Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΜΕΣΟΣΠΟΡΙΤΙΣΣΑ ΣΤΗΝ ΕΛΑΤΕΙΑ

Παναγιώτης Δημάκης

Η σημαντικότερη γιορτή στήν Ελάτεια, όπως και σ’ ολόκληρη τήν κοιλάδα τού μέσου ρού τού Κηφισού, ήταν μέχρι τα χρόνια τού Μεσοπολέμου, τής Παναγίας* ΜεσοΣπορίτισσας, τών Εισοδίων τής Θεοτόκου δηλαδή, τήν 21η Νοεμβρίου. ....

Αυτό ήταν φυσικό, αφού τα σιτοφόρα Ελατικά πεδία, πολυμνημόνευτα από τούς αρχαίους ακόμη συγγραφείς, έδιδαν πλούσια σοδειά, σε δημητριακά και τα πρανή του Καλλιδρόμου, τα εξαιρετικής ποιότητος όσπρια. 

Η αρχαία λατρεία, τής σποράς τού Φθινοπώρου και τα συναφή, μ' αυτήν δρώμενα, έγιναν αποδεκτά, σε πολλά σημεία από τον Χριστιανισμό, όπως στήν αναγεννητική λειτουργία τών σπόρων, πού και σήμερα, την ημέρα αυτή και όχι μόνο, προσφέρονται στους ναούς και στα εξωκκλήσια, σύμφωνα με τις παραδόσεις και τούς κανόνες τής Ορθοδοξίας. Πλέον όμως αυτών, στήν Ελάτεια, ένα κοινωνικό δρώμενο, κατά τήν ημέρα αυτή “ Τα Φιλέματα της Νύφης ”, είναι εξόχως πρωτότυπο και αξιομνημόνευτο.

 Συγκεκριμένα, τα νιόπαντρα ζευγάρια, πού είχαν τελέσει τούς γάμους των,τήν προηγούμενη χρονιά και κυρίως τα κορίτσια, πού είχαν παντρευτεί “ στα ξένα ” όπως έλεγαν, δηλαδή στα γειτονικά, χωριά και κωμοπόλεις ή και μακρύτερα ακόμη, κατέφθαναν καταστόλιστα, πάνω σε κάρα και αλογομούλαρα, με τους άνδρες των, τέκνα και συγγενείς και κατέλυαν, στο σπίτι τών γονέων τής νύφης. 

Το πρωί, με τήν πρώτη καμπάνα, με τις λαμπρές τοπικές φορεσιές οι γυναικες και τα γαμπριάτικα οι ανδρες, επήγαιναν στήν εκκλησία, όπου τούς εδίδετο τιμητική θέσις, στο κέντρο τού ναού τού Αγ.Δημητρίου και δεν έστελναν τις νύφες, στον γυναικωνίτη, όπως εσυνηθίζετο τότε. 

Μετά την Λειτουργία,τα καμαρωτά ζευγάρια, εδέχοντο τα Φιλέματα, τα καλωσορίσματα και τις ευχές, όλης της κοινότητος.
Το απόγευμα έπιαναν τον χορό,ένα θέαμα γραφικότατο, με τούς λεβέντες, φουστανελλοφόρους γαμπρούς και τις νύφες, με τα λεγόμενα “ χωριάτικα ”, φουστάνια αργαλειού, ποδιά κεντημένη με το τοπικό μοτίβο, αρμαθιές φλουριά και τον κεφαλόδεσμο με τις “ μπιμπίλες ” και τα διακοσμητικά διάτρητα χρυσά και αργυρά νομίσματα, να τρεμοπαίζουν. 

Το χορό παρακολουθούσε, όλη η τοπική κοινότητα και οι συγγενείς και φίλοι, τών νεονύμφων, που οταν έσυραν τον χορό, προσηκώνονταν και έρριπταν κέρματα και χαρτονομίσματα στους αυτοσχέδιους οργανοπαίκτες. 

