πόνεσε τον πόνο του αδικημένου ανθρώπου, και γενικά των ανθρώπων’ γι’ αφτό τ’ αρέσει κ’ η αφάνεια, γι’ αφτό και ποτέ δε μιλάει για τη φτώχια του και για τους μεγάλους καϋμούς του. Όποιος διάβασε τον Επαναστάτη του Αντρέιεφ (έκδοση Παρασκηνίων), σίγουρα θα πει πως είταν φίλος του συγγραφέα. Πως κείνονε είχε υπόψει του ο σπουδαίος Ρώσσος επαναστάτης για να γράψει το διήγημά του. Ξέρουμε πως ο έξοχος αυτός πατριώτης του Διάκου θα πικραθεί διαβάζοντας τις αχρωμάτιστες αφτές γραμμές που του γράφουμε, μα όταν στοχαστεί την αποστολή μας, ξέρουμε πάλι πως θα μας συχωρέσει. Πονεμένε κι αληθινέ ευεργέτη της Νέας Ελλάδας, που την κάνεις περήφανη με τους αγώνες σου, συμπάθησέ μας που μιλάμε σήμερα για σένα.

Προφητικό εγκώμιο, μια και ο Τάκης Φίτσος, κοντοχωριανός και φίλος του Θανάση Κλάρα-Άρη Βελουχιώτη, του Βάρναλη και του Ανθία, εξορίστηκε μετά στην Ακροναυπλία και εκτελέστηκε τον Απρίλη του 1949 (περισσότερα για τον Φίτσο εδώ, μαζί και με ένα σκίτσο του Βέλμου από το Φραγκέλιο).

Πολλά ακόμα θα μπορούσα να γράψω -αλλά μπορείτε να βρείτε ονλάιν τον πρώτο τόμο του περιοδικού και να τον περιεργαστείτε -όπως γράφει κάπου ο Βέλμος, “έργα φυσικά κι έργα τέχνης βλέπει κανένας δίχως να το θέλει φτάνει νάχει μάτια”.

 http://sarantakos.wordpress.com

Απο: Fokida. net