ΤΑ ΤΑΧΥΔΡΟΜΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΔΡΑΧΜΑΝΙΟΝ - Η ΕΛΑΤΕΙΑ ΣΤΗΝ TABULA PEUTINGERIANA

Γράφει ο Παν. Γεωρ. Δημάκης, Υπεύθυνος Ιστορικού Αρχείου Δήμου Αμφικλείας Ελατείας

H διοικητική διαίρεσις του Ελληνικού κράτους και η δημιουργία νομών, επαρχιών και δήμων, από την βαυαρική αντιβασιλεία το 1835 (ΒΔ 8ης (20) Απρ 1835) καθόρισε ως πρωτεύουσα του Δήμου Ελατείας, το Δραχμάνιον, (διεδέχθη) την Ελάτεια, όπου ιδιαίτερα επί αυτοκρατόρων Διοκλητιανού,* Αδριανού, .....

με φρυκτωρίες και την καθιέρωση των "αλλαγών" (cod Ιουστιν.Χ11.50) φαίνεται να είναι υβριδικός ταχυδρομικός κόμβος, που επί της τουρκοκρατίας, πέρασε στους μενζιληδες και ταταρους, τους γραμματοφόρους του Αγώνα του 1821,που ο διασημότερος ήταν ο Αθανάσιος Καρδαράς. Ο προφανής λόγος ήταν η γεωγραφική θέσις του Δραχμανίου κατά τον οδικό άξονα ΒΝ, επί της αρχαίας Βασιλικής Οδού, σταθμοί cursus publikus, Θερμοπυλών – Λεβαδείας - Θηβών αφενός, αλλά και στον άλλον οδικό άξονα, Ταλαντίου – Δραχμανίου –Γραβιάς - Σαλώνων,

παρά την κακή κατάσταση των δρόμων αυτών, λόγω της ελλείψεως συντηρήσεως, επί μακρόν από τους πολέμους, τις επιδρομές και τις φυσικές καταστροφές. Τους υπάρχοντες δρόμους, ήταν φυσικό, να χρησιμοποιήσουν και τα Ταχυδρομεία, με την ίδρυση, αρχικά οδικών σταθμών και ιπποστασίων, αργότερα Ταχυδρομικών Γραφείων, σε καθορισμένες απόστάσεις, όπου υπήρχαν στοιχειώδεις εγκαταστάσεις και ασφάλεια, για το μεταφερόμενο Ταχυδρομείο, που αρχικά ήταν υπό την ευθύνη των δημογερόντων, αργότερα των δημάρχων.

 Το Ταχυδρομείον, στα πρώτα ασταθή βήματα, ήταν ανύπαρκτο, για τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα και αφορούσε συνήθως κρατικές λειτουργίες, προκρίτους, εμπόρους, τραπεζίτες, γιατί ήταν δαπανηρό, δυσκίνητο και ανασφαλές. Διασωθείσα εγκύκλιος της Γενικής Διευθύνσεως των Ταχυδρομείων, φωτο, αποτυπώνει εγκύρως τα ιδρυμένα Ταχυδρομικά Γραφεία, κατά το έτος 1865. Παρατηρούμε ότι στον σημερινό νομό Φθιώτιδος, υπήρχαν Ταχυδρομικά Γραφεία, στην Λαμία, Αταλάντη, Υπατη, Στυλίδα, Νέα Μιζελα, Μωλο και Δραχμανιον. Βεβαίως, τα γραφεία αυτά δεν ιδρύθηκαν το 1865,αλλα αρκετά νωρίτερα, όπως και τα εν τη αλλοδαπή τότε, Βωλον, Άρτα, Θεσ/νικη κλπ και η δια ξηράς συγκοινωνία εκτελείτο δια 7 αμαξων,194 εφίππων και πεζών ταχυδρόμων και 14 φορτηγών ίππων, όπου δεν υπήρχαν συστημένα Ταχυδρομικά Γραφεία, από 223 δημοτικούς ταχυδρόμους, με δημοτική δαπάνη. Η διαδικασία επιδόσεως ταχυδρομείου, περιγράφεται αυτή την εποχή ως εξής, ο ταχυδρόμος ανέβαινε σ’ ένα πάγκο σε δημόσιο χώρο και καλούσε τον παραλήπτη, που έπρεπε να παραλάβει και να καταβάλει το "ποδοκόπι". Αν αυτός δεν παρουσιαζόταν, έβγαζε από το σελάχι, την ίσκα και την τσακμακόπετρα και το έκαιγε.

