Λιβαδειά: Της Λήθης και της Μνημοσύνης

Κείμενο: Ολγα Χαραμή
Φωτογραφίες: Ηρακλής Μήλας

Στο κέντρο της Βοιωτίας κουμάντο κάνουν οι γυναίκες. Οι μούσες σε υποδέχονται στο βουνό τους και η νύμφη Ερκυνα στην πόλη της. Στον Ελικώνα δηλαδή και στη Λιβαδειά, την πόλη που ξέρεις τόσο καλά, μα ούτε... πώς γράφεται δεν ξέρεις!.....

Πέτρινα γεφύρια από την εποχή της Τουρκοκρατίας στεφανώνουν το διάσημο ποτάμι της Λιβαδειάς

Εχεις περάσει πολλές φορές ξυστά. Είτε στον Παρνασσό πας, είτε στη Φωκίδα πας, είτε στα ορεινά της Φθιώτιδας, στη Λιβαδειά «πληρώνεις διόδια». Στην καλύτερη περίπτωση έχεις σταματήσει για τα διάσημα καλαμάκια. Κι αν έλεγες σε κανέναν «πάμε εκδρομή στη Λιβαδειά;» ούτε «πλάκα μου κάνεις;» δεν θα σου 'λεγε. Δεδομένη θα τη θεωρούσε. Την πλάκα.

Πάνω-κάτω το ίδιο συμβαίνει και με τον Ελικώνα. Το βουνό που κρατάει κόντρα στην πλάτη της. Κι αν έλεγες σε κανέναν «πάμε βόλτα στον Ελικώνα;», θα σου 'λεγε «είσαι τρελός; Στον Παρνασσό θα πάμε!». Αυτός του κλέβει και τη λάμψη και τους επισκέπτες και όλα.

Η Αγία Σοφία στο λόφο του κάστρου

Έχεις ακούσει όμως ποτέ για την Ερκυνα; Το θηλυκό ποτάμι που διασχίζει (και στολίζει) την πόλη; Ηξερες ότι εκεί μέσα βρισκόταν ένα από τα πιο μυστηριώδη μαντεία της αρχαιότητας; Οτι το κάστρο της είναι ένα από τα ελάχιστα απομεινάρια της καταλανικής κυριαρχίας στην Ελλάδα; Εχεις υποψιαστεί ότι στον Ελικώνα βρισκόταν ένα φημισμένο ιερό των Μουσών; Οτι οι παραλίες στα πόδια του δεν είναι απλώς δημοφιλείς, αλλά «στέκια» ακόμη και για τους Αθηναίους; Κι ότι τα μονοπάτια και οι δύσβατοι χωματόδρομοι στις ράχες του είναι ικανά να σε «μεταφέρουν» πολύ μακρύτερα απ' ό,τι στην πραγματικότητα είσαι;

Λιγότερο δημοφιλή κι ίσως γι' αυτό πιο «προσιτά», η πρωτεύουσα της Βοιωτίας και το βουνό των Μουσών δεν είναι απλώς αυτό που λέμε συμπαθητικά, είναι ιδιαίτερα. Και επιφυλάσσουν εκπλήξεις που θα σε κάνουν να τρίβεις τα μάτια σου. Η φράση «δεν είναι αυτό που νομίζεις» δεν θα μπορούσε να τους ταιριάζει καλύτερα!

Στης Κρύας τα νερά

«Πώς γράφεται η Λιβαδειά;» - με αυτή την απορία έφτασες, μα τώρα κοιτάς γύρω σου με ανοιχτό το στόμα. Νερά τρέχουν από παντού, άλλοτε ήρεμα, άλλοτε ορμητικά. Τεράστια πλατάνια ορθώνονται από πάνω σου και οι κορμοί τους καταπράσινοι, λες κι είναι βαμμένοι, φτιάχνουν αλλόκοτα πλέγματα. Πέτρινα γεφύρια από την εποχή της Τουρκοκρατίας, δυο συγκροτήματα νερόμυλου - νεροτριβής αναστηλωμένα. Κάποτε υπήρχαν πολύ περισσότερα.

