O ΤΡΥΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΑΤΕΙΑ

Παναγιώτης Δημάκης

Στα δικά μας χρόνια, η εποχή του τρύγου, έκλεινε τις συγκομιδές του καλοκαιριού, με την προετοιμασία των βαρελιών, να δεχτούν, καθαρισμένα, από τα παληά ιζήματα, τον πολύτιμο χυμό, του σταφυλιού, ευλογημένο, από την Ιερή παράδοση, παρηγοριά και απόλαυση του ξωμάχου, στο λιγοστό χρόνο που του έμενε, από την σκληρή, δουλειά στα χωράφια. .....

Αγρότες και μη, διαχρονικά, διατηρούσαν για το σπιτικό τους και ένα αμπελάκι, παλαιότερα στα Παλιάμπελα, αργότερα δυτικά του Δραχμανίου μέχρι που η φυλλοξήρα τα τελείωσε. 

Στους αμπελώνες αυτούς πρόσθεταν, πάντα για οικιακή χρήση, ελιές, συκιές, αμυγδαλιές, ροδιές, υπολείμματα των οποίων, υπάρχουν ακόμη διάσπαρτα. 

Οι αμπελώνες στην Ελάτεια, δεν ήσαν μονοποικιλιακοί, αλλά περιελάμβαναν διαφορετικά είδη σταφυλιών, άλλα για κρασί, μαυρούδια, σταματιανά, ροδίτες και άλλα για επιτραπέζια, μοσχάτα, γρυπέϊκα, κολοκυθάτα κλπ. Σχεδόν σε κάθε σπιτικό, μαζί με το φούρνο και ένα πατητήρι, συμπλήρωνε το οικοτεχνικό αρχαίο οπλοστάσιο, για τα απαραίτητα του νοικοκυριού, που σήμερα είναι είδος προς εξαφάνιση. Μια γιορτή ήταν, ο τρύγος, το κουβάλημα στο πατητήρι, καλά στρωμένο με σπαρτα για αποστράγγιση, ζεματισμένο μ ένα μίγμα από μυρτιές και χλωρά κουκουνάρια, το καζάνι για το μούστο και τις μουσταλευριές και το ρετσίνι για φωτισμό, αφού το πάτημα γινόταν βράδυ, για τις σφήκες που έσπευδαν, για το μερίδιο τους.

Οι πατητάδες, συνήθως ήταν δύο νέοι ακμαίοι που με χορευτικές κινήσεις, κατά μόνας, αλλά και κρατώντας από τον ώμο, ο ένας τον άλλον, χοροπηδούσαν μέσα σε μία βακχική ατμόσφαιρα, που ενέτεινε η γλυκειά μεθυστική, αναδυόμενη εκπνοή του μούστου, ενώ οι σκιές των μετεχόντων, στην τελετουργία του πατήματος, εντυπωσίαζε τους παρευρισκόμενους όπως και η ρυθμική κίνηση των πατητάδων, που δημιουργούσαν, ένα σκηνικό παράστασης μυστηριακής τελετής, συμμετοχής ορατών αλλά και αοράτων δυνάμεων, που πάντα η λαϊκή φαντασία έβλεπε, στην μετατροπή του γλεύκους, σε οίνο, στα αρχαία χρόνια.

Η ίδια εικόνα δεν ήταν πολύ διαφορετική, όπως βλέπουμε, στην αγγειογραφία του σπουδαίου Αθηναίου Αμάσιδος (540π.Χ). 

Ο προικισμένος αυτός, καλλιτέχνης κεραμεύς, είναι ο δημιουργός, του περιφήμου μελανόμορφου αμφορέα*, όπου παρέστησε την σκηνή του πατήματος και του τρύγου, από ομάδα κερκοφόρων ευθύμων Σιληνών, που καταγίνονται με την διαδικασία, ο ένας με μακρά κυρτή ράβδο, κάτω από την κληματαριά**να σύρει και να κόβει τα σταφύλια, ο άλλος πιο μυώδης να τα πατά, μέσα σε τρυγοκόφινο, τοποθετημένο πάνω σε ξύλινη σκάφη, ληνό, ενώ ακριβώς κάτω διακρίνεται το υπολήνιον, που συγκέντρωνε το γλεύκος, στραγγισμένο μέσα από το πλέγμα του κοφίνου και επί του εδάφους, διάφορα σκεύη, για την διαφορετική χρήση του μούστου (μουστόπιτες κλπ). 

Ο διπλός καλαμένιος αυλός, βοηθούσε, στην περιρρέουσα εορταστική ατμόσφαιρα, δίνοντας κίνηση και ρυθμό. Ο καλλιτέχνης, στο άνω μέρος, έχει ζωγραφίσει μία ζώνη, όπου χορεύτριες και Σιληνοί, μετέχουν σε τελετουργικό χορό, μπροστά σε καθιστή, ένθρονη θεότητα, προσδιορίζοντας και τον ευχαριστιακό χαρακτήρα, με ενάργεια και ακρίβεια, από τον εξαίρετο πρώιμο καλλιτέχνη, που έφτασε την τέχνη στα όρια, με τον υπέροχο αυτόν αμφορέα, που ασφαλώς θα προοριζόταν για επιφανή άρχοντα, ή αρχηγό που θα τον χρησιμοποιούσε στα συμπόσια*** και τις συνακόλουθες ηδονές του βίου, που τόσο πολύ αγαπούσαν, οι πρόγονοί μας διαχρονικά. 

Καλά κρασιά και φέτος!!!

* G. Karo Journal of Greece Studies VOLXIX1899 σελ. 135-164

** Αναδενδράς. Ο Αναδενδρίτης οίνος, μάλιστα, εθεωρείτο εκλεκτός τότε. Σήμερα τα αναδενδρώδη κλήματα, αμπέλια αναρριχώμενα, σπανίζουν, υπάρχουν όμως ακόμη δείγματα στο πλατανόδασος των Αγ. Αποστόλων Ελατείας.

*** Σχετικά με τα τεκταινόμενα στα συμπόσια, την ίδια περίπου εποχή, μπορούν οι ενδιαφερόμενοι να θαυμάσουν μια κύλικα του ζωγράφου τον Πίθου, στην Αρχαιολογική Συλλογή Ελατείας (Αρχ. Δελτ. 2007) δημοσιευμένη και σχολιασμένη, από τον Γάλλο καθηγητή D. Rousset, στα γαλλικά με ωραία χαραγμένη επιγραφή «Παις καλος…» στην αρχαϊκή Φωκική διάλεκτο και αλφάβητο, που επικυρώνει με σαφήνεια και την κοινωνική διαστρωμάτωση και τα υπάρχοντα, αρχοντικά γένη στην Ελάτεια, τα οποία απολάμβαναν τα συμπόσια και τις ηδονές του βίου, μερικές φορές αντίθετα με την τρέχουσα ηθική, όθεν η λεπτομερέστερη περιγραφή, είναι "ακατάλληλος".