Αυτά αφορούν στα περίεργα και φαιδρά, στα πρώτα βήματα του θεσμού αυτού που βοήθησε αποτελεσματικά στην οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας. Θα παραθέσουμε κατωτέρω άτακτα χρονικά στοιχεία, που αφορούν το Δραχμάνιον και το Ταχυδρομείον, που απόκεινται στο Ιστορικό Αρχείο, μέχρι της τελικής συλλογής των στοιχείων, όπου πιθανώς, θα γίνει εν ευθέτω χρονω, αν μας δώσει ο Θεός καιρόν. (ΦΕΚ 55 έτος 1861 αντιμισθια ταχυδρομικών επιστατών σελ393 Δραχμανίου δραχμαί 50 Αταλάντης, Ύπατης δραχμαί 20. Προϋπολογισμός 1862 Δραχμάνιον μισθός επιστάτου 40 ενοίκιον 10 δραχμαί. ΦΕΚ 4, 16^ης Φεβρουαρίου 1848, σελ22. Δια Βασ. Διατάγματος, μετετέθη η έδρα της επιστασίας, Καινούριου εις Δραχμάνιον, ανατεθέντων των χρεών αυτής, εις τον δήμαρχον Ελατείας με την νενομισμένην απόλαυσην.)

* Εύρεσις ρωμαϊκού οδοδείκτη, μιλλιαρίου στην Ελάτεια, τα μιλλιάρια μετρούσαν τις αποστάσεις, ήσαν δε προστατευόμενες δημόσιες σημάνσεις κυρίων οδών. Η Ελάτεια αναφέρεται και σημειώνεται και στην Tabula Peutingeriana, ρωμαϊκό χαρτογράφημα ως σημαντικός και κύριος σταθμός.

Oρωμαϊκός αυτός υβριδικός χάρτης, σε περγαμηνή, είναι βασισμένος, στο ρωμαϊκό οδικό δίκτυο, και περιλαμβάνει συνδέσεις πόλεων και οικισμών, αποστάσεις και ενδείξεις σταθμών. Σε πολλά σημεία, υπάρχουν ασάφειες και παραμορφώσεις, ενώ πολλές αντιστοιχίσεις είναι λανθασμένες, ίσως λόγω των διαδοχικών αντιγράφων.

 Παρά ταύτα αποτελεί, πολύτιμο εργαλείο, για την κατανόηση των δομών της αυτοκρατορίας, που οι μεθοδικοί Ρωμαίοι δημιούργησαν, βασιζόμενοι βεβαίως στις αρχαιοελληνικές υποδομές.

Οι Ρωμαίοι, επέτυχαν με την Pax Romana,να ενώσουν χώρες και πόλεις, με σχετική ασφάλεια, με μετρητές αποστάσεων, οδοδείκτες-μιλλιάρια, καταγράφοντας πολλές πληροφορίες, για τις επικοινωνίες μεταξύ των πόλεων, χρήσιμες σήμερα για την μελέτη του πλέγματος οικονομικών και κοινωνικών δεσμών και δομών οι οποίες παρά την ρωμαϊκή επικυριαρχία, διατηρούσαν, μέσω κεκτημένων προνομίων, όπως η Ελάτεια, π.χ. ως civitas libera et immunis,(ελεύθερη και αφορολόγητη πόλη), μια ελεγχόμενη ελευθερία επιλογών και σχέσεων. Στο παρατιθέμενο τμήμα της Tabula, fragm.pars IX Αθήναι τμ 8, απεικονίζεται η κυρία οδός,Λάρισσα-Κραννωνα-Φαλαρα- Θαπεδον-Θερμοπύλες-Σκαρφεια-Ελάτεια.