Ένας από τους νερόμυλους της Κρύας

Κάποτε λειτουργούσαν δύο κλωστήρια, ένα εκκοκκιστήριο βάμβακος και άλλα εργοστάσια μακρύτερα. Γι' αυτό και τα νεοκλασικά, που φτιάχνουν ωραίες γειτονιές χαμηλότερα. Πηγή πλούτου το νερό του ποταμού, πάντα. Ερκυνα τον λένε και είναι το ένα από τα δύο θηλυκά ποτάμια της Ελλάδας (μαζί με τη Νέδα). Νύμφη ήταν κι ετούτη. Φίλη της Περσεφόνης. Επαιζαν τα κορίτσια αμέριμνα με μια χήνα, όταν αυτή κρύφτηκε μέσα σε μια σπηλιά. Μετακίνησαν έναν βράχο για να τη βρουν και τσουπ ανέβλυσε νερό.

Τότε βέβαια η Λιβαδειά δεν ήταν καν... ιδέα. Εγινε στα ομηρικά χρόνια, όταν ιδρύθηκε εδώ η πόλη Μίδεια που λίγο αργότερα μετονομάστηκε Λεβάδεια. Ολα αυτά στη δεξιά όχθη της Ερκυνας, γιατί στην αριστερή στήθηκε το θρυλικό μαντείο του Τροφωνίου, δίπλα στις πηγές της Λήθης και της Μνημοσύνης. «Προθάλαμος» των Δελφών, ετούτο το μαντείο είναι πέρα για πέρα μυστηριώδες και δεν θυμίζει όσα έχεις ακούσει για τα άλλα μαντεία της αρχαιότητας.

Στις πηγές της Κρύας ξεχνάς ότι ήξερες μέχρι τώρα για τη Λιβαδειά!

Κι αν η προετοιμασία των χρηστηριαζόμενων ήταν πάνω-κάτω η ίδια, δεν ήταν ούτε ο χώρος που εδώ ήταν σπηλαιώδης ούτε και ο τρόπος χρησμοδότησης. Στο ηρωομαντείο του Τροφωνίου ο χρησμός δινόταν απευθείας από τον «ήρωα» στον ενδιαφερόμενο, ήταν δηλαδή αυτόφωνο! Πριν από όλα αυτά ο χρηστηριαζόμενος έπινε νερό από τις δύο πηγές: εκείνη της Λήθης εξασφάλιζε πως θα ξεχάσει ό,τι «κουβαλούσε» και εκείνη της Μνημοσύνης ότι θα θυμάται όσα θα δει και θα ακούσει μέσα στο μαντείο. Κι όταν λέμε μέσα στο μαντείο, μιλάμε για μια υπόγεια αίθουσα, ο «δρόμος» προς την οποία μοιάζει κάτι παραπάνω από τρομακτικός.

Κατέβαινε, λέει, στον λάκκο του Αγαμήδη και ξαπλωμένος ανάσκελα προωθούνταν μέσα από μια τρύπα στην υπόγεια θεοσκότεινη αίθουσα. Κρατώντας και μελόπιτες για να καλοπιάσει τα φίδια. Εκεί έμενε για ώρες ή και μέρες, βλέποντας φοβερά οράματα, έως ότου ο «ήρωας» απαντούσε σε αυτά που... σκεφτόταν, καθώς η λαλιά του, λένε, χανόταν! Και το γέλιο φυσικά, για ένα χρονικό διάστημα. Ε, ύστερα από όλα αυτά εσύ τι θα πάθαινες;

Πού να ήταν το μαντείο; Οπως όλα δείχνουν, ήταν κάτω από τον σημερινό ναό της Αγίας Σοφίας και τον υπόγειο ναό της Αγίας Βαρβάρας. Στην κορυφή του λόφου. Εκεί είναι και το κάστρο. Αυτό που υπήρχε από την αρχαιότητα, αλλά έτσι ωραίο όπως το βλέπεις σήμερα το έφτιαξαν οι Καταλανοί. Είναι δε από τους ελάχιστους μάρτυρες παρουσίας της περιβόητης Καταλανικής Εταιρείας των Αλμογάβαρων και της «καταλανικής εκδίκησης» που ακολούθησε την... ατιμία των Βυζαντινών.