Από τα άκρα, το σιωπηλό σύνταγμα, τών ηλικιωμένων γυναικών πού παρακολουθούσε, έκανε « χάζι » όπως ελέγετο, με τα δρώμενα, αποτυπώνοντας και συλλέγοντας κάθε στιγμή, πού θα ήταν χρήσιμή, στις μακρές συζητήσεις, στις “ ρούγες, ” στα διαλείμματα τής σκληρής των, ζωής. Δυστυχώς, το ωραίο αυτό έθιμο – δρώμενο, εν πολλοίς ασυνήθιστο, εξέλιπεν σήμερα, λόγω τής αλλαγής τών κοινωνικών προτύπων, τής διαταραχής τής κοινωνικής διαστρωματώσης και πλήθους άλλων παραγόντων.
Η αναζήτηση τού χαμένου καιρού, μέσα από τήν καταγραφή λεπτομερειών και παρενθετικών δρωμένων, τής κοινωνικής ζωής τής μικρής πατρίδας, μέσα στη μεγάλη πατρίδα, αποβαίνει εξόχως διδακτική και θεωρείται απαραίτητος η διάσωσις των. 

Γιατί πέρα από το λαογραφικό μέρος πού έχει την αξία του, μπορεί να δει τη δράση και τα συνεκτικά δεσμά, μίας μικρής κοινωνίας και πώς ασκούσε, μέσω αυτής, τήν οριζόντια, τήν ομογενοποίηση τών ατόμων τής μικροκοινωνίας όπου η αδιατάρακτη πίστη, στα αποδεκτά κοινωνικά πρότυπα, τής οικογένειας, πού σφυρηλάτησαν χιλιετίες δημοσίου βίου, μπορεί να μεταβάλει, τον εφιάλτη σε όνειρο, αποτάσσοντας βέβαια, τα όσα διαιρετικά και ξένα, στο κύτταρο τής κοινωνικής ομάδος, τήν οικογένεια, έχουν επικρατήσει και αλλοιώσει τις δομές της.
Συμπερασματικά, στήν γιορτή τής Μεσοσπορίτισσας, συν τοις άλλοις με το μοναδικό δρώμενο, Το Φίλεμα τής Νύφης, η τοπική κοινωνική ομάδα, επέκτεινε το προστατευτικό της δίκτυο και πέραν, τής χώρας τής Ελάτειας, με τήν δημιουργία, παράλληλων μικρών συνδετικών κρίκων, ασφαλώς δε, η πανηγυρική υποδοχή αυτών, πού ήσαν στα « ξένα » σε τιμητική θέση στήν κοιτίδα, τής ομάδας, ισχυροποιούσε τούς δεσμούς, σε μια μάλιστα εποχή μετά τον Πόλεμο, τήν Κατοχή και τον Εμφύλιο, πού η πατρίδα γεμάτη πληγές, είχε απόλυτη ανάγκη να συσπειρώσει και να έχει συνέργειες, σε οριζόντια γραμμή, πού θα συγκρατούσαν τις διαφορές, στα φυσικά τους όρια.

* Η λατρεία τής Παναγιάς, στήν Χώρα τής Ελατείας, ώς Μεγάλης Παναγίας, Παναγίας Τρισμαρτυρης, αλλά και το πλήθος τών ονομάτων- παραγώγων, Παναγιώτηδων, Παναγιούλες, Πάνος και Πανάγω κ.λ.π. σημ., νεοελληνικών ονομάτων, καθαρά Ορθοδόξων, δείχνει τήν ιδιαίτερη σχέση της και θέση, στο θρησκευτικό συνειδός, τού αγροτοποιμενικού πληθυσμού τής περιοχής, διατηρώντας με τήν καθαρή γλώσσα, και τήν ευθεία τών αρχαιοτάτων Ελληνικών παραδόσεων, όπου οι γλωσσικές και άλλες επιμολύνσεις, επιδρομέων και άλλων κατακτητών, έχουν εν πολλοίς απορροφηθεί.

Σημ. Το όνομα Παναγιώτης- Τάκης και Παναγιώτα ήταν και είναι δημοφιλές στους Σαρακατσάνους.