 Η καταγραφή είναι άτακτη και περίεργη, αφού πολλά γεωγραφικά σημεία, δεν εμφανίζονται στην σωστή θέση, αλλά πρέπει να ληφθεί υπ’όψιν, ότι πρόκειται για πολύ πρώιμο χαρτογράφημα και όχι χάρτη με την σημερινή έννοια, αλλά για μια Tabula, όπως αποκαλείται. Αυτό δεν μειώνει καθόλου την αξία και σημασία της, άλλωστε αποτελεί Μνημείο της UNESCO, απολύτως χρήσιμο και ενδιαφέρον για τούς φιλίστορες, που αγαπούν να διδάσκονται, πλοηγούμενοι στα διασωθέντα, γραπτώς ομιλούντα στοιχεία, περί των οδικών αξόνων, που διευκόλυναν, την εξάπλωση του εμπορίου, την διακίνηση των αγαθών, αλλά και των ιδεών και του πολιτισμού.

Δεσπόζουσα και σημαντική θέση, κατείχε η Ελάτεια στην Κεντρική Ελλάδα τότε, που καταγράφεται, με τερματικό σταθμό, μιλλιαριο και διακριτή σήμανση κυρίας πόλης. Άλλωστε η Ελάτεια υπήρξε διαχρονικά εμπορικό και διαμετακομιστικό κέντρο, επιβεβαιωμένο με την εύρεση τμήματος του Διοκλητιανειου ‘Εδικτου, που αναφέρεται και στην τιμολόγηση των χρυσών,(P.Paris Elatee la ville...Thorin Paris 1891),πού. πάντα απευθύνονται, σε υψηλού επιπέδου καταναλωτές. Ήδη έχει δεχτεί τον Χριστιανισμό, λόγω της μεγάλης διακίνησης ανθρώπων και ιδεών, διαθέτει δε και επισκοπική έδρα, (Notitiae episcopatuum ecclesiae Constantinoplitanae J. Darrouzes, Paris, Hieroklis Sunecdemus 643.8 codex Parisinus1555a).

Τούς δύο επισκόπους, που διεκρίθησαν, στην ταραγμένη αυτή εποχή των αιρέσεων και αμφισβητήσεων, με το βεληνεκές των δράσεων των, γνωρίζουμε με τα ονόματα τους, αφού ο Ηλιόδωρος το 347μ.χ. υπογράφει μεταξύ των Πατέρων, στη σύνοδο της Σαρδικής, ενώ ο Αλέξανδρος στην σύνοδο της Κορίνθου, επιστολή που απευθύνεται στον αυτοκράτορα Λέοντα.

Η Ελάτεια φαίνεται να αποσύρεται από την ιστορική σκηνή, μετά την καταστροφική επιδρομή των Γότθων, περί το 450μ.Χ.και δεν αναφέρεται πλέον με το όνομα της, όπως οι περισσότερες αρχαίες πόλεις, αλλά παρόλα ταύτα η ζωή συνεχίζεται όπως προκύπτει, από την νομισματική κυκλοφορία και τα νεώτερα αρχαιολογικά ευρήματα του εκτεταμένου ερειπιώνα, της πόλης, στο χώρο της που υπήρξε κάποτε η μεγαλύτερη των Φωκέων.

** TABULA PEYTINGERIANA. Έλαβε το όνομα αυτό, από τον Γερμανό συλλέκτη C Peytinger (1465-1547) που διέσωσε το πολύτιμο τεκμήριο. Είναι ίσως ο μοναδικός χάρτης, που μας κληροδότησε η ρωμαϊκή εποχή. Φαίνεται να συμπληρώνεται συνεχώς από τον 1ο μ.X.αι. μέχρι τον 5ο,ενώ τον 13ο αντιγράφεται από ανώνυμο μοναχό, στο Colmar της Αλσατίας.

Υπάρχει επίσης μαρτυρία, για την Tabula, από τον Vegetius στην Κωνσταντινούπολη, περί το 450μ.Χ. , που την αναφέρει ως" Picta Itineraria". Ο τυπογράφος Johannes Moretus εκτύπωσε ολόκληρο τον χάρτη στην Αμβέρσα το 1598.

 Σήμερα βρίσκεται στην Εθνική Αυστριακή Βιβλιοθήκη στη Βιέννη χωρίς να είναι προσβάσιμη στο κοινό, ως εύθραυστη. Βιβλιογραφία,Tabula Peuntigeriana Codex Vidobonensis, Gratz 2004 P.Struzl, Itineraria Romana, Strecker & SchröDer, Stuttgart

1916.