Το ιερό άλσος ήταν το φαράγγι που περπατάς σήμερα μη πιστεύοντας στα μάτια σου. Κατά μήκος του υπήρχαν ιερά αφιερωμένα σε θεούς. Μόνο οι κόγχες στα βράχια όπου τοποθετούνταν αναθήματα έχουν μείνει και το άγαλμα της Ερκυνας μέσα στα νερά. Αντίθετα υπάρχουν πίστες αναρρίχησης, ένα θέατρο όπου γίνονται οι εκδηλώσεις Τροφώνια και στην κορυφή 600 σκαλοπατιών το εκκλησάκι της Αγίας Ιερουσαλήμ, όπου αναβλύζει αγίασμα.

Δεν ξέρουμε αν έχει τα ίδια αποτελέσματα με τις πηγές της αρχαίας λατρείας, είναι βέβαιο όμως πως με τέτοιο ανέβασμα ξεχνάς σίγουρα ό,τι σε απασχολεί, αλλά θυμάσαι για καιρό όσα είδες εκεί κάτω, στην Κρύα! Εκεί θα γυρίσεις, με άλλη απορία τώρα: «Ποια η σχέση των Λιβαδέων με την προβατίνα;».

Το βουνό των Μουσών

Ψηλές κορφές, δάση, οροπέδια, κοιλάδες. Και θέα... βουνά και θάλασσα. Χελμό, Παρνασσό, Κορινθιακό, Αλκυονίδες Νήσους. Από όλα έχει ο Ελικώνας. Και μούσες έχει. Γιατί βουνό χωρίς μύθους γίνεται;

Με ομίχλη ή λιακάδα η Αρβανίτσα είναι για εκδρομή!

Μπορεί η ανάσα να μη σου κόβεται όπως αλλού, μα εδώ το νιώθεις, εξερευνάς αβίαστα. Απλώς οδηγείς και κοιτάς με θαυμασμό, μόνο και μόνο για τη χαρά της διαδρομής. Συναντάς ορεινά χωριά και ψησταριές. Παραλίες και ουζερί. Και κρασί παντού. Και καλό, έτσι;

Ανηφορίζοντας από τη Λιβαδειά προς Ανάληψη, οι κάμποι σταδιακά χάνονται και μέχρι το Ζερίκι ή Ελικώνα ούτε που τους θυμάσαι πια. Ενα οροπέδιο θαύμα, με μια λιμνούλα τον χειμώνα και ζώα που βόσκουν αμέριμνα. Μεγάλη Λούτσα, Κορομηλιά, Πετροκορφή, Ξεροβούνι φτιάχνουν κλοιό γύρω του και το χωριό, μια χούφτα πέτρινα εξοχικά σπίτια και ταβερνάκια, είναι έρημο καθημερινιάτικα.

Ο αρχαίος χώρος της Αλυκής

Οχι και το Κυριάκι, ψηλότερα, το κεφαλοχώρι και αρβανιτοχώρι. Απαγκιάζει στο γούπατο και κρατά τον χειμώνα πάνω από 2.000 ανθρώπους. Και τουρίστες όμως, καθώς έχει δωμάτια και ξενώνες. Εδώ βρισκόταν λέει η αρχαία πόλη Φλυγόνιο. Τα σπαράγματα στο Παλιόκαστρο το αποδεικνύουν. Από εκεί βλέπεις και όλο το χωριό. Δεν έχει καμία ιδιαίτερη γραφικότητα, αλλά έχει άλλοθι. Κατακάηκε στο παρελθόν. Μία οι Ιταλοί, δύο οι Γερμανοί.

Δυτικά ο δρόμος πάει στον Οσιο Λουκά. Εσύ στρέφεσαι ανατολικά. Εως την Αρβανίτσα, 6 τα χιλιόμετρα και πνιγμένα στα έλατα. Ωραία η τοποθεσία, με χώρο αναψυχής και θέα στην ψηλότερη κορυφή, την Παλιοβούνα στα 1.747μ. Υψόμετρο. Αν δεν την έχει πάρει αγκαλιά η ομίχλη. Φεύγει κι ένας χωματόδρομος από εδώ προς τα παράλια που αν έχεις κατάλληλο όχημα, θα καταευχαριστηθείς.

Θέα στον Κορινθιακό και την παραλία Σαράντη από τον Ελικώνα

Επόμενη άφιξη η Αγία Αννα, η Κούκουρα των ντόπιων. Μεγάλη και τούτη και συμπαθέστατη, είναι επίσης βάση για εκδρομές στο βουνό. Ο δρόμος βόρεια κατηφορίζει πάλι προς Κωπαΐδα. Τα χωριά ως εκεί (Αγία Τριάδα, Κορώνεια, Αλαλκομενές) περιβάλλονται από πάμπολλες αρχαιολογικές θέσεις. Κάπου εκεί βρισκόταν άλλωστε η φημισμένη αρχαία Κορώνεια.

Τον νότιο δρόμο ακολουθείς κι έπειτα από μια ωραία διαδρομή 14 χλμ. φτάνεις στη Θίσβη. Είναι πανέμορφη! Ειδικά αν τη συγκρίνεις με τα υπόλοιπα χωριά. Τι παλιά, χαμηλά σπίτια, τι ωραία πλατεία, και επιτέλους ορατά αρχαία κατάλοιπα. Σημαντική πόλη πάντοτε, και την κλασική περίοδο και τη βυζαντινή, με τους δύο πύργους αντίστοιχων εποχών να το μαρτυρούν.

Αν συνεχίσεις δυτικά, περνάς από τον Πρόδρομο και την καμάρα του παλιού αναστηλωμένου νερόμυλου και πας προς τη δημοφιλή παραλία του Σαράντη, με τα ταβερνάκια του, τον μόλο του, τα καΐκια του... Στον δρόμο προς τα εκεί έχεις συναντήσει και τα νερά του Μόρνου, που μέσω μιας τσιμεντένιας φλέβας τροφοδοτούν την Υλίκη αλλά και τη διασταύρωση που μέσω μιας ωραίας χωμάτινης διαδρομής οδηγεί στο μοναστήρι του Οσίου Σεραφείμ (ή Δομβούς) κι έπειτα στην παραλία της Ζάλτσας. Αγαπημένος των Αρβανιτών ο Οσιος Σεραφείμ, του 16ου αιώνα η μονή, λημέρι του Καραϊσκάκη, άβατο για τις γυναίκες και πραγματικό ησυχαστήριο.

Επόμενος σταθμός Δαύλεια. Διάρκεια διαδρομής: 10 λεπτά!

Πίσω στη Θίσβη μπορείς να κατέβεις στην παραλία του Αγίου Ιωάννη, να πας στη Δόμβραινα που διατηρεί τον πύργο-ταμπούρι του Καραϊσκάκη, στο μοναστήρι της Μακαριώτισσας του 12ου αιώνα που λένε πως αξίζει την επίσκεψη μόνο και μόνο για τον ηγούμενό της, στην παραλία του Αγίου Νικολάου και ακόμα καλύτερα στη δημοφιλή Αλυκή, σε ένα απίθανο τοπίο, με την αλυκή, τα ουζερί της και τα εντυπωσιακά απομεινάρια της αρχαίας πόλης Τίφα ή Σίφαι.

Από εκεί ανεβαίνεις στην Ξηρονομή και μέσω Θεσπιών, ή όχι, φτάνεις στην Ασκρη, γενέτειρα του Ησίοδου, φημισμένη για το κρασί της και για τις μούσες! Ακολουθείς πινακίδες και οδηγίες των ντόπιων και βγαίνεις επιτέλους στην Κοιλάδα των Μουσών. Εδώ λοιπόν λατρεύονταν οι περίφημες 9 κόρες του Δία και της Μνημοσύνης;

Βάτα, πέτρες και αμπέλια παντού. Ενας φράγκικος πύργος αγναντεύει από ψηλά και κάπου κρύβεται το αρχαίο θέατρο, τα λείψανα του βωμού κι άλλα σπαράγματα του αρχαίου ιερού. Ανοιξε η γη και τα κατάπιε; Ησυχία απόλυτη. Οι μούσες φαίνεται το 'σκασαν για αλλού. Ή δεν ήταν ποτέ εδώ; Πάρ' το πίσω γρήγορα! Οι μύθοι δεν αμφισβητούνται!

thetravelbook.gr